رویای ناتمام کله‌قوچی

برای پسته‌کاران رفسنجان و کرمان شرایط و اوضاع امروز، دیگر مانند سابق نیست. دورانی که وقتی در ایالات متحده و اروپا صحبت از پسته به میان می‌آمد، «کله‌قوچی» رفسنجان و «اکبری» کرمان سر زبان‌ها می‌چرخید. دورانی که شهروندان آمریکایی و آلمانی با پسته «احمد آقایی» از مهمانان خود پذیرایی می‌کردند. شرایط و اوضاع آن روزها، به گونه‌ای دیگر بود؛ دیگران تنها خریدار بودند و باغدار ایرانی فروشنده بلامنازع بازار جهانی. آنها چشم به مزارع زیر‌کشت رفته در جنوب و جنوب شرق ایران می‌دوختند که چه زمان قفسه فروشگاه‌های آمریکایی را پر می‌کند، پسته‌کاران ایرانی هم مانند ساکنان وال‌استریت، بازار را سبک و سنگین کرده و نرخ جهانی پسته را رقم می‌زدند. حالا اما چند سالی است که آن دوران شکوه و عظمت، سپری شده. اگر بی‌آبی و تشنگی باغات، اخم بر چهره پسته‌کاران انداخته، رقابت کشاورزان کالیفرنیا و ترکیه هم نفس باغدار ایرانی را به شماره انداخته است.

کاشت پسته، برداشت بحران
بحران پسته‌کاران از ابتدای امسال روی خشن خود را نشان داد. سرمای بی‌سابقه‌ای که عیدی طبیعت به کشاورزان بود، خبر از سالی بد برای پسته‌کاران رفسنجان و کرمان داشت. به علت این تغییر دما، سرمازدگی چنان به باغات پسته افتاد که کشاورزان در همان زمان مدعی شدند امسال برداشت چندانی نخواهند داشت چرا که سرما، پسته‌ها را روی درخت سوزاند. سرمای هوا که رفت، گرما جای آن را گرفت و حالا آن طور که متولیان تولید پسته در ایران ادعا می‌کنند، گرما به جان پسته کرمان افتاده است. کرمان و رفسنجان دو منطقه پسته‌خیز ایران هستند که بیش از نیمی از تولیدات پسته کشور از باغات این مناطق به دست می‌آید. این در حالی است که در دیگر نقاط ایران نیز، چند سالی است که باغات پسته به باروری رسیده‌اند و بخش دیگری از تولیدات داخلی را بر دوش گرفته‌اند. با این حال، پسته‌کاران کرمان و رفسنجان به‌رغم گستردگی باغات و دست بالایی که آنها در مقایسه با سایر کشاورزان این محصول دارند، همواره با چالش ناخواسته‌ای نسبت به دیگر هم‌صنفان خود مواجه بوده‌اند و آن کمبود آب در این مناطق و خشکسالی‌های فصلی است که طی سال‌های متمادی گریبان آنها را گرفته است.کمبود آب در مناطق کرمان و رفسنجان اگرچه هیچ‌گاه از صنعت کشاورزی در رفسنجان و کرمان جدا نبوده، اما پسته‌کاران این خطه راه کنار آمدن با این معضل را فراگرفته‌اند و سعی کرده‌اند همزیستی مقرون به صرفه‌ای با آن داشته باشند. اما این زندگی مسالمت‌آمیز تا آنجا پیش می‌رود که خبری از خشکسالی نباشد. در این صورت است که پای تولید پسته در منطقه لنگ می‌زند. اتفاقی که طی سال‌های اخیر، روی ناخوش خود را به کشاورزان این ناحیه نشان داد و تولید پسته در ایران سقوط تازه‌ای را تجربه کرد.در همین رابطه، دبیر انجمن پسته ایران خبر از کاهش 50‌درصدی تولید این محصول در ایران طی سال جاری می‌دهد. حمید فیضی به خبرگزاری مهر گفته است که طبق پیش‌بینی‌های این انجمن، برداشت پسته ایران برای سال 92 رقمی حدود 320 هزار تن بود اما بر اثر گرمازدگی که طی ماه‌های گذشته به وقوع پیوست، برآوردها از کاهش 50درصدی تولید این محصول نسبت به رقم پیش‌بینی شده حکایت دارد. گزارش آماری که انجمن پسته ایران در خصوص میزان تولید این محصول در سال جاری ارائه داده و روی سایت اینترنتی این انجمن قرار گرفته است نیز از عدم رشد تولید در سال 92 خبر می‌دهد. بر اساس جداول آماری این گزارش، پیش‌بینی‌ها از سطح زیر کشت بارور پسته در استان کرمان برای سال جاری 200 هزار هکتار است که از این میزان سطح زیر کشت، پیش‌بینی می‌شود 107 هزار تن محصول پسته به دست آید. در حالی که تولید به دست‌آمده در سال گذشته نیز در همین حد بوده است. میزان تولید در سایر مناطق پسته‌خیز ایران نیز چندان حکایت خوبی ندارد. بر اساس پیش‌بینی‌های انجمن پسته ایران، در حالی سال گذشته کل محصول تولیدی از باغات سایر استان‌های پسته‌خیز به جز کرمان، 93 هزار تن بود که طبق پیش‌بینی‌ها، در سال جاری این میزان به 83 هزار تن خواهد رسید. دبیر انجمن پسته ایران همچنین عنوان کرده است که سال گذشته، سال پرباری برای پسته ایران بود به طوری که این محصول باغی رقمی به میزان دو میلیارد دلار ارزآوری برای ایران داشت. آیا پسته که یکی از ارزآورترین محصولات صادراتی ایران در سال‌های نه‌چندان دور بود، امسال نیز به رکورد سال گذشته دست خواهد یافت؟ آن طور که دبیر انجمن پسته ایران عنوان کرده است، این اتفاق نخواهد افتاد. به گفته این فعال حوزه پسته در ایران، میزان ارزآوری این محصول برای امسال به کمی بیش از یک میلیارد دلار کاهش یافته است. اتفاقی که خبر خوبی برای صادرات غیرنفتی ایران در سال 92 نیست و باید منتظر کاهش بیشتر ارزش صادرات کشور در سال جاری به دلیل افت ارزش دلاری صادرات پسته بود. رقابت پسته‌کاران کرمانی و رفسنجانی و خراسانی و قزوینی، با پدیده‌های جوی و از همه مهم‌تر، اقتصادی و صنعتی، به اندازه‌ای است که به نظر می‌رسد، آنان نیم‌نگاهی نیز به رقبای بیرونی خود دارند. پسته‌کاران خارجی که با سرعت باور‌نکردنی برای تصاحب بازار جهانی پسته خیز برداشته‌اند و حالا چند سالی است که پسته‌کاران انار و رفسنجان، سیرجان و زرند، شهربابک و راور، دور شدن آنها را در کورس رقابت با چشم خود می‌بینند.