گریه‌های بجت

نرخ‌های بالای بهره هم خسارت و هم سود برای بانک‌های آمریکا آورده‌اند. حدود یک سال قبل بود که افزایش نرخ بهره بانک سیلیکون‌ولی و به دنبال آن بانک فرست ریپابلیک (First Republic) را به ورشکستگی کشانید. این بزرگ‌ترین ورشکستگی بانکی از سال 2008 به بعد بود. در مقابل، بانک جی‌پی‌ مورگان چیس در 12 ژانویه از هفتمین فصل پی‌در‌پی درآمد بالای حاصل از سود خالص خبر داد. یکی از دلایل عدم گسترش بحران در سال 2023 آن بود که فدرال‌رزرو با یک برنامه وام‌دهی جدید و سخاوتمندانه آن را مهار کرد. متاسفانه این اقدام هزینه‌ای را به بار آورد که فدرال‌رزرو آن را پیش‌بینی نکرده بود. به لطف چرخش دیگری که در دورنمای نرخ بهره دیده می‌شود این برنامه به یک دستگاه تولید پول رایگان برای بانک‌هایی تبدیل شد که با بی‌پروایی از آن سوءاستفاده می‌کنند. برنامه تامین منابع مدت‌دار بانکی (BTFP) در ازای ارزش صوری اوراق خزانه به بانک‌ها وام می‌دهد. هدف از این اقدام آن بود که اگر سپرده‌گذاران پولشان را برداشتند بانک‌ها مجبور نباشند برای تامین نقدینگی اوراق خزانه خود را بفروشند. فروش یکجای اوراق در بانک سیلیکون‌ولی ضرر هنگفتی را متوجه بانک کرد چون نرخ بالای بهره قیمت اوراق قرضه درازمدت را از ارزش صوری آنها بسیار پایین‌تر آورده بود. برنامه تامین منابع مدت‌دار ارزش صوری و نه ارزش بازاری اوراق را به عنوان وثیقه وام می‌پذیرد و همین سخاوتمندی باعث شد نظام بانکی بتواند خود را بالا بکشد و جلوی یک بحران احتمالی گرفته شود. 

اما برنامه تامین مالی مدت‌دار خود این روزها یک مشکل به‌شمار می‌رود. نرخ بهره‌ای که بانک‌ها برای تامین منابع می‌پردازند بازتابی از نرخ بهره یک‌ساله‌ای است که در بازارهای مالی تعیین می‌شود. نرخ بازار نیز به نوبه خود بر مبنای پیش‌بینی میانگین نرخ سیاستی فدرال‌رزرو در سال پیش‌رو قرار دارد. از آنجا که سرمایه‌گذاران احتمال می‌دهند بانک مرکزی نرخ‌ها را به میزان زیادی پایین می‌آورد هم‌اکنون هزینه وام‌گیری فقط 8 /4 درصد است. اما چون آن کاهش نرخ هنوز محقق نشده است فدرال‌رزرو برای موجودی نقدی بانک‌ها 4 /5 درصد سود می‌دهد. به عبارت دیگر، بانک‌ها می‌توانند با استفاده از یک شکاف 6 /0واحد درصدی وام بدون ریسک بگیرند و هزینه آن را بانک مرکزی می‌پردازد. اگر کاهش مورد انتظار نرخ بهره اتفاق بیفتد بانک‌ها گرفتار حاشیه منفی نرخ بهره نخواهند شد، چون می‌توانند وام‌ها را زودهنگام پس دهند. فدرال‌رزرو بدون هیچ هزینه‌ای این گزینه را در اختیار آنها گذاشته است. هویت وام‌گیرندگان در نهایت افشا خواهد شد، بنابراین ریسک شهرت تنها عامل محدودکننده بانک‌ها خواهد بود اما تعدادی از آنها این فرصت‌طلبی بی‌شرمانه را نوعی فضیلت می‌دانند. 

طبیعی است که میزان استفاده از برنامه تامین منابع مدت‌دار اوج بگیرد. از زمان شروع برنامه در ماه نوامبر میزان موجودی در راه از 109 به 147 میلیارد دلار رسیده است. مشخص نیست که تمام این موجودی با هدف استفاده از شکاف بهره باشد، اما در همان مدت ارزش اوراق بالاتر رفت و این اتفاق مشکلی را که برنامه تامین منابع درصدد حل آن بود کوچک‌تر کرد. بنابراین با اطمینان می‌توان گفت که انگیزه بانک‌ها از وام‌گیری جدید نه نیاز آنها، بلکه فرصت‌طلبی است. و از آنجا که مالیات‌دهندگان صاحبان فدرال‌رزرو هستند پولی که بانک‌ها بالا می‌کشند از جیب آنها تامین می‌شود. فدرال‌رزرو چه کاری باید انجام دهد؟ این سازمان در اوج بحران با شتابزدگی وعده داد که برنامه تامین منابع را تا مارس 2024 باز نگه دارد. از آن زمان فدرال‌رزرو با اطمینان می‌‌گوید که این تسهیلات در همان زمان مقرر به پایان خواهند رسید اما بستن پیش از موعد آن اعتبار و باورپذیری فدرال‌رزرو را خدشه‌دار می‌کند. بنابراین فدرال‌رزرو باید بلافاصله نرخ بهره را برای وام‌های جدید اصلاح یا گزینه پیش‌پرداخت را به‌طور مناسب قیمت‌گذاری کند. هرکدام از این اقدامات می‌تواند دامنه بهره‌برداری از شکاف سود را کاهش دهد.  همچنین، فدرال‌رزرو باید در بحران‌های بعدی با دقت بیشتری مداخله کند. یکی از قواعد بانک مرکزی که به نام والتر بجت، سردبیر نشریه اکونومیست در قرن نوزدهم، نام‌گذاری‌ شده است بیان می‌کند که بانک‌های مرکزی باید آزادانه به موسسه‌های سالمی که در معرض خطر هجوم بانکی قرار دارند در ازای وثیقه مناسب و با نرخ تنبیهی وام بدهد. اما فدرال‌رزرو هر سه شرط بجت را نادیده گرفته است. بحران سال 2023 بحرانی نابهنجار بود اما راه‌حل آن هم نابهنجار تلقی می‌شود.