تولید برای دیگران

مرتضی مرادی: بعد از اینکه ببرهای آسیایی، یعنی کشورهای هنگ‌کنگ، سنگاپور، کره‌جنوبی و تایوان در نتیجه حرکت به سمت اقتصاد صادرات‌محور به موفقیت دست یافتند، «صنعتی شدن صادرات‌محور» از سوی بسیاری از دیگر کشورهای جهان در حال توسعه، مورد استقبال قرار گرفت. در مورد ببرهای آسیایی، تولید و صادرات کالاهای کارخانه‌ای، پایه و اساس موفقیت را به وجود آورد. اما نکته حائز اهمیت این است که برای اینکه امروزه این استراتژی، موفقیت را به همراه داشته باشد، کشورها باید به سمت تولید تعدادی از محصولات و خدمات به‌خصوص که با توجه به سرمایه و نیروی کار خود در آنها مزیت دارند گام بر‌دارند که از این طریق بتوانند در بازارهای جهانی حرفی برای گفتن داشته باشند. دلیل اصلی اینکه کشورهای در حال توسعه به سمت استراتژی صنعتی شدن صادرات‌محور روی آورده و می‌آورند این است که دولت‌های این کشورها، برای حمایت از این صنایع، منابع مالی هنگفتی را اختصاص می‌دهند. شاید به این خاطر که سیاستگذاران کشورهای در حال توسعه به این نتیجه رسیده‌اند که در جهان امروز، تنها راه گذر از مسیر توسعه و تبدیل شدن به کشوری پرقدرت از منظر اقتصادی، توسعه صادرات و رسیدن به سهمی قابل قبول در بازارهای جهانی است. مادامی که برای تولیدات کشورهای صادرات‌محور بازار وجود داشته باشد، این کشورها به بقای خود ادامه خواهند داد. امروزه سهم صادرات هنگ‌کنگ در تولید ناخالص داخلی‌اش حدود 219 درصد است. عمده کالاهای صادراتی این کشور شامل لوازم الکترونیکی، دستگاه‌های تولیدی، لوازم دارویی و بهداشتی، لباس و فلزات گرانبهاست. همچنین سهم صادرات لوکزامبورگ در تولید ناخالص داخلی‌اش چیزی حدود 203 درصد است. از مهم‌ترین صادرات این کشور می‌توان به صادرات خدمات مالی، فولاد، مواد شیمیایی و شیشه اشاره کرد. پس از هنگ‌کنگ و لوکزامبورگ، سنگاپور با سهم 187 درصدی صادرات در تولید ناخالص داخلی، در جایگاه سوم از نظر اهمیت صادرات در هدایت اقتصاد قرار دارد. کالاهایی همچون لوازم الکترونیکی، ماشین‌ها و دستگاه‌های مورد استفاده در کارخانه‌ها، نفت، مواد شیمیایی و تجهیزات پزشکی از جمله محصولاتی هستند که صادرات سنگاپور به آنها وابسته است. البته باید توجه داشت که صنعتی شدن صادرات‌محور خطراتی را نیز با خود به دنبال دارد و به نوعی می‌توان گفت اتخاذ این استراتژی خالی از ریسک نیست. اقتصاددانان و سایر متخصصان این حوزه مکرراً صنعتی شدن صادرات‌محور را به عنوان یک استراتژی توسعه‌ای مورد انتقاد قرار داده‌اند. یکی از دلایل این انتقاد این است که در این استراتژی، یک کشور در حال توسعه نمی‌تواند همه محصولات و خدمات را تولید کند. حال اگر قیمت کالاها و خدمات صادراتی از قیمت کالاها و خدمات وارداتی بیشتر نباشد، اتخاذ این استراتژی سودمند واقع نخواهد شد. همچنین وابستگی بیش از حد کشورها به صادرات در رشد اقتصادی بسیار خطرناک است. زیرا اگر به دلایلی همچون رکود در کشورهای مقصد، منازعات بین‌المللی و تحریم‌ها، تقاضا برای کالاها و خدمات صادراتی کاهش یابد، کشورهای صادرات‌محور نخواهند توانست محصولات خود را به فروش برسانند و دچار مشکلات و بحران‌های عظیمی خواهند شد. به عنوان مثال فرض کنید اگر ایران صادرات‌محور شدن را به عنوان استراتژی اصلی خود برگزیند و مجدداً مورد تحریم واقع شود، چه بر سر کشور خواهد آمد.