بسترسازی برای ارز تک‌نرخی
سید‌کمال سید‌علی: حذف ارز مسافرتی باید زودتر محقق می‌شد
سید‌کمال سید‌علی می‌گوید: پرداخت ارز مسافرتی به قیمت پایین‌تر از نرخ آزاد در حقیقت مانند این است که به سفرهای خارجی سوبسید بدهیم و در نتیجه گردشگر داخلی را تشویق می‌کنیم که به جای اینکه از خدمات و کالاهای ایرانی استفاده کند، به کشورهای اطراف رجوع کند و از خدمات دیگر کشورها بهره ببرد.
قصه تخصیص ارز مبادلاتی برای سفرهای خارجی به پایان رسید. بانک مرکزی به طور رسمی اعلام کرد که پس از 20 شهریور، متقاضیان ارز برای مسافرت‌های خارجی باید نیاز خود را بر اساس نرخ آزاد تامین کنند و عملاً یارانه برای سفر به خارج قطع شده است. این نکته‌ای است که معاون پیشین ارزی بانک مرکزی نیز تاکید می‌کند و معتقد است این سیاست باید زودتر از این موعد، عملی می‌شد. سید‌کمال سید‌علی با بیان اینکه سیاست ارزی مناسب نبود، عملکرد بانک مرکزی در این خصوص را تایید می‌کند. این کارشناس حوزه ارزی که معتقد است این سیاست می‌تواند یک گام رو به جلو برای تک‌نرخی شدن ارز به حساب آید، دیگر ملزومات تک‌نرخی شدن ارز را کاهش شکاف ارز رسمی و غیررسمی و همچنین حذف تدریجی تخصیص ارز مبادلاتی در موارد غیرضروری دانست.
♦♦♦
بانک مرکزی در بخشنامه‌ای اعلام کرده که از انتهای شهریور عملاً ارز مسافرتی نیز باید با نرخ آزاد و بر اساس مکانیسم بازار صورت گیرد، این سیاست در واقع حذف تخصیص 300 دلار به سفرهای خارجی است، شما این سیاست بانک مرکزی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
به نظر من این کار بانک مرکزی صحیح بود و حتی اگر این سیاست زودتر عملی می‌شد، برای اقتصاد کشور بهتر بود. هم از جنبه کاهش عرضه ارز مبادله‌ای و ایجاد رانت و هم از جنبه کاهش حمایت از سفرهای خارجی. به طور کلی، ارز مبادله‌ای بیشتر موجب ایجاد رانت برای واردکننده می‌شود. فروش ارز مسافرتی با نرخ مبادله‌ای هم همین وضعیت را داشت و شاید اگر سه سال پیش هم ارز مسافرتی حذف می‌شد، مشکل خاصی به وجود نمی‌آمد زیرا یک مسافر حداقل به دو هزار دلار ارز نیاز دارد اما سیستم بانکی حداکثر 300 دلار به وی می‌دهد و این فقط یک یارانه برای مسافر است. مسافرانی که عمدتاً از وضعیت درآمدی خوبی برخوردار هستند و برای سفرهای خارجی نیاز به سوبسید ندارند.
پرداخت ارز مسافرتی به قیمت پایین‌تر از نرخ آزاد در حقیقت مانند این است که به سفرهای خارجی سوبسید بدهیم و در نتیجه گردشگر داخلی را تشویق می‌کنیم که به جای اینکه از خدمات و کالاهای ایرانی استفاده کند، به کشورهای اطراف رجوع کند و از خدمات دیگر کشورها بهره ببرد. اگر یک خانواده پنج‌نفره به سفر خارجی بروند حدود 800 هزار تومان رانت از محل ارز مسافرتی کسب می‌کنند، بنابراین ارائه ارز مسافرتی با نرخ مبادله‌ای منطقی نبود و بانک مرکزی به درستی آن را حذف کرد.
بنابراین این اتفاق هر چه زودتر باید عملیاتی می‌شد. ضمن اینکه ارز خدماتی نیز که شامل 36 سرفصل اعم از ارز دانشجویی، پزشکی، هوایی و سایر موارد است، باید در سرفصل نرخ آزاد قرار گیرد. درباره کالاهای اساسی مانند دارو نیز، باید سیاستی اتخاذ شود که نرخ مبادلاتی به نرخ بازار آزاد نزدیک شود. اما ضرورت ندارد که برای مصارف وزارتخانه‌ها از ارز مسافرتی استفاده شود. این مسیر، مسیر مناسبی نیست و جز ایجاد رانت برای افرادی که در حقیقت دسترسی به ارز مبادله‌ای دارند حاصل دیگری ندارد.
برخی معتقدند حذف ارز مسافرتی مقدمه یکسان‌سازی نرخ ارز محسوب می‌شود، آیا در حقیقت این موضوع پیش‌زمینه‌ای برای تک‌نرخی کردن ارز است؟
این سیاستی است که می‌تواند مقدمه‌ای برای یکسان‌سازی باشد. روزی که در واقع یکسان‌سازی انجام شود رقم نرخ آزاد و مبادله‌ای باید نزدیک به هم باشد. هر چقدر این موضوع به تاخیر افتد و در واقع شکاف میان ارز آزاد و مبادله‌ای کاهش نیابد، این موضوع به وضعیت یکسان‌سازی آسیب خواهد رساند.
در حال حاضر بانک مرکزی حدود سه سال است که برای یکسان‌سازی ارزی، اقدامی را در دستور کار قرار داده و آن را انجام داده است. یکی از موانع یکسان‌سازی نرخ ارز، نرخ ارز مبادلاتی است چراکه در این چارچوب برخی کالاها مشمول ارز با نرخ پایین‌تر از نرخ بازار شده‌اند که هم‌اکنون اختلاف نرخ این ارز با ارز بازار حدود 500 تومان است. حذف کالاهای مشمول ارز مبادلاتی افزایش شفافیت و قیمت‌گذاری کالاها را در پی دارد. برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد که در نهایت کالای واردشده با ارز مبادله‌ای تفاوتی با کالای مشابه واردشده با ارز بازار ندارد و مصرف‌کننده یا متقاضی نهایی نفعی از مبادله نمی‌برد.
یکی از اقداماتی که بانک مرکزی برای یکسان‌سازی نرخ ارز باید انجام دهد حذف تدریجی کالاهای مشمول ارز مبادله‌ای است، در سال‌های 80 و 81 هم بانک مرکزی به صورت تدریجی کالاهای مشمول ارز رسمی را حذف کرد و با توجه به منابع مناسب ارزی توانست با نرخ آزاد و یکسان، ارز مورد نیاز همه کالاها و خدمات را تامین کند.
برخی از مسوولان معتقدند که در حال حاضر با توجه به اینکه موانع دسترسی‌های بین‌المللی به منابع به طور کامل برطرف نشده، این موضوع باعث می‌شود که یکسان‌سازی صورت نگیرد، نظر شما در این خصوص چیست؟
بانک مرکزی به درستی می‌گوید که دسترسی به منابع ارزی محدود است و به همین دلیل اجرای آن را به تعویق انداخته است، زیرا اگر نرخ یکسان شود بانک مرکزی و سیستم بانکی باید پاسخگوی همه نیازهای ارزی باشد. این را باید توجه داشته باشیم که سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز در شرایطی باید انجام گیرد که مطمئن باشیم حتماً این سیاست موفق می‌شود و در اجرا به شکست نمی‌انجامد.
اینکه در صورت تزریق ارز حاصل از صادرات به بازار 80 درصد نیازهای وارداتی کشور تامین می‌شود، در چنین شرایطی بانک مرکزی دیگر تحت فشار قرار نمی‌گیرد اما این منوط به ایجاد سازوکاری برای هدایت ارز حاصل از صادرات است. یکی از ابزارهای مورد نیاز بانک مرکزی برای یکسان‌سازی نرخ ارز، در اختیار داشتن آمار ورودی و خروجی ارز است. تقاضای ارز خدماتی و ارز برای واردات در کنار منابع ارزی که شکل‌گرفته از ارز حاصل از صادرات و منابع بانک مرکزی است که در کنار یکدیگر قرار گرفته و بر اساس آن سیاستگذاری در حوزه ارز انجام می‌شود.
به طور طبیعی در سال‌های اخیر مشاهده می‌شود که نرخ ارز در بازار آزاد افزایش پیدا می‌کند، در هفته‌های اخیر نیز شاهد افزایش نرخ ارز بوده‌ایم، آیا به نظر می‌رسد که فضای بازار در ماه‌های آتی پرنوسان شود؟
به‌طور کلی تقاضاهای فصلی ملاک مناسبی برای پیش‌بینی روند بازار ارز نیستند، البته بیشتر اثر کوتاه‌مدت دارند. تقاضاهای فصلی همواره در بازار ارز اثر زودگذر دارند. به‌طور مثال همیشه در شش‌ماهه پایان سال به علت افزایش ثبت سفارش‌ها و مسافرت‌ها تقاضا برای ارز بیشتر از شش ماه اول سال است. پس امری کاملاً طبیعی است که نرخ ارز هم مانند سال‌های گذشته در نیمه دوم سال با رشد مواجه شود.
از سوی دیگر، من اصلاً اعتقاد ندارم با توجه به شرایط تورمی، حدود چهار سال نرخ حدود سه هزار و 800 تومان باقی بماند. این موضوع نشان می‌دهد که ما نرخ ارز را مدیریت کرده‌ایم و اجازه افزایش به آن نداده‌ایم. البته این موضوع شاید به دلیل جلوگیری از ایجاد نرخ تورم بوده است. نظر شخصی بنده این است که با توجه به تورم 10 تا 11 درصدی سالانه، اگر سالی 8-7 درصد نرخ ارز افزایش نیابد عدم تعادل به وجود آمده و صادرات به مشکل برمی‌خورد. اگر نرخ ارز بیش از نسبت 8-7 درصد افزایش یابد و یک جهش رخ دهد باید نگران وضعیت بازار ارز بود اما با توجه به اینکه نرخ ارز 3900 تومان فعلی حتی کمتر از رقم 4150 تومان در آذرماه سال گذشته است و از طرف دیگر اختلاف معناداری با نرخ ارز در سال 91 و اوایل سال 92 ندارد نرخ فعلی نگران‌کننده نیست. البته معتقد نیستم که نرخ ارز باید به ارقام بسیار بالا شیفت کند بلکه تا زمانی که صادرات خوب انجام می‌شود و واردات هم سیر منطقی خود را طی می‌کند نرخ ارز هم مناسب است.
به طور کلی کارشناسان معتقدند سیاست‌های ارزی باید به نوعی تعیین شود که از صادرات حمایت شود، برای نیل به این هدف باید از چه ابزاری بهره جست؟
درباره موضوع صادرات اگر هدف‌گذاری شده که به رقم خاصی دست پیدا کنیم، باید ابزار آن نیز مهیا شود. یکی از ابزارها نیز این است که در وهله نخست نرخ ارز به میزان واقعی خود نزدیک شود. نکته دوم این موضوع است که نرخ سود کمتری را برای صادرکنندگان در نظر گرفته و به صادرکنندگان به میزانی اعتبار دهیم که به واردکنندگان می‌دهیم. در حال حاضر، 10 درصد رقمی که به واردکنندگان تسهیلات ارائه می‌شود به صادرکنندگان اعطا نمی‌شود. به این معنی که برای واردکنندگان نرخ ارز با 500 تومان قیمت کمتر در نظر می‌گیریم و از سوی دیگر، اعتبارات بانکی و تامین مالی خارجی نیز در اختیار آنها قرار می‌دهیم، در نتیجه برای صادرکنندگان امکان فروش نسیه فراهم نکردیم و هنوز شرایط فروش نسیه حتی با بانک‌های داخلی نیز برقرار نیست، به این معنی که خطوط اعتباری برای بانک‌ها تخصیص یابد که به فروش نسیه برای صادرکنندگان کمک کند. بنابراین تا زمانی که ما به شکل اجرایی موضوع صادرات را جدی نگیریم و به آن اهمیت ندهیم، مانند واقعی کردن نرخ ارز و نرخ سود، صادرات وضعیت خوبی پیدا نخواهد کرد. در حال حاضر بانک مرکزی سیاست‌هایی را در دستور کار قرار داده و ارز مسافرتی را در گام نخست حذف کرده است. این تصمیمی بود که باید زودتر گرفته می‌شد و در واقع باید حمایت‌ها از تشویق به مسافرت خارجی کاهش یابد.
به نظر شما سیاست حذف ارز مسافرتی، به دلیل تغییر و تحولاتی است که در بانک مرکزی صورت گرفته است؟
به نظر من تقلیل فاصله بین دو نرخ ارز، کاهش ارز مبادله‌ای در واردات و حذف ارز مسافرتی باید در گذشته اتفاق می‌افتاده و حال با تغییراتی که در دولت صورت گرفته این موضوع عملیاتی شده است. اما این بحثی بوده که در گذشته نیز وجود داشته و به نظر می‌رسد که در این زمان، فرصت مناسب برای اجرایی شدن حذف ارز مسافری ایجاد شده است. به هر حال برای رسیدن به نرخ ارز تک‌نرخی، باید مقدماتی فراهم شود و یکی از این موارد نیز حذف ارز مسافرتی است. همچنین نکته قابل توجه تغییر عادت مردم است و اینکه سیاستگذار به مردم اعلام کند قیمت واقعی نرخ ارز برای مسافرتی و سایر امور نرخ آزاد است و نباید در این خصوص یارانه داده شود.
البته باید گفت که در گذشته نیز زمزمه این صحبت‌ها به گوش می‌رسید، اما در حال حاضر با تغییر معاونت ارزی بانک مرکزی مشاهده می‌شود که برخی از این برنامه‌ها شکل اجرایی به خود گرفته است. به نظر شما این تغییر در تصمیمات کنونی مانند حذف ارز مسافرتی تاثیرگذار بوده است؟
به نظر من بیشتر به دلیل تغییراتی است که سیستم جدید اقتصادی دولت دنبال می‌کند که دو مورد مهم آن نیز اصلاح نظام بانکی و یکسان‌سازی نرخ ارز است. البته هنوز تاریخ دقیقی برای یکسان‌سازی ارزی اعلام نشده است و از نظر زمانی به نظر من مشکلی وجود ندارد. در حال حاضر ما حدود 40 میلیارد دلار صادرات داریم، پس ارز حاصل از صادرات نفتی می‌تواند در تراز ما اثرگذار باشد و از سوی دیگر، بهای قیمت نفت صادراتی نیز افزایش داشته است. بنابراین از نظر منابع مشکلی برای پاسخگویی به ارز بانک مرکزی نداریم. ممکن است در زمینه دسترسی‌ها نگرانی‌هایی وجود داشته باشد که با اعلام یکسان‌سازی، به هر میزان تقاضای ریالی باید پاسخگویی وجود داشته باشد. در حقیقت، آزادسازی در عرضه ارز صورت می‌گیرد. البته می‌تواند به شکل‌های مختلفی باشد و در حال حاضر به دلیل منابع مشکلی وجود ندارد. حتی در دوره گذشته، که یکسان‌سازی صورت گرفت به این میزان منابع ارزی وجود نداشت. از سوی دیگر با توجه به اینکه چند قرارداد قابل توجه فاینانس صورت گرفته است و از این طریق نیز منابعی به این شکل وارد کشور می‌شود، در نتیجه می‌توان عنوان کرد که هیچ مشکلی برای مدیریت ارز برای سیاستگذار و ضعفی به لحاظ پرداخت‌های ارزی وجود ندارد.
بنابراین با توجه به گفته‌های شما حذف ارز مسافرتی، یک گام در خصوص اصلاح نظام ارزی بوده و در راستای یک حرکت هماهنگ برای اصلاح اقتصاد کشور محسوب می‌شود؟
بله، در کنار این موضوع باید سایر سیاست‌ها نیز اجرا شود؛ بحث اصلاح نرخ سود، بحث بودجه دولت و یارانه‌های انرژی و تکمیل مسکن مطرح است و در این راستا یکی از اصلاحات نیز در بازار ارز صورت می‌گیرد. در حقیقت باید هماهنگی بین سیاست‌های مالی، سیاست‌های پولی و سیاست‌های ارزی صورت گیرد و به شکلی نباشد که اصلاحات تنها در یک بخش و بدون هماهنگی با سایر بخش‌ها باشد. امیدوارم کمیته جدیدی که در سیستم معاونت اقتصادی دولت ایجاد شده است، وظیفه این هماهنگی را بر عهده گیرد.
جدای از سیاست جدید بانک مرکزی، در ماه‌های گذشته شاهد تغییر و تحولاتی در بازار ارز بودیم که محوریت بازار از نرخ دلار به سمت یورو چرخش کرده است، این تغییر و تحول به چه علت بوده است و آیا تغییر و تحولات به دلیل آربیتراژ ارزی بوده است؟
درباره رشد نرخ یورو در بازار آزاد ارز داخل کشور و تقویت ارزش یورو نسبت به دلار چند نکته وجود دارد.
دلیل اصلی افزایش ارزش یورو در برابر دلار آمریکا ناشی از وضعیت اقتصادی و حاکمیت سیاسی در ایالات متحده آمریکاست که باعث شده دلار از زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در برابر همه ارزهای جهانروای دنیا ازجمله یورو، دلار کانادا و دلار استرالیا تضعیف شود.
پیش از دولت فعلی آمریکا، دولتمردان قبلی این کشور اعتقادشان بر دلار قوی بود اما این تفکر در حال حاضر از سوی مسوولان ارشد این کشور دنبال نمی‌شود و از نظر منطق اقتصادی، تضعیف دلار باعث بهبود صادرات این کشور خواهد شد بنابراین صرف تضعیف دلار در صورت ثبات سیاسی در آمریکا نمی‌تواند نامطلوب ارزیابی شود.
نکته مهم دیگر تغییر سیاست ارزی برخی کشورها در تنوع بخشیدن به ذخایر ارزی‌شان است تا آنجا که حتی یوآن چین هم وارد بازار جهانروای ارزی شده و برخی کشورها، بخشی از ذخایر ارزی خود را به یورو، دلار استرالیا، دلار کانادا و یوآن چین تبدیل کرده‌اند. از سوی دیگر ناهمسو شدن سیاست‌های اقتصادی و سیاسی اتحادیه اروپا با آمریکا بر ارزش دلار آمریکا هم تاثیر گذاشته و به‌نظر می‌رسد روابط بین آمریکا در مناسبات بین‌المللی و تنش‌های منطقه‌ای در جهان به این روند سرعت بخشیده است به‌نحوی که افزون بر اروپا، کشورهایی چون کانادا و استرالیا راه خود را جدا کرده‌اند، چراکه جهت‌گیری اقتصادی و سیاسی ایالات متحده با کشورهای اروپایی و دیگر کشورها همسویی دوران قبل از ترامپ را نشان نمی‌دهد. اعتقاد ندارم که رشد قیمت یورو نسبت به دلار در بازار داخلی ایران ناشی از پدیده آربیتراژ ارزی و شکل‌گیری رانت باشد. سبقت ارزش یورو از دلار آمریکا را باید در شرایط سیاسی و اقتصادی آمریکا و اروپا و نظایر آن دید و روند یک سال گذشته ارزش برابری یورو و دلار هم تاییدکننده این واقعیت است. با این توضیح، نوسان قیمت ارز در بازار داخلی کشورمان هم طبیعی است و اتفاقی که نشان از نوسان شدید قیمت ارز در بازار باشد مشاهده نمی‌شود.
