معاف از زحمت

در ماه‌های اخیر و با گذشت هشت ماه از حمله 7 اکتبر، یکی از جنبه‌های جنگ علیه حماس شکاف‌های عمیق و شدیدی را در اسرائیل ایجاد کرده و همزمان به ایجاد ناآرامی‌های داخلی گسترده و احتمال سرنگونی دولت بنیامین نتانیاهو دامن زده است. مسئله این نیست که جنگ غزه چگونه در حال انجام است، بلکه این است که چه کسی باید در آن بجنگد. در حالی که یهودیان اسرائیلی در 18سالگی مشمول سربازی اجباری هستند -و برای چندین دهه پس از آن در وضعیت نیروی ذخیره قرار می‌گیرند-، استثنایی برای تعداد زیادی از اسرائیلی‌های حریدی یا افراطی ارتدوکس وجود دارد که از بودجه دولتی برای مطالعه تورات برخوردار می‌شوند. دولت‌های متعدد اسرائیل آمده‌اند و به دلیل بحث بر سر معافیت سربازی حریدی‌ها از هم پاشیده‌اند. اما این‌بار، مخاطرات بیشتر است: اسرائیل هم‌اکنون در حال نبردی طاقت‌فرسا در غزه است و وضعیت در مرزهای شمالی هم تعریفی ندارد و هر لحظه امکان وقوع جنگی در آنجا می‌رود. شرایطی که صدها هزار نفر را مجبور کرده است ماه‌های متوالی به عنوان نیروهای ذخیره خدمت کنند. دولت برای حفظ تعداد سربازان، مقررات پیشنهادی را منتشر کرد که مدت زمان خدمت برای سربازان را طولانی‌تر می‌کند. این برنامه، اعتراض کهنه‌سربازان اسرائیلی را برانگیخته که می‌پرسند چرا باید بیشتر خدمت کنند در حالی که همتایان حریدی آنها اصلاً خدمت نمی‌کنند. رهبران حریدی در واکنش به احتمال سربازی اجباری، وعده اعتراضات گسترده را داده و تهدید کرده‌اند که اسرائیل را به صورت دسته‌جمعی ترک خواهند کرد. آنها در حال حاضر با مجازات‌هایی روبه‌رو هستند: هنگامی که قانون موقتی که معافیت‌ها را مجاز می‌کرد منقضی شود، بنا بر حکم دیوان عالی، آکادمی‌های مذهبی حریدی‌ها یا یشیواها شاهد کاهش بودجه خود خواهند بود. برای بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر، که اکثریت پارلمانی‌اش به احزاب حریدی وابسته است، این مناقشه تهدیدی جدی است. بنی گانتس، چندی پیش در پستی در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «ما در زمان جنگ به سرباز نیاز داریم و جامعه ما به همه نیاز دارد تا در خدمت به کشور مشارکت کنند. زمان آن فرارسیده است که دولت آنچه از آن انتظار می‌رود را انجام دهد. وقت عمل است.»

چرا اسرائیلی‌های حریدی از سربازی معاف هستند؟

زمانی که اسرائیل در سال 1948 تاسیس شد، جوامع حریدی اقلیت کوچکی از اسرائیل بودند. دیوید بن گوریون، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، موافقت کرد که شهروندان حریدی را از خدمت در ارتش معاف کند تا بتوانند تورات را به‌طور تمام‌وقت مطالعه کنند؛ راهی برای کسب همکاری آنها برای کشور جدید. در آن زمان، این سیاست تاثیر زیادی بر تعداد ارتش نداشت: در اوایل دهه 1950 فقط 400 مرد از معافیت برخوردار شدند. اما «حریدیم» اکنون بیش از 10 درصد از جمعیت اسرائیل -بیش از 2 /1 میلیون نفر- را تشکیل می‌دهد و به دلیل نرخ بالای زادوولد، طی چند سال آینده به 16 درصد افزایش خواهد یافت. در نتیجه، تعداد مردان حریدی که از سربازی می‌گریزند به حدود 66 هزار نفر رسیده است؛ سهم قابل توجهی از جمعیت در سن نظامی. تعداد کمی -یعنی حدود 1200 نفر- نیز هر سال داوطلبانه به خدمت سربازی می‌روند. این سیاست همچنین بر وضعیت اجتماعی-اقتصادی جوامع حریدی تاثیر داشته است، زیرا مردانی که در سن سربازی هستند تا 26سالگی از ورود به نیروی کار منع می‌شوند. در عمل، این بدان معناست که ده‌ها هزار مرد در 20سالگی -که بسیاری از آنها دارای خانواده هستند- از اشتغال پرسود منع شده‌اند.

آیا دولت اسرائیل در گذشته سعی کرده به این موضوع رسیدگی کند؟

نبرد بر سر اینکه آیا مردان حریدی باید در ارتش خدمت کنند یا نه، یکی از مسائل سیاسی تعیین‌کننده اسرائیل در ربع‌قرن گذشته بوده است. مجموعه‌ای از قوانین و کمیسیون‌هایی که به دهه 1990 بازمی‌گردد، تلاش کرده‌اند به تدریج مردان حریدی را متقاعد به پیوستن به ارتش کنند. ارتش اسرائیل واحدهای ویژه‌ای تشکیل داده که نیازهای حریدی‌ها را بر اساس قوانین رژیم غذایی و تفکیک جنسیتی تامین می‌کند. اما مشمول شدن حریدی‌ها به‌طور معنا‌داری تغییر نکرده است، تا حدی به این دلیل که احزاب سیاسی حریدی از سال 1996 تقریباً در هر دولت ائتلافی حضور داشته‌اند و از قدرت خود برای جلوگیری از تلاش‌ها به منظور فراخواندن رای‌دهندگان خود به خدمت استفاده کرده‌اند. بخش‌های بزرگی از جامعه حریدی صهیونیست نیستند و مشروعیت یک دولت یهودی سکولار را به رسمیت نمی‌شناسند -هرچند این در حال تغییر است- و عمیقاً به ضرورت معنوی مطالعه تورات برای محافظت از یهودیان در اسرائیل و خارج از آن معتقدند. برخی نیز از این بیم دارند که پیوستن به ارتش با قرار دادن آنها در فضایی عمدتاً سکولار، تعهدات مذهبی آنها را از بین ببرد. قانونی که در سال 2014 از سوی یک دولت نسبتاً سکولار تصویب شد که در نهایت سربازگیری از میان حریدی‌ها را اجباری می‌کرد (زمانی که رهبران حریدی پس از انتخابات سال بعد دوباره وارد کابینه شدند) لغو شد. «حریدی‌ها» استدلال کردند که این قانون به مطالعه تورات لطمه زده و اختلافات را در جامعه اسرائیل تشدید کرد. «شموئل دریلمن»، فعال حریدی، در سال 2015 با اشاره به یک حزب سیاسی حریدی، به JTA (آژانس تلگراف یهود) گفت: «یهودیت توراتی متحد می‌گوید: «ما آماده‌ایم در مساوی کردن بار مشارکت کنیم اما به شیوه‌ای منصفانه و نه به شیوه‌ای پوپولیستی».» بحث بر سر مشمول شدن مردان حریدی نیز یکی از علت‌های بحران سیاسی بود که باعث برگزاری پنج دور انتخابات ملی اسرائیل بین سال‌های 2019 تا 2022 شد. سال گذشته، احزاب حریدی قویاً از تلاش‌های دولت برای تضعیف نظام قضایی حمایت کردند، تا حدی به این دلیل که آنها نگران بودند مبادا دادگاه عالی اسرائیل فرزندانشان را مجبور به خدمت سربازی اجباری کند.

این مسئله چگونه با جنگ اسرائیل و حماس مرتبط است؟

با وجود اعتراض‌های دادگاه به معافیت حریدی‌ها، روز رسیدگی به این موضوع مرتب از طریق قوانین موقت به تعویق افتاده است. اما یک اقدام توقفی که تداوم تعویق مشمولیت حریدی‌ها را مجاز می‌کرد، اگر منقضی شود، موضوع را به برزخ قانونی بازمی‌گرداند و اسرائیل را در آشفتگی سیاسی فرو خواهد برد. در گذشته، مدافعان خدمت سربازی حریدی‌ها این موضوع را به عنوان یک امر ضروری برای شهروندان به منظور «سهیم شدن در بار» خدمت به کشور مطرح کرده‌اند. امسال، اسرائیلی‌ها می‌گویند که نیاز به سربازان بسیار ملموس‌تر است. حزب گانتس متعهد شده که از قانون دیگری که به حریدی‌ها اجازه می‌دهد از مشمول شدن طفره رود، حمایت نخواهد کرد. این موضوع پس از انتشار مقرراتی از سوی وزارت دفاع مبنی بر اینکه نیروهای ذخیره باید به جای میانگین 18 روز، 42 روز در سال خدمت کنند، فوریت بیشتری پیدا کرده است. افسران باید تا 50سالگی خدمت کنند. این مقررات در حالی منتشر شد که تعداد زیادی از سربازان ذخیره ماه‌ها پس از 7 اکتبر از خانواده‌های خود دور بودند. علاوه بر این، اکثر اسرائیلی‌ها معتقدند که جنگ غزه ممکن است با جنگ دیگری علیه حزب‌الله لبنان دنبال شود که این امر به نیروهای بیشتری نیاز دارد. در مواجهه با این تهدیدها، گروهی از افسران ذخیره نامه‌ای به رهبری اسرائیل نوشتند که ادامه معافیت‌های سربازی حریدی‌ها «مشکل بزرگی برای سربازان ما و در نتیجه برای ما فرماندهان ایجاد خواهد کرد». در این نامه هشدار داده شده است که «در صورت ادامه معافیت‌ها، ارتش اسرائیل دیگر ارتش مردم نخواهد بود. این طرحی است که بی‌عدالتی و نابرابری را به شدت افزایش می‌دهد».

بعد چه اتفاقی می‌افتد؟

نتانیاهو در تلاش است تا میان شرکای ائتلافی میانه‌رو (که بر مشمول شدن حریدی‌ها پافشاری می‌کنند) و شرکای حریدی (که می‌گویند در صورت اجبارِ رای‌دهندگانشان استعفا می‌کنند) حد وسطی به وجود آورد. این در حالی است که ائتلاف خود را دست‌نخورده نگه می‌دارد. در همین حال، دادگاه عالی با حکمی مبنی بر اینکه یشیواهای حریدی از اول آوریل شاهد کاهش بودجه خود خواهند بود، این موضوع را تحمیل کرده است، که عملاً کمک‌هزینه مردان حریدی را که به جای سربازی، تورات مطالعه می‌کنند، به خطر می‌اندازد. یائیر لاپید، اپوزیسیون پارلمانی و یکی از مدافعان برجسته خدمت سربازی حریدی، در ایکس نوشت: «در بحبوحه جنگ، تنها چیزی که نتانیاهو در روزهای اخیر با آن برخورد کرد، ارائه یک معافیت کامل برای خدمت سربازی حریدی‌ها بود که ثبات ائتلاف او را تضمین می‌کرد. دلیلی برای تایید یک تعویق دیگر وجود ندارد.» اما رهبران حریدی که در گذشته با اعتراضات گسترده و نافرمانی مدنی به تلاش‌های مربوط به سربازی اجباری پاسخ داده‌اند، می‌گویند که به مقاومت در برابر این مسئله ادامه خواهند داد و بر ارزش مطالعه تورات پافشاری خواهند کرد. «اسحاق یوسف»، خاخام ارشد سفاردی اسرائیل، اوایل ماه مارس گفت: «اگر ما را مجبور به رفتن به ارتش کنند، همه ما به خارج از کشور نقل مکان خواهیم کرد. سربازان فقط به لطف کسانی که تورات را یاد می‌گیرند موفق می‌شوند.»

اقلیت مشکل‌ساز

بر اساس «ارزیابی سالانه تهدیدات جامعه اطلاعاتی ایالات‌متحده در سال 2024»، «قابلیت» بنیامین نتانیاهو به عنوان «رهبر» و «ائتلاف حاکم» او ممکن است «در معرض خطر باشند». این سند که در 11 مارس 2024 (21 اسفند 1402) از سوی دفتر مدیر اطلاعات ملی (ODNI) منتشر شد، «تظاهرات بزرگی» را پیش‌بینی می‌کند «که خواستار استعفای وی و انتخابات جدید هستند»؛ اقدامی که می‌تواند به تشکیل «یک دولت متفاوت و میانه‌روتر» منجر شود. نتیجه پیش‌بینی‌شده ODNI می‌تواند سریع‌تر از آنچه تصور می‌شد رخ دهد؛ این به‌رغم پاسخ یک مقام خشمگین و ناشناس «بسیار بلندپایه» اسرائیلی است که بیانیه‌ای صادر کرد که در آن آمده بود: «ما از دوستانمان انتظار داریم که برای سرنگونی حماس و نه دولت منتخب در اسرائیل اقدام کنند.» جرقه این مسئله به واسطه بحران در مورد یک ویژگی خاص زندگی اسرائیلی زده می‌شود: معافیت کامل از خدمت سربازی به یهودیان افراطی ارتدوکس (حریدی) اعطا می‌شود که در یک آکادمی تلمودی (یشیوا) ثبت‌نام کرده‌اند. تیم نتانیاهو به‌رغم برخورداری از حمایت داخلی از جنگ در نوار غزه -تقریباً دوسوم کل اسرائیلی‌ها تا مارس 2024 طرفدار گسترش عملیات ارتش بودند- به‌طور قطعی در میان رای‌دهندگان محبوبیتی ندارد (به نظر می‌رسد که این دوگانگی رویکرد در دولت جو بایدن نیز اثر کرده است؛ رویکردی که بنا بر گزارش‌ها دووجهی است: مانور دادن در راستای «بریدن» از نتانیاهو و «فشار» بر او و در عین حال «چسبیدن» به اسرائیل علیه حماس). در این پس‌زمینه، گمانه‌زنی‌های بی‌سابقه درباره محرک‌های احتمالی که ممکن است مرگ سیاسی نتانیاهو را تسریع کند، به یک رویکرد رایج ملی تبدیل شده است. تاکنون فرضیه‌های زیادی برای زمین‌گیر کردن یا کنار زدن نتانیاهو مطرح شده است: از استعفای بنی گانتس (که او روز شنبه 19 خردادماه استعفا کرد) و گادی آیزنکوت گرفته تا تعدادی از قانون‌گذاران لیکود که از طرح عدم اعتماد برای برکناری نتانیاهو حمایت می‌کنند. «شرایط» البته مسئله سربازگیری اجباری برای دانش آموزان یشیوا -تهدید همیشگی برای ثبات دولت‌های اسرائیل- را در کانون توجه قرار داده است. جریان اصلی جامعه حریدی -که مبتنی بر جمود و تنگ‌نظری و تفسیر دقیق قوانین دینی است- از نظر فلسفی استدلال می‌کند که قرار دادن اعضای آن در معرض تاثیرات جامعه سکولار، از جمله صفوف ارتش اسرائیل، خطر «به مخاطره افکندن» ارزش‌های سنتی آنها را به همراه خواهد داشت. علاوه بر این، بر اساس منطق آنها، دقیقاً از مشارکت در مطالعه تورات است که امنیت قوم یهود -به عبارت دیگر، از طریق مشیت الهی- تضمین می‌شود و از این‌رو، اولترا ارتدوکس‌ها مدافعان واقعی دولت اسرائیل هستند. این استدلال در میان سایر بخش‌های عمومی اسرائیل، که سربازگیری برای آنها هنجار است، جذابیت کمی دارد. رساندن این درگیری به نقطه جوش به این دلیل بود که زمان به سرعت می‌گذشت زیرا در 1 آوریل (13 فروردین 1403) کنست قرار بود قانون جدیدی را از تصویب بگذراند که معافیت حریدی‌ها از خدمت در ارتش را به شکل قانونی درمی‌آورد. اگر چنین قانونی با شکست مواجه می‌شد، دولت فاقد اقتدار کافی برای جلوگیری از معافیت تمام مردان حریدی واجد شرایط خدمت بود. «گالی بهاراو میارا»، دادستان کل، با اشاره به شرایط مربوط به جنگ غزه، از دیوان عالی دادگستری (HCJ) درخواست تعویق کرد. با این حال، دیوان عالی با دستور به دولت برای ارائه توجیهی به منظور تداوم ترتیب فعلی، وضعیت مخمصه را تشدید کرد. سناریویی که در آن به همه 18ساله‌های افراطی ارتدوکس دستور داده می‌شود تا برای انجام وظیفه خود را به ارتش اسرائیل معرفی کنند، احتمالاً موجب خروج جناح‌های حریدی از ائتلاف نتانیاهو و تسریع در فروپاشی آن می‌شود. این ‌رویارویی می‌تواند در زمان مخاطره‌آمیزتری برای نتانیاهو فرا برسد، آن هم پس از 7 اکتبر که اسرائیل متحمل تلفات شد و بسیاری نتانیاهو را مقصر این امر عنوان می‌کنند. در ماه فوریه، ارتش اسرائیل قصد خود را برای تمدید مدت خدمت در ارتش -که به دلیل فوریت نیازهای در حال ظهور و تلفات نیروها ضروری بود- اعلام کرد. موافقت با معافیت حریدی‌ها دقیقاً در لحظه‌ای رخ داد که صدها هزار نفر از نیروهای عادی و ذخیره ارتش اسرائیل همراه با خانواده‌هایشان بار فیزیکی، عاطفی و اقتصادی جنگ را متحمل شده‌اند. معافیت حریدی‌ها به این معنی است که از دیگران خواسته می‌شود تا بار مشکلات را متحمل شوند که امری غیرقابل تحمل است. نتانیاهو در تلاش است تا راه‌حلی بیابد، از جمله به شرکای حریدی خود تعهد بدهد مبنی بر اینکه اگر دیوان عالی سازمان‌های حریدی را از دریافت بودجه عمومی بر سر موضوع پیش‌نویس منع کند، «به آنها غرامت خواهد داد» اما روح سازش با بلاتکلیفی مواجه است. بنرهایی که در تظاهرات اولترا ارتدوکس‌ها بالا رفت، با این شعار همراه بود: «ما می‌میریم اما عضویت در ارتش را نمی‌پذیریم.» در ماه مارس، خاخام اصلی سفاردی، «اسحاق یوسف» -که حقوقش از سوی دولت پرداخت می‌شود- طوفانی به راه انداخت و تهدید کرد که اگر مصونیت از خدمت در ارتش لغو شود و حریدی‌ها مجبور به خدمت شوند، از اسرائیل خارج خواهند شد. اظهارات او یک ستون‌نویس مسائل اقتصادی را برانگیخت که بگوید اقتصاد اسرائیل، «که از دانش‌آموزان یشیوا و مدارسی که در آنها برنامه‌های درسی اصلی تدریس نمی‌شود، با میلیاردها شکّل حمایت می‌کند»، از چنین مهاجرتی سود می‌برد. به گفته نماینده اداره پرسنل ارتش اسرائیل، 66 هزار حریدی یا مردان اولترا ارتدوکس در سال جاری از خدمت معاف شدند و از این میزان تنها 540 نفر به میل خود به ارتش پیوستند. همبستگی‌ که سربازان با پیشینه‌های مختلف در میان گردان‌های میدانی خود تجربه کرده‌اند، به تغییر نگرش‌های فوری در میان جمعیت حریدی تبدیل نشده است. تقریباً 70 درصد از آنها معتقدند که باید از خدمت در ارتش معاف باشند. نتانیاهو همچنان می‌تواند مخالفان را با راه‌حلی که شرایط حریدی‌ها و دیوان عالی را برآورده می‌کند غافلگیر کند. با این حال، مشکلات دیگری در انتظار اوست: خدمت اجباری برقرار است، تغییرات بنیادین اندک است و قدرت حریدی‌ها هنوز بر جامعه می‌چربد.