حقوق بشر در حاشیه خلیج فارس

سلب تابعیت به عنوان مجازات مخالفت با دولت در کشورهای خلیج‌فارس اعمال می‌شود. هر دوشنبه، مخالفان دولت کویت با دلشوره انتظار می‌کشند. کابینه دولت بعدازظهرها جلسه دارد، و حداقل از تابستان سه بار تصمیم به لغو تابعیت بعضی از سرشناس‌ترین مخالفان خود گرفته است. 59 نفر اوراق هویت کویتی خود را از دست داده‌اند، 14 نفر در آگوست و 18 نفر ماه گذشته. نفر بعدی کیست؟
تاکتیک‌های مشابه علیه مخالفان اتخاذ شده، یا در جاهای دیگر خلیج‌فارس در حال بررسی آن تاکتیک‌ها هستند. بحرین تابعیت 31 نفر از شخصیت‌های مخالف را در سال 2012 و 9 نفر دیگر را در اواخر آگوست سلب کرد. عمان ماه گذشته قانون تابعیتی را تصویب کرد که اجازه پس گرفتن گذرنامه هر فردی که «علیه منافع عمان» کار می‌کند را می‌دهد. و گفته می‌شود عربستان سعودی در حال بررسی چنین گام‌هایی برای بعضی جرائم مرتبط با امنیت است.
پیام آشکار است: مخالفت (چه از نوع لیبرال چه مذهبی) نه‌تنها غیرقانونی، بلکه وطن‌فروشی است. در منطقه‌ای با سودهای فراوان، این به معنای نفی خدمات اصلی است. حمد ‌البلوشی (استاد علوم سیاسی دانشگاه کویت) می‌گوید «موضوع شهروندی در کویت زندگی شماست. کار شما، خانه شما، مدرسه فرزندان شما، موضوع بیمه سلامت شما... همه اینها را می‌توانند از شما بگیرند». افرادی که تحت تاثیر این موضوع قرار گرفته‌اند راه چاره‌ای ندارند. دادگاه‌های بحرین و کویت حکم داده‌اند که هیچ صلاحیتی بابت رسیدگی به تصمیمات مربوط به تابعیت نداشته باشند. قانون عمان تصریح می‌کند که یک کمیته دولتی خارج از نظام قضایی باید به این موضوع بپردازد.
در کویت اکثر پرونده‌های مخالفان شامل مخالفت شفاهی نسبت به دولت است. نخستین لغو تابعیت گریبان احمد الشمری را گرفت که مالک «الیوم» شبکه تلویزیونی مخالفان است که در طول تابستان با شکستن دستور سکوت در گزارشی از اتهام طرح کودتا در خاندان آل صباح خشم مقامات را برانگیخت.
دیگر افرادی که تحت تاثیر این موضوع قرار گرفته‌اند عبارتند از نبیل الودحی (یک واعظ اسلامی صریح‌اللهجه) و ده‌ها عضو قبایل مخالف مانند آل موتیر، آل شَمَر، و آل عَجمان. کابینه در ماه سپتامبر شهروندی سعدالعجْمی (فرد مورد اعتماد مشهورترین رهبر مخالفان یعنی مسلّم الاباراک) را از وی گرفت. آقای عجْمی به رسانه‌های محلی گفت او به دلایل سیاسی هدف قرار گرفته شده، اما آقای شیخ محمد‌عبدالله المبارک الصباح (وزیر کشور در امور کابینه کویت) گفت آقای عجمی به طور غیرقانونی و با دو نام مختلف دو تابعیت کویتی و سعودی دارد.
در بحرین بیشتر 31 شهروندی که تابعیت‌شان در سال 2012 سلب شد در خارج از کشور بودند، اما 10 نفر در داخل کشور فاقد تابعیت شدند و نتوانستند هیچ کار اداری، از ثبت تولد گرفته تا گرفتن شغل، انجام دهند. آنها نتوانستند تابعیت را به فرزندان خود انتقال دهند که بعد از این جریان آنها نیز بدون تابعیت خواهند بود. در 28 اکتبر دادگاهی حکم داد که 10 نفر از آنها به عنوان شهروندان غیرقانونی از کشور اخراج شوند؛ روشن نیست آنها بدون داشتن مدارک چگونه و به کجا سفر خواهند کرد.
قوانین برای احمد المُخَینی (مشاور اسبق مجلس شورای عمان) تجسم کشورهای رانتی نفتی است که به جای مالیات بر ذخایر نفت تکیه دارند و مزایای سخاوتمندانه‌ای را در ازای وفاداری می‌دهند. «اگر می‌خواهید از این مزایا بهره‌مند شوید، باید تابع قوانین خاصی باشید. اگر می‌خواهید شهروند ما باشید، باید سکوت اختیار کنید.»
این سلب تابعیت‌های اخیر می‌تواند به مساله فاقد تابعیت بودن که قبلاً نیز حساس بود جنبه سیاسی دهد. مثلاً کویت محل زندگی بیش از 100 هزار نفر موسوم به بیدون bidoon (افرادی «بدون» اوراق تابعیت) است، غیر‌شهروندانی که والدین‌شان هنگام استقلال به ثبت تابعیت اقدام نکردند یا بعداً به کشور مهاجرت کرده‌اند. آنها با مشاغل بازار سیاه گذران زندگی می‌کنند.
جمعیت بیدون اغلب به خیانت متهم شده‌اند، مثلاً به حمایت از ایران یا حمایت از صدام حسین طی حمله سال 1990 کویت. این بی‌تابعیتی جدید می‌تواند بیشتر باعث لکه‌دار شدن نام آسیب‌پذیرترین جمعیت خلیج‌فارس بشود. امارات متحده عربی تلاش کرده با متقاعد کردن کومور به اعطای شهروندی به بعضی از بیدون‌های کشورش مشکل خود را به دوردست‌ها ببرد. این کار اقدامی «موقتی» است و باعث ایجاد نگرانی‌هایی مبنی بر اخراج بعضی‌ها به این جزایر می‌شود. دولت کویت از ارائه هرگونه اظهار نظر درباره گزارش‌هایی که نشان می‌دهد این کشور در حال اجرای سیاستی مشابه است خودداری کرد.
منبع: اکونومیست