بازار نفت در انتظار شوک

دو بُعد جدید در ارتباط با بازارهای بین‌المللی نفت وجود دارد که در حال ایجاد معضل بزرگی برای اوپک بوده و احتمالاً در حال کاشت بذر شوک قیمت نفت است. اولین بعد، عواقب انقلاب عرب است، که در سال 2011 آغاز شد. دومین بعد توسعه و استفاده از فناوری شیل برای تولید نفت است. یکی از نتایج قابل توجه تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا این است که دولت‌های تولید‌کننده نفت به درآمدهای بیشتری برای تحقق سیاست‌های اجتماعی خود نیاز دارند؛ آنها با این درآمدها می‌بایستی ناآرامی معمول خود را آرام کنند. برای این منظور آنها به قیمت‌های بالاتری نیاز دارند. برای مثال، در سال 2008 تخمین زده می‌شد که عربستان سعودی برای متعادل کردن این هزینه‌ها به حدود 50 دلار برای هر بشکه نیاز دارد. در تخمین‌های سال گذشته این رقم به نزدیک 95دلار رسید. اما چنین قیمت‌های بالایی قطعاً با پاسخ بازار روبه‌رو خواهد شد و به همین دلیل اکنون شاهد ظهور تکنولوژی شیل هستیم. این تکنولوژی با هزینه نسبتاً بالایی که دارد منجر به افزایش قابل توجهی در تولید نفت شده، که بیشتر آن هم در ایالات متحده بوده است. بررسی جدید آمارهای انرژی جهانی بی‌پی نشان می‌دهد در سال 2012 بالاترین افزایش در تولید نفت ایالات متحده ثبت شده که تاکنون سابقه نداشته است. از طرف دیگر، قیمت‌های بالا همچنین به تخریب تقاضای نفت منجر خواهد شد. این تاثیر خصوصاً در خاورمیانه، هند و چین احساس خواهد شد. با توجه به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، انتظار می‌رود این کشورها بین سال‌های 2011 و 2035 بتوانند 68 درصد از افزایش تقاضای کشورهای خارج از سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی را جبران کنند. با این حال، هر سه این کشورها در طول تاریخ به شدت دارای یارانه نفتی بوده‌اند که این خود باعث تشویق رشد تقاضای نفت این کشورها می‌شده است؛ اخیراً این وضعیت در حال تغییر بوده است. با اصلاح قیمت‌ها در این کشورها، قیمت‌های بالاتر مورد نیاز اوپک مستقیماً توسط مصرف‌کنندگان پرداخت خواهد شد. این خود رشد تقاضا را کاهش خواهد داد. این نتیجه ناپایدار است؛ عرضه بالاتر و تقاضای کمتر قیمت‌های بالای مورد نیاز اوپک را تحت فشار قرار خواهد داد. این وضعیت به شدت یادآور دوره 1986 - 1981 است که با سقوط قیمت نفت سال 1986 به اوج خود رسید. عربستان سعودی پس از آن به منظور دفاع از قیمت‌های بالاتر، به عنوان تولید‌کننده با‌نوسان عمل می‌کرده است. عربستان در سال 1985 با رد نهایی این نقش فروپاشی قیمت سال 1986 را به راه انداخت. طی 9 ماه گذشته، عربستان سعودی بی‌سر و صدا این نقش خود را از سر گرفته است. قبل از دوره 1986‌-‌1981، منابع جدید نفت آن زمان یعنی دریای شمال، آلاسکا و دیگر منابع غیر‌اوپک، منتظر بودند تا در صورت افزایش کافی قیمت‌ها، مورد استفاده قرار گیرند. امروز نیز قفل افزایش قیمت‌ها به طور بالقوه توسط تکنولوژی شیل باز شده است. در نهایت، اجماع صنعت در آن زمان، انتظار افزایش تقاضای نفت را داشت -‌که تاثیر شوک‌های قیمت نفت دهه 1970 را نادیده گرفت. امروز اجماع مشابهی وجود دارد که دوباره این واقعیت را که قیمت نفت به طور پیوسته در حال افزایش بوده نادیده می‌گیرد؛ جالب آنکه از سال 2002، قیمت‌ها در یک روند فراری از 20 دلار در هر بشکه به بیش از 100 دلار افزایش یافته است. بنابراین پاسخ‌های بازار همانند سال 1986 تاثیر خود را روی قیمت‌ها خواهد گذاشت، که احتمالاً منجر به سقوط قابل توجهی در قیمت‌ها نیز خواهد شد. آنچه اهمیت دارد این خواهد بود: قبل از اینکه این درد همانند سال 1985 بیش از حد بزرگ شود، عربستان سعودی چه مدت همچنان به صورت تولید‌کننده با نوسان عمل خواهد کرد. با اینکه در سال‌های اخیر، عربستان سعودی قادر به جمع‌آوری ضربه‌گیرهای مالی بوده -‌هر چند که مقدار دقیق آن نامشخص است - این ضربه‌گیرها در نهایت ناپدید خواهند شد. اگر این ضربه‌گیرها دیگر مایل یا قادر به محافظت از قیمت‌ها نباشند، بعد از آن قیمت‌ها بایستی سقوط کند. در این میان اوپک، که در حال حاضر پس از حمله به عراق در سال 2003 دست به گریبان اختلافات فرقه‌ای شده، در تلاش برای پاسخگویی خواهد بود. اما بین امروز و دوره‌ سال‌های 1981 تا 1986 تفاوت‌هایی است که این داستان را پیچیده‌تر می‌کند. در آن دوره هیچ‌گونه بازار کاغذی که در آن به تجارت آتی نفت می‌پردازند، وجود نداشت. امروز بازارهای آتی نقش مهمی در تعیین قیمت‌ها بازی می‌کنند و منجر به تغییر قیمت‌ها در نرخ بسیار سریع‌تری از قبل می‌شوند. امروز منابع عرضه جدید ساختار هزینه متفاوتی دارند؛ این منابع نسبت به اوایل دهه 1980 سریع‌تر به قیمت‌های پایین‌تر واکنش نشان خواهند داد. در صورت افت قیمت‌ها، این وضعیت می‌تواند منجر به ناآرامی‌های بیشتری در کشورهای تولید‌کننده نفت شود و بازارها را نیز وحشت‌زده کند. نتیجه این خواهد بود که نوسانات قیمت نفت بسیار بیشتر می‌شود. در آن صورت، نگرانی‌ها در مورد تاثیر نوسانات قیمت نفت روی اقتصاد کلان از امنیت نگرانی‌های عرضه -‌که مبتنی بر ترس از اختلال فیزیکی است‌- پیشی خواهد گرفت؛ دست‌کم، فشار خواهد آورد تا بیشتر این بازارهای کاغذی را تنظیم کند. برای تولیدکنندگان این موضوع کمک می‌کند تا به دور از وابستگی به نفت، تنوع‌بخشی به اقتصاد را در دستور خود قرار دهند. این موضوع مدت طولانی است که هدفگذاری شده، اما در بیشتر کشورها با نتایج بسیار ناامید‌کننده‌ای همراه بوده که به نوبه خود، برآیند آن تحولات سیاسی است. به طور کلی، هم‌اکنون بازارهای نفت روی ریل ناهمواری افتاده است.