اقتصاد‌دان بازیگر
چرا نظریات جرمی ریفکین آنقدر مهم است؟
جرمی ریفکین مبدع انقلاب صنعتی سوم در سال 1945 در دنور کلرادو به دنیا آمد. مادرش میلتون ریفکین و پدرش ویوت راول ریفکین تولید‌کننده کیسه‌های پلاستیکی بودند. او دوران نوجوانی خود را در جنوب غربی شیکاگو گذراند. جرمی مدرک لیسانس خود را در رشته اقتصاد از مدرسه وارتون دانشگاه پنسیلوانیا گرفت. او جایزه شایستگی انجمن دانش‌آموختگان عمومی دانشگاه پنسیلوانیا را نیز از آن خود کرد. فردای روزی که در سال 1966 جرمی و گروهی از دانشجویان در اعتراض به جنگ ویتنام مقابل ساختمان اداری دانشکده تظاهرات کردند او یک راهپیمایی آزادی بیان ترتیب داد و با توجه به روحیه جنگجویانه‌ای که داشت به سرعت به یکی از اعضای فعال جنبش صلح تبدیل شد. ریفکین در سال 1968 مدرک کارشناسی ارشد خود را در حوزه امور بین‌الملل در دانشکده حقوق و دیپلماسی فلچر دانشگاه تافتس دریافت کرد. او در تافتس به فعالیت‌های ضد جنگ پرداخت. ریفکین در سال 1973 تظاهراتی گسترده علیه شرکت‌های نفتی ترتیب داد. در حالی که فعالان این شرکت‌ها بشکه‌های خالی نفت را در جشن سالگرد چای بوستون به بندر می‌ریختند هزاران نفر به تظاهرات پیوستند. این اعتراضات در پی افزایش قیمت بنزین در پاییز 1972 و در پی تحریم نفتی اوپک صورت گرفت.
در سال 1977 او به همراه تد هاوارد بنیاد گرایش‌‌های اقتصادی (FOET) را تاسیس کرد. این بنیاد در زمینه‌های سیاست ملی و بین‌المللی مرتبط با محیط زیست، اقتصاد و تغییرات اقلیمی فعالیت می‌کند. FOET در اصل به دنبال بررسی تاثیر اتفاقات روز دنیا بر روی اقتصاد، فرهنگ، جامعه و محیط زیست است.
ریفکین طراح اقتصاد پایدار انقلاب صنعتی سوم است. او بر روی چالش بحران اقتصاد جهانی، امنیت انرژی و تغییرات اقلیمی متمرکز شده و برای هر یک از این چالش‌ها پاسخی کلیدی ارائه داده است. جرمی اکنون مشاور اقتصادی بسیاری از شرکت‌های پیشرو در انرژی‌های تجدیدپذیر است. او در طول زندگی حرفه‌ای خود کتاب‌های متعددی منتشر کرده است. از آخرین کتاب‌های او می‌توان به «معامله جدید سبز» و «انقلاب صنعتی سوم» اشاره کرد. او همچنین در 15 فیلم مستند مثل «فردا» و «شرکت‌ها» ایفای نقش کرده است. اصولاً اقتصاد‌دانان رابطه خوبی با هنر ندارند، شاید ریفکین را بتوان از معدود اقتصاد‌دانانی دانست که به بازیگری علاقه‌مند است.
معامله سبز
ریفکین معمار اصلی چشم‌انداز اقتصادی پایدار در اروپا و مشاور کلیدی چشم‌انداز انقلاب صنعتی سوم در چین است. او همچنین در برهه‌ای مشاور آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان؛ خوزه سوکراتس، نخست‌وزیر پرتغال و نیکلا سارکوزی، رئیسجمهوری فرانسه بوده است. تحت رهبری او کمیسیون اروپا خواستار اروپایی با آب‌وهوای کاملاً پاک تا سال 2050 شده است. در چین نیز رهبری فرماندهی فناوری‌های پاک از طریق ابتکار یک کمربند- یک جاده (BRI) طبق سیاست‌های رهبری پکن بر عهده چین است.
چین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقتصاد‌های دنیا شروع به هدایت فناوری‌های پاک کرده است. در جایی که بریتانیا انقلاب صنعتی اول و ایالات متحده انقلاب صنعتی دوم را رهبری کردند به نظر می‌رسد چین اکنون آماده رهبری انقلاب صنعتی سوم است.
در گزارشی به سفارش آژانس انرژی‌های تجدیدپذیر آمده است؛ هیچ کشوری خود را بهتر از چین برای تبدیل شدن به ابرقدرت انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان آماده نکرده است.
چین یک‌سوم نیروی بادی جهان را به خود اختصاص داده است و چهارمین تولید‌کننده برتر توربین‌های بادی در جهان است. این کشور همچنین ششمین تولید‌کننده پنل‌های خورشیدی است و یک‌چهارم ظرفیت خورشیدی جهان را در اختیار دارد. ریفکین همچنین استدلال می‌کند به علت افزایش دما، اکوسیستم‌های در حال فروپاشی و خطر انقراض گونه‌ها اقتصاد جهانی در حال جدا شدن از سوخت‌های فسیلی است.
کتاب «معامله جدید سبز» او در اصل کوششی است تا ایالات‌متحده را نسبت به فروپاشی سوخت‌های فسیلی در قرن بیستم آگاه کند. معامله جدید سبز یک پیشنهاد بلند‌مدت برای بازسازی زیرساختهای انرژی در آمریکاست.
با تاکید بر بحث‌های کنونی در کنگره ایالات متحده این پیشنهاد شامل ارتقای شبکه‌های انرژی آمریکا، تغییر در زیرساختهای حملونقل و ایجاد نیروی کار یقه‌سبز (افرادی که در حوزه فناوری و تکنولوژی سبز کار می‌کنند) است.
از دیدگاه ریفکین کلید تامین مالی برای عبور از عصر سوخت‌های فسیلی به عصر سبز صندوق‌های بازنشستگی است.
صندوق‌های بازنشستگی اکنون بزرگ‌ترین سرمایه را در جهان دارند. آنها 40 تریلیون دلار سرمایه دارند که از این مبلغ تنها 4 /25 تریلیون دلار متعلق به ایالات‌متحده است.
انقلاب صنعتی سوم
در انقلاب صنعتی اول ماشین‌آلاتی مانند موتور بخار، ماشین‌های ریسندگی، دستگاه‌های ساخت مواد شیمیایی و فرآیند‌های نورد برای ساخت آهن به جای انسان و حیوانات پا به عرصه گذاشتند.
برق، موتورهای احتراق داخلی، لوله‌کشی داخلی ساختمان‌ها و صنایع شیمیایی و... جزو فناوری‌های انقلاب صنعتی دوم بودند.
حال به سراغ انقلاب صنعتی سوم که ریفکین نظریه‌پرداز اصلی آن است میرویم که در دهه 1950 آغاز شد و تا اکنون ادامه دارد اما انتظار می‌رود تا سال 2030 به پایان برسد. در این عصر فناوری‌های مکانیکی و آنالوگ جای خود را به فناوری‌های الکترونیکی، نانو و... می‌دهند.
در انقلاب صنعتی سوم شاهد توسعه اقتصادی، توسعه حملونقل، هوش مصنوعی، روباتیک و... هستیم. تحولات مهم این انقلاب تبدیل فناوری‌های مکانیکی به الکترونیکی است، به‌طوری که ساختمان‌های سبز جای ساختمان‌های معمولی و ماشین‌های الکترونیکی جای ماشین‌هایی را که با سوخت فسیلی کار می‌کنند می‌گیرند. سیستم‌های هوشمند، چاپگر‌های سه‌بعدی و روباتیک برای تولیدات صنعتی و خدمات خانگی به کار گرفته می‌شوند.
آینده‌ای عادلانه‌تر
ریفکین استدلال می‌کند، برای آینده‌ای عادلانه‌تر، پایدار‌تر و بقای چرخه زندگی در دنیای سبز پس از انقلاب صنعتی سوم، ما به یک ساختار اقتصادی جدید نیازمندیم. در این دوره توسعه اقتصادی عظیمی مانند تجارت‌های بین‌المللی، نهاد‌های اقتصادی گسترش‌یافته، فعالیت‌های کارآفرینی گسترده و... به وقوع می‌پیوندد. در سومین انقلاب صنعتی ساختاری جدید در اقتصاد جهانی ایجاد شده است که مبتنی بر رایانه، سیستم‌های دیجیتال، مخابرات، سیستم‌های هوشمند و... است.
در اصل زیر‌ساخت‌ها باعث ایجاد یک «اقتصاد اشتراکی» جدید رادیکال می‌شود. کسبوکارها و فرصت‌های شغلی در قرن بیست و یکم کلان‌تر و پایدار‌تر خواهند شد. ساختار‌ها در هر بخش جامعه به شکلی طراحی می‌شوند تا بیشترین و بهترین بهره‌وری را از فضای دیجیتال داشته باشند.
اختراع بوئینگ 707 در سال 1958 باعث افزایش سرعت حملونقل شد و همین امر در کاهش هزینه حملونقل در انقلاب صنعتی سوم تاثیر بسزایی داشت. موتور‌جت‌ها نیز به‌طور قابل توجهی هزینه سفر‌های هوایی و حملونقل کالا‌ها را کاهش داده‌اند. در سال 1995 حدود 524 میلیون نفر به کشورهای دیگر سفر کردند و این رقم در سال 2017 به 3 /1 میلیارد نفر افزایش یافت. هزینه حملونقل از مسیر اقیانوس‌ها نیز طی سال‌های 1974 تا 2016 بیش از 50 درصد کاهش یافته است. تولید در کشور‌ها با هزینه حملونقل ارتباط مستقیم دارد بدین‌ترتیب تولید‌کننده‌ها با هزینه کمتر و تولیدات افزون‌تر رشد اقتصادی بیشتری را در سطح جهانی رقم زده‌اند.
معمار انقلاب صنعتی سوم
ریفکین در کتاب جدید خود «معامله جدید سبز» میگوید، ما در آخرین مرحله عصر سوخت‌های فسیلی هستیم. به اعتقاد او، همان‌طور که زغال‌سنگ و بخار در انقلاب صنعتی اول و تلفن و نفت در انقلاب صنعتی دوم نقش کلیدی داشتند، انرژی پاک و فناوری دیجیتال نیز با آنچه انقلاب صنعتی سوم توصیف می‌شود همگرا شده است. نتیجه این همگرایی نوسازی در زمینه‌هایی مانند ارتباطات 5G، اینترنت انرژی‌های تجدیدپذیر، فناوری‌های پاک و شبکه هوشمند و تغییر در ساختار‌های دیجیتال و حملونقل وسایل نقلیه خودران، هوش مصنوعی و اینترنت اشیا است.
اینترنت‌های همگرا
ریفکین در گفت‌و‌گو با بیزینس اینسایدر میگوید: اگر به تغییرات عظیم پارادایم اقتصادی در تاریخ نگاه کنیم همه آنها یک وجه اشتراک دارند. در یک لحظه از زمان سه فناوری ظهور می‌کنند و همگرا می‌شوند تا چیزی را ایجاد کنند که ما در مهندسی به آن «فناوری همه‌منظوره» می‌گوییم. در اصل این فناوری زیر‌ساختی را ایجاد می‌کند که نحوه مدیریت فعالیت‌های اقتصادی را تغییر می‌دهد و تغییر اساسی انقلاب سوم به گفته ریفکین همگرایی سه نوع اینترنت است که 25 سال پیش با اینترنت ارتباطات آغاز شد و اکنون با اینترنت انرژی‌های تجدیدپذیر همگرا می‌شود.
سومین اینترنت که قرار است به دو مورد قبلی بپیوندد اینترنت حملونقل خودکار است. این اینترنت با دو اینترنت قبلی اینترنت اشیا (IOT) را به وجود می‌آورند. در این عصر حسگر‌هایی ساخته می‌شود که به تدریج در همه ماشین‌ها و دستگاه‌های مورد استفاده جامعه بشری تعبیه می‌شوند و به آنها اجازه می‌دهند بر فعالیت‌های زندگی واقعی نظارت و با یکی از آنها ارتباط برقرار کنند.
جرمی در مستند vice که در سال 2018 پخش شد چنین توضیح می‌دهد: در نهایت هر کسی برق سبز خود را تولید خواهد کرد. در سال 1978 تولید یک وات انرژی خورشیدی در ایالات متحده 78 دلار هزینه داشت. امروز قیمت آن 50 سنت است و در ماه‌های آینده به 35 سنت نیز می‌رسد. او در ادامه گفت: این روند به شکل تصاعدی ادامه می‌یابد. هنگامی که مردم آبونمان خود را برای پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی پرداخت کردند، هزینه آنها به صفر می‌رسد زیرا پس از آن انرژی را به صورت رایگان دریافت خواهند کرد. البته در این میان حباب بزرگی وجود دارد که مربوط به دارایی‌های سرگردان در صنعت سوخت‌های فسیلی خواهد بود.
اقتصاد اشتراکی
جرمی با استناد به گزارش سیتی‌گروپ میگوید: صنایع سوخت‌های فسیلی مانند نفت و گاز طبیعی و زغال‌سنگ با خطرات مالی عظیمی مواجه هستند، به‌طوری که حدود 100 تریلیون دلار دارایی سرگردان در خطوط لوله، بنادر، نیروگاه‌ها و... وجود دارند، در حالی که صنایع به زودی منسوخ خواهند شد.
ریفکین همچنین در مستند vice به مخاطبان خود یاد‌آوری می‌کند: می‌توانید به پلت‌فرم اینترنت اشیا وارد شوید و برنامه‌هایی ایجاد کنید که به شما این امکان را می‌دهد که کارایی خود را در زنجیره اقتصاد به‌طور چشمگیری بالا ببرید. با انجام این کار بهره‌وری شما به شکل قابل توجهی افزایش می‌یابد.
افزایش کارایی به معنای استفاده کمتر از زمین و بهره‌برداری بیشتر از آن است، در نتیجه شما هزینه نهایی خود را آنقدر پایین می‌آورید که به صفر نزدیک می‌شود و هنگامی که این اتفاق رخ دهد سیستم اقتصادی کاملاً جدیدی پدیدار می‌شود.
این سیستم جدید «اقتصاد اشتراکی» نام دارد. در دنیای دیجیتال این اصطلاح اصلاً جدید نیست زیرا هر روز میلیارد‌ها نفر در اینترنت حضور دارند و کالاهای مجازی را فراتر از بازار تولید می‌کنند و به اشتراک می‌گذارند. ریفکین میگوید، بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که دنیای دیجیتال می‌تواند به دنیای فیزیکی جهش کند و در نتیجه کل صنایع را مختل کند اما اینترنت اشیا این مانع را شکسته است.
ریفیکن به بیزینس پلاس استراتژی نیز میگوید: در حال حاضر میلیون‌ها نفر از شبکه‌های اشتراک‌گذاری به عنوان روش اصلی حملونقل استفاده می‌کنند. نسل هزاره نمی‌خواهند خودرو داشته باشند. آنها خواهان دسترسی به شبکه‌های اشتراک‌گذاری خودرو هستند در همین حال هزینه نهایی خودرو‌های الکتریکی خودران به دلیل اینکه با انرژی‌های تجدیدپذیر کار می‌کنند به صفر رسیده است. امروزه حدود یک میلیارد خودرو، اتوبوس و کامیون وجود دارد که پس از ساختمان‌ها و تولید گوشت گاو سومین عامل گرمایش زمین هستند، ما احتمالاً 80 درصد از وسایل نقلیه را تا دو نسل آینده حذف خواهیم کرد زیرا به اشتراک‌گذاری خودرو و کامیون از طریق شبکه‌های ارائه‌دهنده روی می‌آوریم.
گفتنی است جرمی مانند بسیاری دیگر از پژوهشگران نگران تهدیدات بالقوه یک سیستم کلانداده است که همه ما را به هم متصل کرده است. مثلاً با بی‌طرفی شبکه چگونه برخورد کنیم؟ یا چگونه مطمئن شویم دولت‌ها داده‌ها را در جهت اهداف سیاسی خود پنهان نمی‌کنند. ریفکین در این باره میگوید: این یک مبارزه سیاسی است که با نسل هزاره شروع می‌شود و با فرزندان و نوه‌های آنها ادامه می‌یابد.
