گفتوگو با مصطفی امیدی رئیس هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد
امسال ۹ میلیارد تومان کتاب می‌خریم
برای اولین بار در دولت حسن روحانی وزارت فرهنگ و ارشاد تصمیم گرفت اسامی اعضای هیات انتخاب و خرید کتابش را اعلام کند.
برای اولین بار در دولت حسن روحانی وزارت فرهنگ و ارشاد تصمیم گرفت اسامی اعضای هیات انتخاب و خرید کتابش را اعلام کند. از آذرماه سال 92 این هیات با رویکرد شفاف‌سازی در صرف این بودجه حمایتی کارش را آغاز کرد، حضور چهره‌های سرشناس حوزه کتاب همچون کامران فانی و علی‌اصغر محمدخانی سبب شد بسیاری از ناشران به این شیوه حمایتی امیدوار شوند و در انتظار ایجاد شرایط برابر باشند. محمدعلی مهدوی‌راد، علی اوجبی، محمدکاظم شمس، مصطفی امیدی و حمیدرضا ارباب‌سلیمانی از دیگر اعضای این شورا هستند. بر اساس اعلام هیات انتخاب و خرید کتاب، از آغاز به کار این هیات در اوایل دی‌ماه 1392 تاکنون یعنی در شش‌ماهه گذشته، 3949 عنوان کتاب چاپ اول ناشران سراسر کشور، در فهرست انتخاب برای خرید قرار گرفته است. مصطفی امیدی رئیس هیات انتخاب و خرید در گفتوگو با تجارت فردا درباره ساز و کار این هیات توضیح می‌دهد.
این اولین‌باری است که لیست اعضای هیات خرید کتاب از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد به شکل علنی و شفاف اعلام می‌شود، در این مدت چه بازخوردهایی از سوی ناشران و اهل قلم داشتید؟
ما در این زمینه پژوهش خاصی انجام نداده‌ایم، اما آنچه به شکل جسته و گریخته از انعکاس در رسانه‌ها مشاهده کرده‌ایم یک‌جور رضایت نسبی است. علاوه بر اعضای هیات خرید کتاب، صورت‌جلسه‌ها و عنوان کتاب‌هایی که خریداری می‌شود به اضافه تعداد به شکل رسمی منتشر می‌شود که خود این مساله در شفاف شدن هزینه شدن بودجه‌ای که در اختیار ماست، نقش بسزایی دارد.
امسال رقم بودجه‌ای که در اختیار هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد قرار گرفته چقدر است؟
برای امسال رقم 9 میلیارد و 300 میلیون تومان در اختیار این هیات قرار گرفته و تخصیص بودجه را به شکلی انجام داده‌ایم که امکان خرید کتاب تا پایان سال وجود داشته باشد. البته ممکن است این بودجه به شکل جزیی کم یا زیاد شود. اما در هر صورت ما از تعداد عنوان‌هایی که برای خرید از سوی وزارت ارشاد از سوی این هیات تایید شده‌اند، کم نخواهیم کرد، یعنی اگر کاهشی هم در بودجه باشد تعداد عناوین خریداری‌شده تغییر نمی‌کند، بلکه فقط در تعداد نسخه‌هایی که از هر کدام از این عنوان‌ها خریداری می‌کنیم، شاهد کاهش خواهیم بود. اگر هم بودجه اضافه شود باز هم در تعداد نسخه‌هایی که از هر عنوان خریداری می‌کنیم شاهد افزایش خواهیم بود.
به شکل معمول از هر عنوان کتاب چند نسخه از سوی وزارت ارشاد خریداری می‌شود؟
ارقام ثابت نیستند، اما معمولاً بین 50 تا 600 نسخه، بسته به موضوع و نیازی که احساس می‌شود. با این حال همه این ارقام روشن است و در صورت‌جلسه‌ها ثبت می‌شود. در شیوه انتخاب کتاب‌ها و تعدادی که از هر عنوان خریداری می‌شود اصلی‌ترین نکته‌ای که در نظر می‌گیریم این است که کتاب‌هایی که کارکرد عمومی دارند خریداری شوند. طبیعی است بر اساس آیین‌نامه‌ای که داریم کتاب‌هایی که از لحاظ موضوعی تخصصی محسوب می‌شوند خارج از لیست بررسی‌های ما قرار بگیرند. در نهایت بر اساس لیستی که به تایید نهایی رسیده است خریدها انجام می‌شوند و کتاب‌ها به انبار معاونت امور فرهنگی منتقل می‌شود و بر اساس اعلام نیاز کتاب‌ها به اداره کل فرهنگ استان‌ها منتقل می‌شود و به کتابخانههای عمومی و کتابخانههای مساجد و... تحویل داده می‌شود. تا اینجای کار همیشه تعداد عنوان‌هایی که به عنوان اعلام نیاز به این هیات معرفی می‌شوند بیش از کتاب‌هایی است که خریداری کرده‌ایم.
ویژگی‌هایی که برای خرید کتاب با این بودجه و در این بخش در نظر گرفته می‌شود، شامل چه مواردی است؟
تقویت و ترویج فرهنگ اسلامی، کتاب‌هایی که باعث ارتقای سطح فرهنگ عمومی می‌شوند که بر اساس تعاریف مصوبه شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی معیارهایش تعریف می‌شود، کتاب‌هایی که باعث بالا رفتن سطح دانش اجتماعی زنان می‌شوند، آثاری که پیوندهای فرهنگی ایران و دیگر جوامع را در خود دارند، آثاری با رویکرد هنر به ویژه هنر اسلامی، فرهنگ‌ها و دایره‌المعارف‌ها، کتاب‌هایی که برای کودکان و نوجوانان زمینه آشنایی با تاریخ و تمدن ایران و اسلام را فراهم می‌کنند. البته کتاب‌هایی که به عنوان آثار برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی یا کتاب فصل انتخاب می‌شوند و جوایزی از این دست را به خود اختصاص داده‌اند هم در اولویت خرید قرار می‌گیرند. اما اصلی‌ترین نکته عمومیت است.
برخی از صاحب‌نظران حوزه نشر معتقدند سیاست‌های حمایتی وزارت فرهنگ و ارشاد نمی‌گذارد صنعت نشر استقلالش را حفظ کند، بعد از حذف یارانه کاغذ در سال 1384 اوضاع کمی بهتر شد و ناشران توانستند در شرایط برابر و عادلانه‌تری کار کنند، در واقع ناشران حرفه‌ای باقی ماندند و آنها که برای استفاده از یارانه کاغذ ناشر شده بودند دست از کار کشیدند، به نظر شما مساله خرید کتاب از آن دست سیاست‌های حمایتی دولتی نیست که به عرصه نشر ضربه می‌زند؟
وقتی به شکل میانگین تیراژ یک کتاب سه هزار نسخه است، اگر صد نسخه از آن را وزارت ارشاد برای تامین کتابخانه‌ها و زیرمجموعه‌هایش خریداری کند، چرا باید آسیبی به بدنه نشر وارد شود و نشر استقلالش را از دست بدهد؟ تا امروز هیچ ناشری نبوده که کتابش برای خرید از سوی وزارت ارشاد تایید شده باشد و بگوید نمی‌خواهد بخشی از تیراژ کتابش به وزارت ارشاد فروخته شود؟ در واقع اگر از آن‌سو به این مساله نگاه کنیم، این سیاست حمایتی به منظور تامین منابع مورد نیاز زیرمجموعه‌های وزارت ارشاد انجام می‌شود. در آن تیراژ سه هزارتایی 300 جلد کتاب می‌شود 10 درصد از آن هزینه‌ای که ناشر برای انتشار اثر صرف
کرده است و اگر بخشی از این هزینه زودتر به او بازگردانده شود، چه ایرادی دارد؟ نکته دیگر این است که کتابی که از سوی وزارت ارشاد خریداری می‌شود در سراسر ایران توزیع می‌شود و به دورترین نقاط روستایی و کتابخانههای شهرستان‌ها می‌رود و خود این ویترینی می‌شود که کتابی که به تازگی منتشر شده در سراسر ایران فضا برای دیده شدن پیدا کند. البته این مساله درست است که در هر روش حمایتی ممکن است آسیب‌هایی هم وجود داشته باشد که ما منکر این آسیب‌ها نیستیم، اما در این بحث به نظر می‌رسد میزان آسیب‌ها در کمترین سطح خود قرار دارند، به هر حال در ایران بیش از 12 هزار ناشر ثبت‌شده داریم و تعداد اهالی قلم هم به همین میزان است، ما از اینکه اهالی عرصه فرهنگ نظرات و آسیب‌شناسی‌هایشان را در اختیار دستگاه‌های متولی قرار بدهند استقبال می‌کنیم.
بخشی از این خرید و انتخاب شامل ناشران دولتی هم می‌شود، این مساله هم سبب ایجاد حمایت دو برابر از این ناشران می‌شود؟
بحث ما خرید کتاب‌هایی است که ویژگی‌های مورد تایید این هیات را بر اساس مصوبات داشته باشند و بتوانند به ارتقای فرهنگ عمومی کمک کنند، در این زمینه ناشران بخش دولتی هم کتاب‌های مناسبی منتشر می‌کنند و طبیعی است که این آثار هم به عنوان منابع مورد نیاز کتابخانههای عمومی و کانون‌های فرهنگی به لیست خریدهای ما راه پیدا کنند. از سوی دیگر نفس وجود چنین بخش‌های ارزشگذاری به ارتقای کیفیت آثار انتشار یافته کمک می‌کند، کتاب‌ها برای ورود به چنین لیست‌هایی از سوی هشت کارشناس کتاب بررسی می‌شوند و جدای از محتوا، مساله ارزش‌های هنری، کیفیت انتشار و ویرایش هم اهمیت دارد و خود این مساله کمک می‌کند که کتاب با علم به اینکه باید از فیلترهای بررسی کیفی بگذرد منتشر می‌شود، جدای از این کتاب‌هایی که از سوی این هیات تایید می‌شوند بعدتر در بررسی‌های جشنواره‌ها و نمایشگاه‌هایی همچون نمایشگاه یاد یار مهربان و نمایشگاه‌های مناسبتی و استانی هم با یک مهر تایید کیفی روبه‌رو می‌شوند که آنها را در اولویت قرار
می‌دهد.
چند وقتی است بحث آغاز به کار خرید 50 نسخه از هر کتاب چاپ اول از سوی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد مطرح می‌شود، آیا این طرح با برنامه هیات خرید کتاب موازی نیست، آن هم در شرایطی که خریدهای هیات انتخاب و خرید بر اساس مصوبات و در نظر گرفتن ویژگی‌هایی در اثر است؟
هنوز اجرایی شدن این طرح قطعی نشده است. آیین‌نامه اجرایی خرید تازه‌های کتاب بر اساس تقاضاهایی که وجود داشت مطرح شده است، اما باید دید در این طرح چه نکاتی گنجانده خواهد شد، آیا کتاب‌های مناسب‌تر خریداری می‌شود؟ و خرید کتاب‌هایی که مناسب ویترین‌های زیرمجموعه وزارت ارشاد نیست و کارایی ندارد هم در این طرح گنجانده می‌شود و چه ضرورت‌هایی در نظر گرفته می‌شود. باید صبر کرد و دید گروه‌های کارشناسی چه مواردی را در نظر می‌گیرند.
دیدگاه تان را بنویسید