اضطراب عملکردی
طرح‌هایی کوچک‌تر از مقیاس کووید
یک سال پیش بود که بحران گریبان اقتصاد جهانی را گرفت. آخرین پناهگاه وام‌دهنده جهانی وارد عمل شد. کریستالینا جورجیوا مدیرکل صندوق بین‌المللی پول در سخنرانی خود قبل از اجلاس بهاری صندوق و بانک جهانی که از 5 آوریل شروع می‌شود اقدامات بی‌سابقه‌ای را معرفی کرد و از آن میان از تامین مالی جدید برای 85 کشور و معافیت بازپرداخت بدهی برای 29 کشور فقیر خبر داد. کمک‌های بیشتر در راه هستند اما آیا این اقدام کافی است؟ صندوق بین‌المللی پول در هنگام تنگدستی اعضا به آنها یک خط حیات مالی ارائه می‌دهد. حمایت‌های این صندوق عمدتاً با درخواست اصلاحات سیاستی و تجدید ساختار بدهی‌ها در صورت لزوم همراه است تا این اطمینان حاصل شود که بدهی‌های وام‌گیرندگان پایدار هستند. این‌گونه مشروط‌سازی کمک‌ها از منابع صندوق محافظت می‌کند و کمک‌ها نیز برای نجات بستانکاران صرف نخواهد شد. اگر امروز در مورد وام‌گیرندگان سخت‌گیری نشود آنها در آینده بی‌خیال خواهند شد و این امر بحران‌های بیشتری می‌آفریند.
اما بحران کووید 19 یک بحران عادی نبود. نیاز به کمک یک نیاز ضروری و گسترده بود و رفع آن نمی‌تواند به رفتار نامناسب در آینده بینجامد. بنابراین صندوق بین‌المللی پول محدودیت‌های تسهیلات مالی ارزان اضطراری را برداشت. تسهیلاتی که صندوق به کشورهای دارای بدهی پایدار و در موارد خاص می‌داد. علاوه بر این، صندوق بازپرداخت بدهی‌های کشورهای فقیر را متوقف ساخت و برای اقتصادهایی که بنیان محکمی داشتند یک خط نقدینگی کوتاه‌مدت (SLL) اختصاص داد.
از ماه مارس 2020 تاکنون، صندوق 32 میلیارد دلار پول اضطراری توزیع کرد و 74 میلیارد دیگر را نیز از طریق دیگر برنامه‌ها ارائه داد. اما این حمایت‌ها در برابر وسعت و مقیاس بحران کووید 19 رنگ می‌بازند. همین صندوق در سال منتهی به سپتامبر 2009 و در جریان بحران مالی جهانی وام‌های بیشتری داده بود. 85 کشوری که امروز کمک دریافت می‌کنند فقط پنج درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را می‌سازند. صندوق پیش‌بینی می‌کرد که موج زودهنگام تامین مالی سریع راه را برای برنامه‌های ساختاربندی‌شده و مشروط بیشتر باز کند اما تاکنون فقط 12 معاهده جدید تایید شده‌اند. صندوق بین‌المللی پول در آوریل گذشته احتمال می‌داد خط نقدینگی کوتاه‌مدت (SLL) 50 میلیارد دلار جذب کند اما عملاً میزان آن صفر بود.
بخشی از این رویداد به آن دلیل است که هنگامی که صندوق به‌طور قطره‌چکانی به کشورهای فقیر پول می‌داد فدرال‌رزرو آمریکا شیلنگ آتش‌نشانی خود را بیرون کشید و با استفاده از خطوط سوآپ دلاری شروع به پاشیدن نقدینگی کرد. این اقدام دلگرمی سرمایه‌گذارانی را که از بازارهای نوظهور خارج شده بودند به آنها بازگرداند و نیاز این بازارها به حمایت را کاهش داد. در برخی موارد حتی صرف پیشنهاد کمک از جانب صندوق نیز اعتماد سرمایه‌گذاران را تقویت کرد.
اما بخش دیگر دلایل استفاده اندک از طرح‌های صندوق به ساختار آن بازمی‌گردد. برخی کشورها به خاطر مشکلات بدهی کنونی مشمول دریافت کمک نمی‌شدند. برخی به دلایلی مثل عدم ارائه توجیه کافی برای نیازمندی کمتر از آنچه درخواست کرده بودند، دریافت کردند. برخی از وام‌گیرندگان بالقوه بر این باور بودند که داغ ننگ سیاسی روی آوردن به کمک‌های صندوق خیلی شدید است و چنین اقدامی توانایی آنها برای بازپرداخت بدهی‌هایشان به بخش خصوصی را زیر سوال می‌برد. فقدان ظاهری تقاضا برای خدمات صندوق بین‌المللی پول بحث‌‌هایی را برانگیخت. یک پرسش آن است که آیا صندوق باید طرح‌هایش را تغییر دهد؟ عدنان مزارعی از اندیشکده موسسه اقتصاد بین‌الملل پیترسون و ماتیو فیشر از مقامات سابق صندوق در ماه جولای تسهیلات ویژه حمایتی همه‌گیری را پیشنهاد کردند تا هم از تشکیل سابقه نامطلوب برای وام‌گیری‌های آینده پیشگیری کنند و هم بدنامی مربوط به کمک‌خواهی از صندوق را کاهش دهند. عثمان ماندنگ یکی دیگر از مقامات سابق صندوق در نشریه فایننشال‌تایمز گفت که مشروط‌سازی کمک‌ها باید مورد بازنگری قرار گیرد تا هزینه‌های سیاسی آن کمتر شود. هیات‌مدیره صندوق موضوع تسهیلات جدید همه‌گیری را در دستور کار قرار داد اما تاکنون با آن مخالفت کرده است.
در مقابل، هیات در 22 مارس محدودیت‌های بیشتری برای تسهیلات تامین مالی سریع وضع کرد و محدودیت‌های وام‌گیری برای کشورهای فقیر را افزایش داد. به نظر می‌رسد صندوق قصد دارد کشورهای متقاضی پول اضطراری را به سمت برنامه‌های ساختاربندی‌شده خود سوق دهد. جایی که شروط و نظارت بیشتری اعمال می‌شود. از ماه سپتامبر تاکنون نیمی از تاییدیه‌ها برای این‌گونه برنامه‌ها و حمایت‌های احتیاطی صادر شدند.
علاوه بر این، هیات صندوق از تخصیص جدید 650 میلیارد دلار حق برداشت ویژه (SDR) حمایت کرد. این حق نوعی پول صندوق است که اعضا می‌توانند بدون هیچ شرطی با نقدینگی مبادله کنند. در این حالت اکثر کشورهای دارای درآمد کم و متوسط در مقایسه با وام‌های مستقیم کووید 19 صندوق به کمک‌های بیشتری دسترسی خواهند داشت. اگر صندوق بتواند راهی برای تخصیص مجدد SDR از جانب کشورهای ثروتمند بیابد کشورهای فقیر نفع بیشتری خواهند برد. وقتی SDR مورد بهره‌برداری قرار گیرد نیازی به بازپرداخت نیست اما مشمول بهره (با نرخ کنونی 05 /0) می‌شود. این پول به خوبی کمک بلاعوض نیست اما از وام بهتر است. با تمام این توصیفات، رویکرد صندوق پیچیده به نظر می‌رسد. از یک‌سو، صندوق وام‌گیرندگان را تشویق می‌کند تا به برنامه‌های مشروط روی آورند و از سوی دیگر، تخصیص SDR محدودیت‌ها را به‌طور کامل برمی‌دارد (هرچند حکومت‌های تحت تحریم نمی‌توانند SDR خود را به نقدینگی تبدیل کنند). این پیچیدگی در حال حاضر به برخی کشورهای نیازمند کمک می‌کند. علاوه بر این، زمان زیادی را در اختیار صندوق قرار می‌دهد تا رویکرد پایدارتری پیدا کند. بعد از بحران مالی جهانی، تا سال 2011 طول کشید تا صندوق توانست دوباره به اوج وام‌دهی خود بازگردد.
منبع : اکونومیست
