تاریخ انتشار:
دولت از گذرگاه مذاکرات هسته‌ای و انتخابات عبور کرد
سال دیپلماسی، سال سیاست
دو سال پیش زمانی که حسن روحانی، رئیس دولت یازدهم کلید کاخ ریاست‌جمهوری را از محمود احمدی‌نژاد تحویل گرفت، قول داد تا جایگاه ایران را در دیپلماسی به روزهای سیاست تنش‌زدایی با دنیا بازگرداند؛ وعده‌ای که اگرچه سخت بود اما سرانجام در ماه‌های آخر سال ۱۳۹۴ با اجرایی شدن توافق هسته‌ای میان ایران و ۱ + ۵ محقق شد.
نیلوفر منصوریان /روزنامه‌نگار
دو سال پیش زمانی که حسن روحانی، رئیس دولت یازدهم کلید کاخ ریاست‌جمهوری را از محمود احمدی‌نژاد تحویل گرفت، قول داد تا جایگاه ایران را در دیپلماسی به روزهای سیاست تنش‌زدایی با دنیا بازگرداند؛ وعده‌ای که اگرچه سخت بود اما سرانجام در ماه‌های آخر سال 1394 با اجرایی شدن توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5 محقق شد. حالا با تحقق بزرگ‌ترین وعده روحانی در مورد حل پرونده هسته‌ای، رفع تحریم‌ها و تنش‌زدایی در روابط ایران با جامعه بین‌الملل، او این بار وعده داده است تا برجام2 را با هدف کاهش تنش‌های داخلی آغاز کند؛ از این‌رو می‌توان سال 1394 را سال دیپلماسی و سیاست توصیف کرد. سالی که با گفت‌وگو در لوزان سوئیس برای حل پرونده هسته‌ای آغاز شد و با برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری پایان می‌یابد. درواقع دولت یازدهم در سال 1394 دو آزمون بزرگ را پشت سر گذاشت؛ دو آزمونی که بدون حضور دیپلمات‌ها و مردان سیاست امکان‌پذیر نبود. سال 1394 سال تحولات جدی در عرصه سیاست خارجی و میدان سیاست داخلی بود. از حضور دیپلمات‌های برجسته‌ای چون محمدجواد ظریف در کسوت وزیر خارجه و علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در مذاکرات
هسته‌ای گرفته تا انتصاب اولین سفیر زن جمهوری اسلامی ایران در یک کشور دیگر. از آن‌سو سیر تحولات سیاسی در سال 1394 نیز پرشتاب‌تر از سال گذشته بود؛ تحولاتی که بی‌تاثیر از برگزاری دو انتخابات مهم در کشور نبود. اگر سال 1393 با ماجرای حمله به علی مطهری در شیراز پایان یافت، سال 1394 به دلیل قرار گرفتن نام او در لیست ائتلافی کاندیداهای اصلاح‌طلب تاریخی شد. از سوی دیگر ورود سیدحسن خمینی، نوه امام (ره) به عرصه رقابت‌های انتخاباتی مجلس خبرگان رهبری و عدم احراز صلاحیت او از سوی شورای نگهبان، حضور پررنگ آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در عرصه سیاست و حکم زندان 10ساله برای فرزندش مهدی هاشمی، کناره‌گیری محمدرضا باهنر از انتخابات مجلس پس از 28 سال نمایندگی، انتشار عکسی از رئیس دولت اصلاحات در روزنامه اطلاعات به مدیرمسوولی محمود دعایی، و حضور پررنگ قاسم سلیمانی در سوریه و عراق، مهم‌ترین رویدادها در عرصه سیاست داخلی ایران در سال 1394 محسوب می‌شوند.
دیپلمات خندان
محمدجواد ظریف را می‌توان خنده‌روترین وزیر خارجه ایران لقب داد. هر چند منتقدانش حتی به لبخندهای او طی مذاکرات هسته‌ای انتقاد وارد می‌کنند اما او در پاسخ به منتقدانش بارها گفته است که مذاکرات سخت و دشوار است و باید لبخند زد. خنده‌های ظریف طی مذاکرات هسته‌ای حتی در گزارش تصویری شبکه سی‌ان‌ان جزو بهترین خنده‌های جهان در سال ۲۰۱۵ قرار گرفته است. اما ظریف در کنار این لبخندها در کنار تیم همراهش به مهم‌ترین چالش هسته‌ای دنیا پس از دو سال مذاکرات سخت و فشرده پایان داد. پایانی بر یکی از پیچیده‌ترین پرونده‌های تاریخ سیاست خارجی که برای او و دیگر مذاکره‌کنندگان هسته‌ای، دریافت مدال لیاقت و مدیریت از سوی رئیس‌جمهوری را به دنبال داشت.
البته نشان لیاقت و مدیریت به آسانی بر سینه محمدجواد ظریف جای نگرفته است؛ او برای اخذ این نشان دو سال سخت را پشت سر گذاشت. از توافق مقدماتی با 1+5 در ژنو تا توافق نهایی در وین و اجرایی شدن برجام، راهی پر‌تلاطم برای ظریف و تیم همراهش بود. ظریف البته می‌تواند در لیست اولین‌ها در تاریخ جمهوری اسلامی ایران هم جای بگیرد. اولین دیدار با وزیر خارجه آمریکا پس از انقلاب اسلامی، اولین مصافحه با رئیس‌جمهوری آمریکا پس از سه دهه قطع ارتباط دیپلماتیک میان دو کشور و انتصاب اولین سخنگو و سفیر زن در تاریخ جمهوری اسلامی ایران در زمان ریاست او بر وزارت خارجه.
او همچنین می‌تواند در لیست بیشترین احضار وزرا به مجلس نیز قرار بگیرد؛ ظریف در آن‌سوی آب‌ها نیز جزو اولین‌هاست؛ انتخاب او به عنوان ریسک‌پذیرترین سیاستمدار جهان در سال ۲۰۱۵ از سوی موسسه انگلیسی «گلوبال ریسک اینسایتس» نمونه‌ای از این اولین‌هاست.
مرد روزهای سخت
اما ظریف در طی کردن مسیر سخت و ناهموار مذاکرات هسته‌ای تنها نبود. بسیاری معتقدند ورود علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی به مذاکرات هسته‌ای و گفت‌وگوهای او با ارنست مونیز وزیر انرژی ایالات متحده آمریکا به حل پرونده هسته‌ای ایران شتاب داد. علی‌اکبر صالحی اسفند سال 1393 به مذاکرات هسته‌ای پیوست و از همان زمان، مذاکرات فنی و پیچیده هسته‌ای به او سپرده شد. نقش صالحی و مونیز به اندازه‌ای در این مذاکرات پر‌اهمیت بود که رسانه‌ها از آن دو به عنوان مذاکره‌کنندگان شماره دو کشورهای خود یاد می‌کردند. شاید آن چیزی که این دو مذاکره‌کننده را در رساندن دیدگاه‌های فنی‌شان به یکدیگر نزدیک کرد، تحصیل آنها در یک دانشگاه بود. صالحی در گفت‌وگویی در این باره می‌گوید: «وقتی سال 1972 یعنی 43 سال پیش در امآیتی دانشجوی دکترا شدم، آقای مونیز عضو هیات‌علمی جوان امآیتی و استاد این دانشگاه بود. من و آقای مونیز به دلیل اینکه در یک دانشگاه بودیم، دوستان مشترک بسیاری داریم یعنی همکاران کنونی مونیز در مسائل علمی، استاد راهنما و همکلاسی‌های من هستند که در دانشگاه تحصیل می‌کردند.» به هر ترتیب این سابقه مشترک و مذاکراتی که ساعت‌ها
میان او و مونیز به طول انجامید، موجب شد تا این دو دیپلمات به یکدیگر نزدیک شوند تا آنجا که در حاشیه مذاکرات هسته‌ای در سال 1394، ارنست مونیز به مناسبت پدربزرگ شدن صالحی، هدایایی را با آرم دانشگاه امآیتی (دانشگاه فنی ماساچوست)، همان دانشگاهی که مونیز و صالحی هر دو در آنجا تحصیل کرده‌اند به او اهدا کرد. جدا از این حواشی، سال 1394 برای رئیس سازمان انرژی اتمی سال سختی بود. سخت‌ترین روز برای صالحی، 19 مهر سال 1394 بود؛ روزی که برای دفاع از مذاکرات هسته‌ای به مجلس رفت و از سخنان یکی از نمایندگان مجلس که در سخنانی در تلویزیون برای او آرزوی مرگ و او را تهدید به دفن در قلب راکتور کرده بود، گلایه کرد. صالحی همچنین از پشت تریبون مجلس چنین قسم یاد کرد: «والله، والله، والله که در مسائل هسته‌ای نه با کندی و نه با توقف روبه‌رو خواهیم شد و آب‌سنگین اراک، تحقیقات و غنی‌سازی ادامه خواهد یافت.» اردیبهشت سال 1394 نیز برای صالحی ماه خوبی نبود. او در این ماه به دلیل مشکل گوارشی در بیمارستان بستری شد و تحت عمل جراحی قرار گرفت.
هر چند نیمه اول سال برای رئیس سازمان انرژی اتمی خوب نبود اما ماه بهمن برای این دیپلمات برجسته ماه خوبی بود. دریافت نشان لیاقت و شجاعت از رئیس‌جمهوری و اعلام قرار گرفتن نامش در لیست احتمالی نامزدهای جایزه صلح نوبل سال ۲۰۱۶ می‌تواند پایان خوش روزهای سخت او در سال 1394 باشد.
خانم سفیر
انتصاب مرضیه افخم به عنوان اولین سفیر زن در تاریخ جمهوری اسلامی ایران را می‌توان به عنوان یکی از رویدادهای مهم سیاست خارجی ایران در سال 1394 برشمرد. نام مرضیه افخم هم در تاریخ پس از انقلاب ایران، با اولین‌ها گره خورده است. او لقب اولین سخنگوی زن وزارت خارجه و اولین سفیر زن ایران پس از انقلاب را در کارنامه خود دارد. افخم آبان‌ماه در کسوت سفیر ایران در مالزی راهی کوالالامپور شد.
مردی برای تمام فصول
صحنه سیاست داخلی ایران در سال 1394 نیز خالی از ماجرا نبود. علی مطهری نماینده مجلس که در آخرین روزهای سال 1393 در شیراز مورد حمله و ضرب و شتم قرار گرفته بود، سرانجام در دی‌ماه سال 1394 توانست حکم دادگاه بدوی ضاربانش را دریافت کند. اما سال 1394 برای علی مطهری تنها به صدور حکم دادگاه ضاربانش محدود نمی‌شود. قرار گرفتن نامش در لیست ائتلاف اصلاح‌طلبان شاید یکی از مهم‌ترین رویدادها در عرصه سیاست داخلی باشد. هرچند او عقاید و باورهای سفت و سختی همچنان در عرصه فرهنگی دارد اما خود را در بسیاری از جهات اصلاح‌طلب‌تر از اصلاح‌طلبان می‌داند. او تنها نماینده‌ای است که هیچ‌گاه از موضوع رفع حصر در سخنانش کوتاه نیامده است. او حتی در گردهمایی فراگیر اصلاح‌طلبان نیز گفت: «اگر به دنبال تحقق شعارهای خود هستید به پای صندوق‌های رای بیایید.»
شاید اتخاذ همین مواضع بود که موجب شد تا در دور اول بررسی صلاحیت‌ها از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شود. هرچند که در تجدید نظر شورا دوباره به گردونه انتخابات بازگشت و نامش در لیست انتخاباتی اصلاح‌طلبان در کنار چهره‌های سیاسی اصلاح‌طلب قرار گرفت.
درخشش یک نام ابدی
سیاست ایران در سال 1394 تنها با نام علی مطهری گره نخورده است. پاییز امسال برای عرصه سیاست ایران ماه درخشش یک نام دیگر بود. آذرماه بود که سیدحسن خمینی اعلام کرد پا در عرصه انتخابات مجلس خبرگان رهبری خواهد گذاشت و کمی بعد در حالی که سیدعلی و سیدیاسر خمینی، برادرانش او را همراهی می‌کردند با ثبت‌نام در انتخابات خبرگان رهبری قدم در راهی گذاشت که به باور بسیاری آینده آن از قبل قابل پیش‌بینی بود. هنوز چند روزی از ثبت‌نام او نگذشته بود که هجمه‌ها علیه سیدحسن آغاز شد. محور اصلی همه این هجمه‌ها و تخریب‌ها سواد علمی و میزان اجتهاد او بود که به باور برخی باید در بوته آزمایش قرار می‌گرفت. اما بنا به گفته نوه امام (ره) هیچ دعوتی از او برای حضور در امتحان کتبی خبرگان به عمل نیامد و او در آزمون کتبی خبرگان رهبری شرکت نکرد؛ همان روز عکسی از سیدحسن منتشر شد که او را در حال تدریس کلاس درس خارج فقه در قم نشان می‌داد.
پس از آن بود که شورای نگهبان صلاحیت سیدحسن خمینی برای حضور در انتخابات مجلس خبرگان رهبری را تایید نکرد. به دنبال آن، سیدحسن خمینی اعلام کرد که نسبت به عدم احراز صلاحیتش برای انتخابات مجلس خبرگان در مهلت قانونی اعتراض خواهد کرد و خواستار تجدید نظر خواهد شد.
او همچنین گفت: «اینکه بعضی از حضرات آقایان محترم فقهای شورای نگهبان نتوانستند از شهادت علمای اعلام که بر بسیاری از ایشان سمت استادی دارند و اساتید معظم که قوام حوزه علمیه به آنهاست و از نوشته‌ها و کتاب‌های اینجانب، صلاحیت علمی را احراز کنند، حداقل برای من و بسیاری دیگر جای تعجب دارد.»
اما اعتراض او نیز بی‌ثمر بود و باز صلاحیت او برای شرکت در انتخابات خبرگان رهبری احراز نشد. در متن دلایل شورای نگهبان برای عدم احراز صلاحیت سیدحسن خمینی آمده بود: «اجتهاد در حدی که قدرت استنباط بعضی مسائل فقهی را داشته باشد و بتواند ولی‌فقیه واجد شرایط رهبری را تشخیص دهد، احراز نگردید.» به این ترتیب سیدحسن خمینی، نوه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران از گردونه انتخابات خبرگان رهبری بازماند اما نامش در تاریخ همچون پدربزرگش ماندگار شد.
سال سخت مرد سیاست
حذف سیدحسن خمینی از گردونه انتخابات مهم و سرنوشت‌ساز خبرگان رهبری با اعتراض شدید آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی همراه بود. سیاستمداری که بسیاری حضور سیدحسن خمینی در عرصه انتخابات را به او منتسب می‌کنند. به هر ترتیب رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام پس از رد صلاحیت نوه امام (ره) با انتقاد شدید از این اقدام شورای نگهبان گفت: «همه باید به امام (ره) و بیت ایشان خود را بدهکار حساب کنیم، بدهکارها هدیه خوبی در مقدمه انتخابات به بیت امام ندادند.»
هر چند که این گلایه و انتقاد به مذاق منتقدانش خوش نیامد. اما شاید یکی از دلایل اصلی انتقادها و هجمه‌ها به هاشمی جدا از حمایت او از سیدحسن خمینی، پررنگ‌تر شدن حضورش در عرصه سیاست باشد؛ موضوعی که برخی‌ها را نگران کرده است. هر چند هاشمی‌رفسنجانی به دلیل جایگاهش در نظام و سمتش در مجمع تشخیص مصلحت نظام همیشه در بطن سیاست ایران حضور داشته اما این حضور از ماه‌ها قبل با نزدیک شدن به زمان انتخابات به دلیل مصاحبه‌ها و نوع گفتارش بیشتر نمود پیدا کرد و همین امر موجب شد تا از گزند انتقادها به دور نباشد. اعلام حضور دوباره او در انتخابات مجلس خبرگان رهبری نیز موجب شد تا تخریب او از سوی منتقدانش شدت بیشتری بگیرد. با تمام اینها هاشمی نشان داده که مرد سیاست است. این را می‌شود از روزی که فرزندش مهدی هاشمی برای سپری کردن دوران محکومیت 10ساله‌اش راهی زندان اوین شد، دریافت.
حکم ۱۰ساله برای پسر
مهدی هاشمی روز 21 خرداد 94 به جرم اختلاس، ارتشا و مباحث امنیتی به ۱۰ سال زندان محکوم شد و سرانجام در تاریخ ۱۸ مرداد ۱۳۹۴ برای اجرای حکم روانه زندان اوین شد. اما زندان رفتن او با حاشیه‌های زیادی همراه بود. از درخواست او برای پخش جلسات دادگاهش در صدا و سیما تا فیلم خداحافظی او با پدرش و سخنان آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی مبنی بر اینکه «مهدی خودش نخواست از عفو استفاده کند». روزهای زندان هم برای مهدی هاشمی به دور از حاشیه نبود. از هم‌بند شدنش با محمدرضا رحیمی معاون اول محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهوری سابق تا عمل جراحی‌اش در این دوران که منجر به مرخصی دوهفته‌ای او و بستری شدنش در خانه شد. هرچه بود سال 1394 برای خانواده هاشمی سال سختی بود.
بازنشستگی پس از 28 سال
یکی دیگر از چهره‌هایی که در سال 1394 شگفتی آفرید، محمدرضا باهنر بود. او در کمال ناباوری از حضور در انتخابات مجلس شورای اسلامی کناره‌گیری کرد و به 28 سال دوران نمایندگی‌اش پایان داد. دبیر کل جامعه اسلامی مهندسین دلیل کناره‌گیری‌اش را راحت بودن خیالش از برنده شدن اصولگرایان در انتخابات دوره دهم مجلس اعلام کرد و گفت اگر احساس می‌کردم اصولگرایان در خطر هستند حتماً به صحنه می‌آمدم. باهنر به سلطان لابی در مجلس مشهور بود و از این‌رو به باور بسیاری جای او در مجلس دهم خالی خواهد بود. باهنر طی دو سال گذشته گاه از دولت یازدهم دفاع کرده و گاه از اقدامات دولت انتقاد کرده است. با این حال می‌توان از او به عنوان یکی از حامیان برجام در مجلس و مخالفان ارائه لایحه برجام از سوی دولت به مجلس یاد کرد.
مرد بی‌حاشیه مطبوعات
عرصه سیاسی ایران در سال 1394 آنقدر پر‌تلاطم بود که محمود دعایی مدیر مسوول روزنامه اطلاعات نیز از تلاطم آن مصون نماند. انتشار گفت‌وگوی سردبیر روزنامه السفیر لبنان با رئیس دولت اصلاحات به همراه عکس این دیدار در روز 15 آذرماه 94 کافی بود تا مرد بی‌حاشیه رسانه، به یکباره در راس هجمه منتقدان قرار گیرد و برای توضیح در مورد این اقدام دو بار به دادسرای ویژه روحانیت احضار و تفهیم اتهام شود. با این حال دعایی نامه‌ای سرگشاده خطاب به حسن روحانی رئیس‌جمهوری نوشت و از او خواست تا برای لغو ممنوع‌التصویری رئیس دولت اصلاحات به قوه قضائیه تذکر دهد.
محمود دعایی در شرایطی اقدام به انتشار عکس رئیس دولت اصلاحات کرد که از مدت‌ها قبل، انتشار نام و عکس او ممنوع بود. برخی دلیل چنین اقدامی از سوی دعایی را رابطه دوستانه و صمیمی آنها با یکدیگر از یک سو و از سوی دیگر عضویت هر دو در مجمع روحانیون مبارز می‌دانند.
سردار ایرانی
کمی آن‌سوتر از عرصه سیاست داخلی، در خاک سوریه و عراق نام سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران در صدر اخبار قرار دارد. نام او هر چند در سال‌های حضور نیروهای ائتلاف در عراق زمزمه می‌شد اما انتشار عکسی از او پس از شکست محاصره آمرلی در سال 1393 او را به چهره‌ای رسانه‌ای تبدیل کرد. بعد از آن بود که خبرهایی مبنی بر نقش سلیمانی در جلوگیری از سقوط اربیل منتشر شد. صادق خرازی سفیر پیشین ایران در فرانسه در صفحه فیس‌بوک خود در مورد سلیمانی نوشته است: «او همان کسی است که اوباما رئیس‌جمهور ایالات متحده درباره او به العبادی نخست‌وزیر جدید عراق گفته است: او دشمن من است ولی من برای او احترام ویژه‌ای قائل هستم.» سال 1394 با تمام این فراز و فرودها در عرصه سیاست داخلی و سیاست خارجی به پایان رسید.
دیدگاه تان را بنویسید