زندگی بر لبه پرتگاه
ایمان ناصری از عوامل اعلام وضعیت اضطراری انرژی در ونزوئلا می‌گوید
پس از اینکه ایالات متحده آمریکا یکی از زیرمجموعه‌های شرکت روس‌نفت را به دلیل دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ونزوئلا و فروش نفت ونزوئلا تحریم کرد، نیکلاس مادورو رئیس‌جمهور ونزوئلا ضمن اعلام وضعیت اضطراری انرژی اعلام کرد، چه تحریم باشد یا محاصره اقتصادی، من دیگر هیچ بهانه‌ای را نخواهم پذیرفت. طبق فرمانی که من امضا می‌کنم وضعیت اضطراری انرژی در صنعت هیدروکربن اعلام می‌شود تا با به‌کارگیری ابزارهای ضروری و فوری امنیت انرژی تضمین شود.
پس از اینکه ایالات متحده آمریکا یکی از زیرمجموعه‌های شرکت روس‌نفت را به دلیل دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ونزوئلا و فروش نفت ونزوئلا تحریم کرد، نیکلاس مادورو رئیس‌جمهور ونزوئلا ضمن اعلام وضعیت اضطراری انرژی اعلام کرد، چه تحریم باشد یا محاصره اقتصادی، من دیگر هیچ بهانه‌ای را نخواهم پذیرفت. طبق فرمانی که من امضا می‌کنم وضعیت اضطراری انرژی در صنعت هیدروکربن اعلام می‌شود تا با به‌کارگیری ابزارهای ضروری و فوری امنیت انرژی تضمین شود. اعلام این فرمان در حالی رخ می‌دهد که ونزوئلا سال‌هاست با رکود اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند و این کشور وابسته به نفت در تامین مالی خود با مشکلات بزرگی مواجه است. در همین رابطه گفت‌وگویی را با ایمان ناصری، مدیر بخش خاورمیانه شرکت مشاوره انرژی FGE انجام دادیم. ناصری معتقد است اعلام وضعیت اضطراری در واقع به نوعی اقرار مادورو بر وضعیت نابسامان اقتصاد و صنعت نفت این کشور است. این کارشناس حوزه انرژی بر این باور است که تحریم‌های جدید آمریکا فشار را بر صنایع پایین‌دستی و بالادستی نفت ونزوئلا دوچندان خواهد کرد و این کشور در آینده‌ای بسیار نزدیک به کلی ورشکسته خواهد شد.
♦♦♦
همان‌طور که مستحضرید نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا، برای حفاظت از نفت این کشور و تضمین امنیت انرژی، وضعیت اضطراری انرژی اعلام کرد، وضعیت اضطراری‌ای که به گفته او با هدف انجام اقداماتی ضروری و فوری برای تضمین امنیت انرژی این کشور و حفاظت از صنعت نفت در برابر هجمه امپریالیسم صورت می‌گیرد. اعلام وضعیت اضطراری انرژی در صنعت نفت ونزوئلا به چه معناست؟
صنعت نفت ونزوئلا چندسالی است که شرایط بسیار بدی دارد و همان‌طور که آمار نشان می‌دهد تولید نفت این کشور در چند سال اخیر با افت وحشتناکی مواجه شده است. در چنین شرایطی نمی‌توان گفت که وضعیت انرژی در این کشور آمریکای لاتین چندان مناسب بوده و اعلام وضعیت اضطراری از سوی مادورو در واقع به این معناست که دولت رسماً به این وضعیت بسیار نابسامان صنعت نفت اقرار کرده است و حال مقامات ونزوئلایی باید اقداماتی ویژه در سطح جامعه و اقتصاد انجام داده و تصمیماتی جدی را در خصوص بازسازی و احیای صنعت نفت این کشور بگیرند و آن را به صورت گسترده در سطح کشور اجرا کنند. به عنوان مثال یکی از موارد و اقداماتی که بنا شده است در این اعلام وضعیت اضطراری انجام بگیرد، سهمیه‌بندی سوخت است. دلیل این تصمیم هم مشخص است چراکه وضعیت مخازن سوختی ونزوئلا بسیار وخیم بوده و روزبه‌روز در حال کاهش است و پالایشگاه‌های این کشور دیگر نمی‌توانند از عهده تامین سوخت برآیند. بنابراین می‌توان گفت که اعلام وضعیت اضطراری، در واقع اعلام نوعی سیاست ریاضتی و صرفه‌جویی در حوزه اقتصاد و انرژی است که بدون شک سختی‌های زیادی را برای مردم این کشور به همراه خواهد داشت.
اخیراً ایالات متحده تحریم‌های جدیدی را علیه بازوی تجاری روس‌نفت روسیه، به اتهام همکاری با ونزوئلا برای صادرات نفت این کشور و دور زدن تحریم‌های آمریکا، وضع کرد. اعلام وضعیت اضطراری از سوی رئیس‌جمهور ونزوئلا چه ارتباطی با تحریم‌های اعمال‌شده علیه این کشور دارد؟
بدون هیچ تردیدی عامل اصلی رسیدن صنعت نفت ونزوئلا به چنین وضعیتی همین تحریم‌ها بوده است. در گفت‌وگویی که با تیم آمریکای لاتین شرکت مشاوره انرژی FGE داشتم، آنها نیز معتقد بودند که تصمیم اعلام وضعیت اضطراری ارتباطی صددرصدی با تحریم‌ها علیه صنعت نفت این کشور دارد. اما باید توجه داشت که تحریم‌های اعمال‌شده در حقیقت موجب تشدید و تسریع چنین وضعیتی شدند. به این معنا که اگر تحریم‌های اخیر نیز صورت نمی‌گرفت باز هم به‌طور قطع وضعیت اقتصاد و صنعت نفت این کشور به شدت بحرانی بود و احتمالاً باز هم (حالا شاید مدتی بعد) چنین وضعیتی از سوی مادورو اعلام می‌شد. در حقیقت چند سالی است که صنعت نفت ونزوئلا در حالت بحرانی به سر می‌برد و زنگ خطر برای اعلام وضعیت اضطراری هر لحظه احساس می‌شد.
آمار گردآوری‌شده توسط بلومبرگ نشان می‌دهد صادرات نفت ونزوئلا در ماه ژانویه حدود 800 هزار بشکه در روز بوده و میزان تولید نیز نشان از افت شدید در مقایسه با سال‌های گذشته دارد. به نظر شما چه مسائلی باعث شد صنعت نفت ونزوئلا به این وضعیت اضطراری برسد؟
قطعاً مهم‌ترین مساله‌ای که منجر به بروز چنین وضعیتی شد همین بحث تحریم‌های ایالات متحده علیه اقتصاد نفتی ونزوئلا بود. البته در کنار این مساله، بحث درآمد نفتی و مشکلات موجود بر سر سرمایه‌گذاری در صنعت نفت نیز در شکل‌گیری چنین وضعیتی بسیار تاثیرگذار بوده است. ناگفته نماند که موانع سرمایه‌گذاری هم در بخش بالادستی و هم در بخش پایین‌دستی صنعت نفت وجود داشته و هر دو بخش از تزریق ناکافی پول و سرمایه‌گذاری نامناسب رنج می‌برند و این دو موضوع سبب شده تا وضعیت شرکت‌های بالادستی و پایین‌دستی اصلاً مساعد نباشد.
شرکت ملی نفت ونزوئلا (PDVSA) که زمانی 5 /3 میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کرد، با وجود اینکه بزرگ‌ترین ذخایر نفت قطعی جهان را دارد، اکنون تنها ۷۰۰ هزار بشکه در روز تولید دارد. وضعیت مالی این شرکت تعریف چندانی ندارد و در نتیجه ذخایر ارزی بانک مرکزی ونزوئلا به پایین‌ترین میزان در سه دهه گذشته سقوط کرده است و نقدینگی در اختیار دولت کمتر از یک میلیارد دلار است. با چنین وضعیتی، آیا آخرین منبع درآمدی ونزوئلای بحران‌زده هم از دست خواهد رفت؟
از نظر من رخ دادن چنین اتفاقی ناگزیر خواهد بود و دیر یا زود ونزوئلا با مشکل تامین مالی بسیار شدیدی مواجه می‌شود. از نظر من ونزوئلا نزدیک به دو سال است که در لبه پرتگاهی قرار دارد که هر لحظه امکان سقوط شدید این کشور وجود دارد. انحطاطی که همین حالا نیز در حال رخ دادن است. سقوطی که با رکود شدید اقتصادی همراه بوده و ونزوئلا را تبدیل به یک کشور شکست‌خورده و ورشکسته چه از نظر اقتصادی، چه از نظر سیاسی و اجتماعی کرده است. با این حال با هر ترفندی که شده مقامات ونزوئلا در این مدت، کشور را رو به جلو پیش برده‌اند و نمی‌خواهند قبول کنند که بحرانی بزرگ در حال رخ دادن است. همان‌طور که گفتم نزدیک به دو سال ما انتظار ورشکستگی اقتصاد ونزوئلا را می‌کشیدیم ولی هنوز چنین اتفاقی به‌طور کامل نیفتاده است و همان‌طور که تا به حال نیفتاده است ممکن است دو سال دیگر نیز به همین منوال بگذرد. اما چیزی که واضح است این است که تحریم روس‌نفت و سخت‌تر کردن خرید نفت ونزوئلا که منجر به هر چه کوچک‌تر شدن تنها منبع درآمد ونزوئلاست بدون شک بر شدت سقوط اقتصاد این کشور خواهد افزود. اعلام وضعیت اضطراری از سوی رئیس‌جمهور نیز در حقیقت اولین گام برای پذیرش وضعیت بحرانی اقتصادی ونزوئلاست.
تحریم‌های اخیر باعث خواهد شد که پالایشگاه‌ها رغبت خود برای خرید نفت ونزوئلا را از دست بدهند و کشتی‌داران تمایلی برای همکاری با شرکت «بازرگانی روس‌نفت» نخواهند داشت. تولید نفت ونزوئلا ممکن است در مقایسه با ۸۵۰ هزار بشکه در روز در ژانویه به حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز تا پایان امسال سقوط کند و مطمئناً این موضوعات منجر به افت درآمد نفتی این کشور به عنوان اصلی‌ترین منبع درآمدی ونزوئلا می‌شود. این کاهش درآمد چگونه می‌تواند منجر به فروپاشی اقتصاد و امنیت این کشور آمریکای لاتین شود؟
به هر حال بحث فقر یک کشور که به دلیل از دست دادن درآمدهایش حاصل می‌شود، قطعاً بر امنیت تاثیر می‌گذارد. شما یک خانواده را در نظر بگیرید، با از دست رفتن درآمد آن خانواده، امنیت در آن کمتر می‌شود حال همین موضوع را می‌توان به یک خانواده بزرگ چون یک کشور تعمیم داد. امنیت انرژی در واقع امنیت اجتماعی و اقتصادی را با خود به همراه دارد به‌خصوص برای کشوری که مهم‌ترین منبع درآمدی‌اش نفت است. نکته مهم این است که ونزوئلا با از دست دادن درآمد نفتی خود در واقع همانند خانواده‌ای شده که خانه‌ای دارد و از پس تعمیرات و نگهداری و همچنین تامین مایحتاج زندگی برنمی‌آید. در چنین حالتی کم‌کم خانه فرسوده می‌شود و پایه‌های آن از بین می‌رود و در نهایت خانه به یک ویرانه تبدیل می‌شود. تصویری که در عمل نیز شاهد آن هستیم.
در این میان فساد مالی بدنه اقتصادی ونزوئلا و شاید برخی سران سیاسی این کشور نیز موجب تشدید این وضعیت بحرانی شده است. اگر درآمد نفتی ونزوئلا به این شکل مورد تهدید قرار نمی‌گرفت و فساد مالی کمتر بود این کشور احتمالاً قادر بود به بقای خود به شکل مطلوب‌تری ادامه دهد.
ایران نیز در سال‌های اخیر با تحریم شدید صنعت نفت خود از سوی ایالات متحده مواجه بوده است، به نظر شما صنعت نفت ایران از این تجربه ونزوئلا چه درس‌هایی می‌تواند بگیرد؟
به عقیده من واقعیت این است که موضوع ونزوئلا نمی‌تواند درس‌های جدیدی برای جمهوری اسلامی ایران داشته باشد. ایران 40 سال است که با تحریم روبه‌رو بوده و خودش در این زمینه تجربه بسیار زیادی کسب کرده است. در واقع ایران دارای تحصیل‌کرده‌ترین و کارکشته‌ترین نیروهای فنی و مدیریتی در حوزه نفت است و شرکت ملی نفت ایران نیروهای بسیار مجرب و حرفه‌ای دارد که می‌دانند در شرایط سخت و بحرانی چطور از پس کارها به بهترین شکل ممکن برآیند. اما اگر بخواهیم در حالت کلی درسی از این وضعیت ونزوئلا بگیریم این است که سرمایه‌گذاری نکردن در حوزه صنعت نفت می‌تواند سلامت اقتصاد را تهدید کند. پس باید به هر نحوی شده منابع سرمایه‌گذاری کافی را در این حوزه جذب کرد.
در این میان بخش پالایشگاهی ونزوئلا به عنوان یک نمونه مشهود می‌تواند مورد مطالعه بیشتری قرار بگیرد. البته این بحث در کل منطقه آمریکای لاتین وجود دارد و تنها مختص ونزوئلا نیست. بر اساس آمار موجود، ضریب بهره‌برداری از پالایشگاه‌های آمریکای لاتین از تمام نقاط دنیا تقریباً پایین‌تر است. شاید اشاره به این موضوع جالب باشد که پالایشگاه‌های ونزوئلا برای مدت زیادی با 20 تا 40 درصد ظرفیت خود مشغول به کار بودند به‌طوری که از هفت روز هفته تنها یک یا دو روز در حالت عملیاتی قرار داشتند. موضوعی که نتیجه کاهش شدید سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه نفت و عدم تزریق پول کافی به این صنعت بوده است.
بنابراین اگر ما نیز چنین موضوعی را نادیده بگیریم ممکن است صنعت نفت به‌خصوص در بخش پایین‌دستی به چنین وضعیتی سوق پیدا کند. در حوزه بالادستی نیز همین موضوع صادق است. به هر حال میادین نفتی با هزینه نگهداری بالایی همراه است و اگر این سرمایه‌گذاری تامین نشود فرصت تولید و استحصال نفت از دست خواهد رفت و با افت شدید استخراج مواجه خواهیم شد. بنابراین نکته مهم، تزریق سرمایه کافی در صنعت برای جلوگیری از زوال و انحطاط آن است.
با توجه به تحریم‌های اخیر، وضعیت فعلی بازار جهانی نفت و کاهش قیمت‌ها در اثر شیوع کرونا، پیش‌بینی شما از روند تقاضای نفت در جهان در آینده نزدیک چیست؟
در خصوص پیش‌بینی کوتاه‌مدت بازار نفت درباره تقاضای بازار نفت، پیش‌بینی ما این است که میزان تقاضا در سال 2020 رشدی نزدیک به 50 هزار بشکه در روز خواهد داشت که چیزی نزدیک به صفر درصد خواهد بود. دلیل این موضوع افت شدید 5 /2 میلیون بشکه‌ای تقاضا در سه‌ماهه نخست سال 2020 خواهد بود. سه‌ماهه‌ای که در حال حاضر در میانه آن هستیم و هنوز نیمی از آن باقی مانده است. در واقع این افت شدید اگرچه در ادامه سال جبران شده و در نیمه دوم امسال میزان تقاضا به حالت طبیعی بازمی‌گردد، اما قادر نخواهد بود که رشد میزان تقاضا را به اندازه کافی مثبت کند. اما برای سال 2021 میلادی پیش‌بینی می‌شود میزان تقاضا با جهشی بزرگ مواجه شود و یک میلیون و 600 هزار بشکه در روز افزایش پیدا کند. در این پیش‌بینی نیز در سه‌ماهه نخست رشدی 5 /3 میلیون بشکه‌ای را نسبت به مدت مشابه سال گذشته شاهد خواهیم بود و در ادامه سال رشد کمتر خواهد بود به‌طوری که میانگین رشد تقاضا در سال 2021 به یک میلیون و 600 هزار بشکه خواهد رسید.
رشد نزدیک به صفر در سال 2020 در حقیقت باعث تضعیف بازار جهانی نفت خواهد شد. چراکه افت تقاضا منجر به مازاد عرضه در بازار جهانی شده و قیمت‌ها روندی نزولی در پیش خواهند گرفت. اما اتفاقی که رخ داده این است که در واقع عرضه کشورها نیز کاهش یافته است که در این میان لیبی حدود 800 هزار تا یک میلیون بشکه با افت تولید مواجه شده است. از سوی دیگر برزیل نیز به دلیل یک دوره نسبتاً طولانی تعمیر و نگهداری سکوهای نفتی خود با کاهش تولید مواجه خواهد شد. مهم‌تر از همه تشدید تحریم‌ها علیه ونزوئلا و شرکت نفت روس‌نفت از دیگر عوامل افت عرضه در آینده نزدیک خواهد بود. همه این موارد باعث می‌شوند که بازار به سمت یک تعادل ضعیف پیش برود.
به عنوان پرسش پایانی به نظر شما جدال میان سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) با تولیدکنندگان غیراوپکی برای گرفتن سهم بیشتر از بازار به کجا خواهد انجامید و این جدال چه تاثیری بر قیمت جهانی نفت خام خواهد داشت؟
از نظر من اوپک سیاست کاهش تولید خود را ادامه خواهد داد و احتمالاً در نشست بعدی خود با کاهش بیشتر تولید نیز موافقت خواهد کرد. از سوی دیگر همان‌طور که در خبرها شنیده شده، قرار است عربستان، امارات و کویت نیز با تشکیل یک اتحادیه سه‌گانه به کاهش بیشتر عرضه روی آورند. افت تولیدی که حتی از سقف اعلام‌شده از سوی اوپک نیز فراتر خواهد بود.
اما در این میان و همزمان با کاهش تولید اعضای اوپک تولید در کشورهای غیرعضو اوپک در حال رشد است. به‌طوری که در سال 2020، چیزی حدود دو میلیون بشکه در روز به تولید نفت تولیدکنندگان غیراوپکی اضافه خواهد شد که بیش از یک میلیون بشکه از آن از سوی ایالات متحده خواهد بود. نکته قابل توجه در این خصوص این است که برخلاف سال‌های اخیر که تولید کشورهای غیراوپک تحت رهبری آمریکا بوده است، امسال ما شاهد افزایش چشمگیر تولید نفت از سوی کشورهایی چون برزیل، نروژ، روسیه و کانادا خواهیم بود و این موضوع میانگین رشد را به بالای دو میلیون بشکه در روز سوق خواهد داد.
همه اینها به این معناست که ما شاهد روند رو به رشد حجم مخازن ذخیره‌شده خواهیم بود و این موضوع موجب فشار بر روی قیمت نفت خواهد شد. با این تفاسیر تصور من بر این است که در نیمه دوم سال جاری با بازگشت تقاضا به مسیر رشد این فشار از روی قیمت برداشته شده و قیمت‌ها در مدار صعود قرار بگیرند.
بر اساس پیش‌بینی ما از قیمت نفت، هر بشکه نفت دوبی در ماه فوریه 54 دلار و 24 سنت برآورد شده است. همچنین در سه‌ماهه دوم نیز پیش‌بینی می‌شود قیمت نفت اندکی بهبود یافته و به بازه 57 تا 58دلاری برسد. با ورود به نیمه دوم سال، همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن اشاره کردم، از عرضه مازاد کاسته شده و قیمت در محدوده 60 تا 65دلاری برآورد می‌شود. به‌طوری که میانگین نفت در کل سال 2021-2020 حدود 64 دلار به ازای هر بشکه خواهد بود. در خصوص نفت برنت نیز همه این پیش‌بینی‌ها با یکی دو دلار افزایش صادق خواهند بود.
