گنجینه طلایی

جذابیت طلا برای سرمایه‌گذاران سبب شده صندوق‌هایی تحت عنوان صندوق‌های طلای قابل معامله در بورس (gold etf) در جهان به وجود آید. یکی از مزیت‌های این صندوق‌ها علاوه بر امنیت بالایی که نسبت به نگهداری طلای فیزیکی به همراه دارد، در برخی از کشورها معافیت‌ها یا تخفیفات مالیاتی برای آن لحاظ می‌شود. در ایران نیز چند سالی است که صندوق‌های طلا رونق گرفته و تنوع‌سازی ابزارهای نقدی و مشتقات در بورس کالا سبب شده ارزش معاملات صندوق‌های طلا از هزار و 500 میلیارد تومان عبور کند. ضمن آنکه طی سال گذشته هشت هزار میلیارد تومان سرمایه حقیقی وارد این صندوق‌ها شده است.

مروری بر تاریخچه قیمتی طلا

اونس جهانی طلا، طی سالیان اخیر، نوساناتی را به همراه داشته است. افت‌وخیزهای فراوان اونس طلا، سیگنال‌هایی را برای بخش واقعی اقتصاد به همراه داشته و همواره رشد شدید آن سیگنال خطر بوده است. رشد طلا در سال‌های رکود، بسیار شدید است. افزایش ارتفاع این فلز گرانبها، می‌تواند سیگنال ترس در بازارهای مالی باشد. گاهی اوقات ترس از تحولات ژئوپولیتیک، نیز به رشد قیمت‌ها کمک می‌کند. به عنوان مثال، خطرات ناشی از جنگ در سال 2011 و همزمان جنگ آمریکا با کشورهایی که در حملات 11 سپتامبر متهم شدند، طلا را تا هزار و 900 دلار رساند. سال 2019، با همه‌گیری کرونا و رکود نسبی در بازارها دوباره طلا به بالای دو هزار دلار رفت. در ماه‌های اخیر نیز سیاست انقباضی بانک‌های مرکزی دنیا، سبب شد تا اقتصادها به رکود نزدیک‌تر شود. همزمان کاهش رشد اقتصادی چین و فزونی تقاضا در این کشور و افزایش خریدها در هند سبب شد تا دو کشور در جهان سرنوشت اونس جهانی طلا را مشخص کنند. علاوه بر این تحولات روسیه و اوکراین، جنگ غزه و سایر تحولات نظامی، بر روند صعودی اونس موثر خواهد بود. به نظر می‌رسد جذابیت‌هایی که طلا برای سرمایه‌گذاران جهانی به وجود آورده است، بازارهای مالی را مجاب به تاسیس صندوق‌های طلا کرده است. بعداً این صندوق‌ها به صندوق‌های قابل معامله در بورس تبدیل شدند و در بورس‌های بزرگ دنیا پذیرش شدند. در ایران، اما طلا تحت تاثیر دو محرک اصلی قرار دارد. اول همان اونس طلا و چرخه‌های فرازوفرودی آن است. دوم، تغییرات قیمتی دلار است که اهرمی برای رشد طلای داخلی ایجاد می‌کند. ضمن آنکه قیمت سکه به دلیل تقاضای بالا و عدم دخالت دولت در امر خرید و فروش دارای حباب بیش از 20درصدی است و رشدهایی بیشتر از دلار را رقم می‌زند.

از زمانی که کشور با جهش‌های ارزی مختلفی همراه شده ، طلا نیز نوساناتی را به همراه داشته است. به‌طوری که در جهش سال 1389 تا 1391، دلار حدود 5 /3 برابر رشد کرد. دومین جهش ارزی، در سال 1397 اتفاق افتاد. از اواخر 1396 تا اواسط 1397، قیمت ارز بیش از چهار برابر شد و قیمت طلای 18 عیار داخلی نیز به دلیل عدم نوسان در اونس، رشد قیمتی را به همین میزان تجربه کرده است. جهش ارزی 1399 نیز قیمت طلای داخلی را طی یک سال تا یک میلیون و 500 هزار تومان افزایش داد که نسبت به اواخر 1398 سه برابر شده بود. رشد اونس جهانی طلا به کمک طلای داخلی آمد و سال 1399 سال خوبی برای بازار سکه نیز بود. اخیراً جهش ارزی 1401، که دلار را به دو برابر افزایش داد، قیمت طلا را نیز 129 درصد افزایش داد. در روزهای ابتدایی سال 1402 نیز رشد قیمت دلار و همزمان رشد اونس سود اهرمی را به همراه داشت. به‌طوری که بازدهی دلاری را برای سرمایه‌گذاران رقم زد. صندوق‌های طلای بورسی در داخل کشور نیز رونق داشتند و حجم و ارزش معاملات آنها به شدت افزایشی است. چرا که این صندوق‌ها علاوه بر مزیت‌های اهرمی طلا در داخل ایران، با استفاده از ابزارهای مشتقه بازدهی خوبی را نصیب سرمایه‌گذاران کردند. علاوه بر اینکه امنیت دارایی نیز در این ‌روش از سرمایه‌گذاری تضمین می‌شود.

صندوق‌های طلا در جهان

اولین محصول قابل معامله در بورس طلا، صندوق مرکزی کانادا بود، یک صندوق سرمایه‌گذاری که در سال 1961 تاسیس شد. این صندوق، به صورت  close-end به وجود آمد. یعنی یونیت‌های جدیدی به وسیله این صندوق منتشر نمی‌شد. به عبارت دیگر این نوع از صندوق‌ها از طریق سرمایه محدودی اداره می‌شود و یونیت‌های آن قابل بازخرید نیست. این صندوق اساسنامه خود را در سال 1983 اصلاح کرد تا بتواند بر روی شمش و نقره سرمایه‌گذاری کند. صندوق مذکور، از سال 1966 در بورس اوراق بهادار تورنتو و از سال 1986 در بورس اوراق بهادار آمریکا ثبت شده است.

ایده تاسیس ETF (صندوق‌های قابل معامله در بورس) طلا برای اولین‌بار از سوی شرکت مدیریت دارایی بنچمارک Private Ltd  در هند مطرح شد، که این شرکت ایده راه‌اندازی این نوع از صندوق‌های طلا را در می 2002 به هیات بورس و اوراق بهادار هند ارائه کرد. اولین ETF طلا که راه‌اندازی شد Gold Bullion  Securities  بود که در 28 مارس 2003 در بورس اوراق بهادار استرالیا توسط ETF Securities و سهامدار عمده آن Graham Tuckwell عرضه شد. تاریخچه تولد اولین ETF طلا از سوی انجمن بازار شمش لندن در سال 2021 منتشر شد. در 18 نوامبر 2004، شرکت استیت استریت سهام (SPDR Gold (NYSE: GLD را راه‌اندازی کرد که ارزش روز دارایی‌های آن در سه روز اول معاملاتی خود از یک میلیارد دلار فراتر رفت. از سال 2019، این بزرگ‌ترین صندوق سرمایه‌گذاری با پشتوانه طلا در جهان بود و بیش از 40 میلیارد دلار دارایی و 7 /1 میلیارد دلار ارزش معاملات روزانه آن بود.

در مارس 2020، شرکت رویال وارد بازار ETF طلا شد و اولین محصول مالی خود را با نام The Royal Mint Physical Gold - RMAU  فهرست کرد. این صندوق اولین ETF طلای اروپایی بود که توسط یک نهاد مستقل اروپایی ایجاد شده بود. این صندوق 100 درصد توسط شمش‌های فیزیکی طلا، پشتیبانی می‌شود که در سایت رویال در نزدیکی کاردیف در ولز نگهداری می‌شود. در فوریه 2021، شرکت ویلشایر فونیکس دبلیو شیرز ( Enhanced Gold Trust (NYSE: WGLD  راه‌اندازی شد که از شاخص طلای ویلشایر تبعیت می‌کند. این نماگر، یک شاخص اختصاصی است که از رویکرد متعادل کردن خودکار طلای فیزیکی و پول نقد بر اساس شرایط متغیر بازار استفاده می‌کند. جالب توجه است که صندوق WGLD به دنبال عملکرد بهتر از سرمایه‌گذاری مستقل در طلا و کاهش نوسانات است. این در حالی است که این صندوق بدون استفاده از هرگونه قرارداد آتی، اهرم یا مشتقات برای دستیابی به اهداف خود بهره می‌برد.

با توجه به تاریخچه تاسیس صندوق‌های طلا، احتمالاً شروع فعالیت این صندوق‌ها با رکود بزرگ در آمریکا همزمان شده است و رشد هیجانی اونس طلا نیز از کف 250دلاری شروع شده و تا هزار و 900 دلار افزایش یافته است. به نظر می‌رسد شرایط رکودی حاکم بر بازارها و افزایش تقاضا در طلا، شرایطی را فراهم کرد تا صندوق‌های طلا به وجود آیند و با سرمایه‌گذاری در گواهی‌های طلا یا قراردادهای آن، هم صرفه مالیاتی ایجاد کرده و هم امنیت نگهداری باارزش‌ترین فلز جهان را افزایش دهد. علاوه بر این، رکود در شاخص‌های بازار سهام، طی دوران رکودی آمریکا، انگیزه را برای افزایش قیمت طلا افزایش داد و صندوق‌های طلا، گزینه خوبی برای سرمایه‌گذاری شدند.

بزرگ‌ترین صندوق‌های طلای جهان

ETFها شبیه صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک هستند زیرا دارایی‌هایی مانند سهام، اوراق قرضه، ارز یا کالاها در پورتفوی آنها جای دارند. ویژگی اصلی ETFها این است که به راحتی در بورس‌های دنیا قابل خرید و فروش هستند و به سادگی می‌توان آنها را نقد کرد. از این‌رو در جهان نیز مورد استقبال قرار گرفتند و علاوه بر صندوق‌های قابل معامله سهامی به سرعت صندوق‌های کالایی مانند طلا نیز به وجود آمد. همچنین انعطاف‌پذیری بالای آنها برای اجرای استراتژی‌های مختلف سرمایه‌گذاری و ترکیب آنها با بازار مشتقات می‌تواند ریسک نوسانات دارایی‌ها و صندوق را کاهش داده و حتی می‌توان با پذیرش ریسک بالا بازدهی قابل توجه‌تری را نسبت به رشد ارزش دارایی‌های صندوق کسب کرد.

 ETFهای طلا امروزه نسبتاً رایج است و برای سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند در فلزات گرانبها سرمایه‌گذاری کنند، گزینه مناسبی است. معمولاً کسانی جذب صندوق‌های طلا خواهند شد که تمایلی به معامله آتی در بازار طلا و داشتن طلای فیزیکی ندارند. این موضوعی است که چند سالی نیز در ایران به آن توجه می‌شود و امنیت طلای فیزیکی یکی از دغدغه‌های سرمایه‌گذاران صندوق‌های طلا در ایران است. قطعاً همان‌طور که در ایران انتخاب بهترین صندوق سرمایه‌گذاری یکی از دغدغه‌های اصلی سرمایه‌گذاری غیرمستقیم است، در جهان نیز انتخاب صندوقی که در بلندمدت بازدهی معقولی داشته باشد، مورد توجه قرار می‌گیرد. به‌خصوص آنکه باید بازدهی صندوق‌های کالایی نظیر طلا بدون توجه به بازار مشتقات معادل کالای فیزیکی باشد. طبق گزارش سایت ETFdb.com، بزرگ‌ترین صندوق‌های ETF طلا از نظر کل دارایی‌ها تا 11 آوریل 2024 به شرح زیر است:

 طلای (SPDR (ARCA:GLD که کل دارایی آن، حدود 62 میلیارد دلار آمریکاست. سهام طلای SPDR که به شدت از قیمت شمش طلای فیزیکی تبعیت می‌کند، معاملات این صندوق به صورت 24ساعته است و دادوستدهای آن خارج از بورس صورت می‌گیرد. این بازار بیشترین تجارت جهانی طلا را به خود اختصاص می‌دهد و هر قیمتی که برای سرمایه‌گذاران ETF در دسترس است، منعکس‌کننده آخرین اطلاعات موجود است. شمش فیزیکی 100 درصد از دارایی‌های این ETF را تشکیل می‌دهد و هزینه معاملاتی آن 4 /0 درصد است. در واقع این صندوق‌ها مانند صندوق‌های نوپای ایران، راهی را پیش پای سرمایه‌گذاران طلا می‌گذارند که هزینه بسیار کمتری نسبت به خرید، ذخیره‌سازی و هزینه‌هایی مانند بیمه شمش‌ها یا سکه‌ها دارد. (یکی دیگر از صندوق‌های معروف، (IShares Gold Trust (ARCA:IAU است که کل دارایی آن 29 میلیارد دلار آمریکاست. صندوق (SPDR Gold MiniShares Trust (ARCA:GLDM با دارایی هفت میلیارد دلار آمریکا، صندوق ETF سهام طلای فیزیکی (Aberdeen (ARCA:SGOL که خالص ارزش روز دارایی آن سه میلیارد دلار آمریکا است نیز با دارایی یک میلیارد‌دلاری جزو بهترین صندوق‌های طلا هستند.

صندوق طلای مدیریت دارایی HSBC یکی دیگر از این صندوق‌هاست. هدف سرمایه‌گذاری صندوق ایجاد بازدهی منطبق با تغییرات قیمت TRL طلاست. از پورتفوی صندوق، حداقل 80 درصد به‌طور مستمر در طلا و ابزارهای بازار سرمایه مبتنی بر طلا سرمایه‌گذاری می‌شود. از سوی دیگر، 20 درصد باقیمانده از پورتفوی ممکن است در سپرده‌ها، بازار پول و وجه نقد سرمایه‌گذاری شود. این صندوق برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال روشی جایگزین برای سرمایه‌گذاری خود در محصولات مبتنی بر طلا هستند، مناسب است. قیمت صندوق متاثر از قیمت طلا و همچنین نوسانات نرخ مبادله دلار آمریکا /TRL است.

مالیات طلا

انگلستان: CGT مالیاتی است که بر سود یا سودی که از یک دارایی مشمول مالیات در هنگام فروش به دست می‌آید، پرداخت می‌شود. این نوع از مالیات، برای دارایی‌هایی است که مالک دارد. مانند شمش، دارایی یا سهام. تفاوت CGT با مالیات بر درآمد در این است که فقط سود حاصل از فروش دارایی مشمول مالیات است. به عنوان مثال، اگر شما یک شمش طلا را به قیمت پنج هزار پوند خریداری کرده و آن را به قیمت هفت هزار پوند فروخته‌اید، CGT برای سود دو هزارپوندی که از فروش به دست آورده‌اید اعمال می‌شود (به استثنای هرگونه هزینه معامله). CGT معمولاً با نرخی بین 10 تا 28 درصد بسته به محدوده مالیاتی شما و دارایی مشمول مالیات مورد نظر محاسبه می‌شود.

ایالات‌متحده: به‌طور معمول، مالیات بر عایدی سرمایه در سه مرحله، مورد بررسی قرار می‌گیرد. نرخ آن 15 و 20 درصد است. شما نمی‌توانید بیش از 20 درصد مالیات بر سود سرمایه‌گذاری بپردازید و برای رسیدن به آن دسته مالیاتی بالا باید حدود 450 هزار دلار به عنوان یک مالیات‌دهنده واحد و 500 هزار دلار به عنوان یک مالیات‌دهنده مشترک در آن سال مالیاتی، درآمد داشته باشید.

با این حال، IRS مقادیر فیزیکی فلز را «کلکسیونی» می‌داند. برای اقلام کلکسیونی مانند سکه، آثارهنری و شمش، نرخ مالیات استاندارد 28 درصد است. در نتیجه، داشتن طلای فیزیکی یا داشتن وجوهی که خود صاحب طلای فیزیکی هستند، به این معنی است که می‌توانید حداکثر نرخ سود سرمایه بالاتری معادل 28 درصد بپردازید.

بهترین راه برای جلوگیری از این امر، سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها و دارایی‌هایی است که طلای فیزیکی نمی‌خرند. یک رویکرد به‌خصوص خوب این است که به دنبال ETF و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترکی باشید که این ‌رویکرد را در سرمایه‌گذاری خود مشخص می‌کنند. دارایی‌هایی مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله به عنوان سرمایه‌گذاری دارایی فیزیکی در نظر گرفته نمی‌شوند، بنابراین IRS آنها را به عنوان سود سرمایه معمولی با نرخ حداکثر 20 درصد در نظر می‌گیرد.

از منظر نرخ‌های مالیاتی، در کشورهای توسعه‌یافته، نرخ مالیات بالاست و صرفاً خرید و فروش صندوق‌های طلا صرفه مالیاتی بالایی دارد. در ایران، برخلاف کشورهای دیگر خرید و فروش و نگهداری طلا مالیات ندارد و صرفاً خرید فیزیکی طلا موجب خواهد شد تا مالیات بر ارزش افزوده لحاظ شود. این در حالی است که در جهان، نرخ‌های مالیات بالا حتی تا 28 درصد بر سود حاصل از خرید و فروش لحاظ می‌شود. همچنین در خرید و فروش صندوق‌های طلا صرفاً مالیات نقل و انتقال سهام در زمان خرید و فروش محاسبه شده و در بهای تمام‌شده خرید صندوق‌های طلا لحاظ می‌شود.

صندوق‌های طلا در ایران

با رونق صندوق‌های سهامی در بازار سرمایه ایران و روشن شدن مزیت‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در ایران، صندوق‌های کالایی نیز با استقبال گسترده همراه شد. ضمن آنکه با رونق نهادهای مالی و افزایش تعداد واسطه‌گری‌های مالی، این نهادها به این فکر افتادند که صندوق‌های کالایی تاسیس کنند. تامین سرمایه لوتوس یکی از پیشگامان صندوق‌های کالایی قابل معامله در بورس بود. این صندوق که از اواخر سال 1396 کار خود را آغاز کرده، یکی از پرمعامله‌ترین ابزارهای طلایی بازار سرمایه است. به‌طوری که قراردادهای مختلف مشتقه بر روی آن تعریف شده است. در آن مقطع، گواهی سکه‌های بورسی، بخش عمده‌ای از سبد صندوق را تشکیل می‌داد و سایر دارایی‌ها معمولاً به صورت سپرده بانکی بود. همان‌طور که در جهان رشد قیمت طلا، نهادهای مالی را مجاب به تاسیس صندوق طلا کرده است. در ایران نیز، همزمان با اولین جهش شدید ارزی در دهه 90 یعنی تحولات سال 1397، اولین صندوق طلا تاسیس شد. اتفاق مثبتی که در آن زمان، برای صندوق‌ها افتاد، استفاده از آتی سکه جهت پوشش ریسک ناشی از تغییرات قیمت بود. سال 1397 یکی از اقلام مهم صورت پورتفوی صندوق‌های طلا را تغییرات قیمت آتی سکه تشکیل می‌داد. پس از صندوق طلای لوتوس، صندوق طلای زر، گوهر و عیار وارد بازار شدند. ارزش بازار صندوق‌های طلا در آن بازه زمانی تغییر به‌خصوصی داشت و ورود صندوق‌های جدید، سرمایه‌گذاران را نیز برای سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها مجاب کرد.

یکی از اقدامات منفی بورس کالا به واسطه فشارهای مختلف از سوی دولت، متوقف کردن معاملات آتی سکه بود. توقف دادوستدهای مشتقات سکه در بورس، عموماً به بهانه رشد شدید قیمت سکه در جهش ارزی سال 1397 بود. اما حذف این بازار نیز بر قیمت آن تاثیری نداشت و اکنون برای سومین‌بار شاهد تکانه‌های قیمتی سکه در بازار آزاد هستیم. پس از یک دوره حدود سه‌ساله، همزمان با جهش ارزی سال‌1399 و استقبال شدید بازار سرمایه از صندوق‌های طلا، دو صندوق جدید کالایی، وارد بازار شدند. کهربا، از اواسط 1400و مثقال از اواخر همان سال میزبان نقدینگی فعالان بازار سرمایه بودند. با وجود آنکه سیاست‌گذار تصور می‌کرد، اوراق مشتقه به رشد شدید قیمت‌ها کمک می‌کند و نظم بازار را برهم می‌ریزد، اما دوباره بازار مشتقه طلا فعال شد. هرچند این‌بار نوع ابزارهای معاملاتی و دارایی‌های پایه متفاوت بود. گویا سیاست‌گذار، صرفاً بر توقف آتی سکه تاکید داشت و اجازه فعال شدن دوباره را نمی‌داد. این در حالی بود که در اواسط سال 1400، آتی صندوق طلای لوتوس فعال شد.

جهش ارزی سال 1401 نیز دوباره پای برخی از صندوق‌های طلا را به بازار سرمایه باز کرد. به‌طوری که در اواسط 1401، صندوق زرفام و نفیس وارد بازار سرمایه شدند. پاقدم صندوق‌های جدید برای بازار خوب بود و معاملات گواهی شمش طلا در بورس کالا نیز راه‌اندازی شد. به‌طوری که دو صندوق مذکور بخش قابل توجهی از سبد خود را به شمش طلا اختصاص دادند. به نظر می‌رسد معاملات شمش طلا در بورس کالا علاوه بر تنوع‌سازی ابزارها، حسن دیگری نیز داشت. حباب سکه در اثر تقاضای بالا در سال‌های اخیر قابل توجه بود. به‌طوری که حباب سکه‌های بورسی نیز از 10 تا 30 درصد نوسان داشت. ورود شمش طلا به سبد صندوق‌های طلا در نهایت شرایطی را فراهم آورد که حباب این صندوق‌ها به‌طور قابل توجهی کنترل شد. حباب ذاتی برخی از صندوق‌ها که نصف سبد خود را به شمش اختصاص دادند، نصف حباب سکه در آن مقطع شد. همچنین حباب کم یا به اصطلاح حباب محدود شمش طلا، سرمایه‌گذاران کم‌ریسک را به سمت صندوق‌های شمش‌محور، کشاند. اتفاق مثبتی که برای اولین‌بار در نیمه دوم سال 1401 افتاد، تعریف بازاری تحت عنوان اختیار معامله روی قراردادهای آتی بود. هرچند از سال 1395، قراردادهای اختیار معامله سکه طلا، تعریف شده بود و همچنان هم فعال است، اما تعریف اختیار بر روی قراردادهای آتی صندوق طلای لوتوس اتفاقی جدید در بازار سرمایه بود که به لطف مدیران بورس کالا انجام شد. هرچند این بازار هنوز ناشناخته است و حجم معاملات آن نیز محدود است، اما گذر زمان و افزایش دسترسی آسان به پنل معاملاتی و اجرای استراتژی‌های مختلف می‌تواند زمینه‌ساز رونق این بازارها باشد. اردیبهشت سال گذشته نیز، دو صندوق دیگر وارد بازار شدند. آلتون و ناب دو صندوقی بودند که در اوایل سال گذشته با رویکرد شمش‌محور، وارد بازار شدند. پس از آن در نیمه دوم، نیز صندوق تابش وارد بازار شد و عمده سبد آن را گواهی شمش تشکیل می‌داد. اتفاق جالبی که در سال 1402 افتاد، استقبال شدید فعالان بازار طلا از صندوق‌های جدیدی بود که وارد بازار شدند. دلیل عمده این امر، به همان قضیه حباب بالای سکه‌های بورسی بازمی‌گردد. چرا که حباب عجیب و غریب این صندوق‌ها در نهایت بازار را به این نتیجه رساند که شمش طلای بورس کالا را برای مدیریت ریسک انتخاب کنند. جدا از آن سیاست‌گذار به این نتیجه رسید که آتی شمش طلا را در بورس کالا از اوایل سال 1402 راه‌اندازی کند و در اواخر سال گذشته نیز قرارداد آتی صندوق کهربا ایجاد شد. مروری بر بازدهی صندوق‌ها به خوبی نشان می‌دهد که صندوق‌های تازه تاسیس به واسطه استقبال از شمش طلا بازدهی بهتری داشتند.

کارنامه بازدهی صندوق‌ها

صندوق‌های طلای بازار سرمایه، عموماً با چهار جهش قیمتی در اقتصاد کشور همراه بودند. جهش سال 1397 که سه صندوق در بازار بیشترین فعالیت را داشتند. اما اگر از جهش ارزی سال 1397، عبور کنیم، در جهش ارزی 1399، بازدهی این صندوق‌ها بیشتر نمایان می‌شود. رونق معاملات صندوق‌ها در تکانه ارزی 1399، شرایطی را به وجود آورد که بازدهی صندوق‌ها واقعی‌تر باشد. سال 1397، صندوق‌های طلا به‌طور میانگین با ارزش معاملات 16 میلیاردتومانی مورد دادوستد قرار می‌گرفتند. این در حالی است که در سال 1399 این عدد به 23 میلیارد تومان رسید. پس از ورود صندوق‌های جدید، ارزش معاملات با جهش شدید در سال 1401، رقمی معادل 135 میلیارد تومان بود که نسبت به میانگین سنوات قبل، حدود هشت برابر شد. سال 1402 نیز ارزش معاملات بیش از دو برابر شده و به مرز 300‌میلیارد تومان نزدیک شد. این در حالی است که طی چند روز معاملاتی که از سال 1403 گذشته ، میانگین ارزش معاملات حدود 962 میلیارد تومان شده است. پس از جنگ غزه و تحولات خاورمیانه علاوه بر فزونی تقاضای طلا در جهان به‌خصوص کشورهایی نظیر چین و هند، تقاضای داخلی نیز برای صندوق‌های طلا افزایش یافت. افزایش تعداد صندوق‌ها به 13 صندوق و جذابیت قیمتی این ابزارها در نهایت شرایطی را فراهم کرده است که ارزش معاملات صندوق‌های طلا در برخی از روزهای سال جدید از هزار میلیارد تومان نیز فراتر برود. به‌طوری که در 18 فروردین‌ماه امسال، صندوق‌های طلا موفق شدند ارزش معاملات بیش از هزار و 500 میلیاردتومانی را تجربه کنند که رکورد جدیدی در این شاخص به ثبت رسیده است.

به لحاظ ورود و خروج سرمایه حقیقی نیز، این صندوق‌ها، میزبان خوبی برای سرمایه‌های خرد بودند. با وجود آنکه اطلاعات ورود و خروج پول حقیقی از سال 1400 به‌طور کامل در دسترس است، اما ورود و خروج پول سرمایه‌گذاران حقیقی طی سه سال اخیر، داده‌های خوبی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال 1400 و همزمان با ثبات نسبی نرخ ارز، 994 میلیون تومان پول حقیقی از صندوق‌های طلا خارج شده است. این در حالی است که در جهش ارزی سال 1401، حدود دو هزار و 282 میلیارد تومان پول حقیقی وارد صندوق‌های طلا شد. همچنین در سال 1402 نیز تحولات منطقه‌ای، سرمایه بیش از هشت هزار و 500 میلیاردی را جذب ‌ETF‌های طلا کرد. از ابتدای سال نیز با وجود گذشت حدود 20 روز معاملاتی از سال 1403، بیش از هزار میلیارد تومان سرمایه حقیقی به صندوق طلا جذب شده است که در جای خود عدد قابل توجهی است. این در حالی است که عمده تحلیلگران بر این عقیده هستند که بازار طلا در سال جاری روزهای پررونقی را تجربه خواهد کرد و سال 1403 را اصطلاحاً سال طلا می‌دانند. در این صورت انتظار می‌رود، ورود هشت هزار میلیارد‌تومانی پول حقیقی طی سال قبل، حدود دو برابر شده و در سال جاری رقم بالایی از سوی سرمایه‌گذاران به این بازار وارد شود.

با توجه به رونق معاملات صندوق‌های طلا همزمان با جهش ارزی 1399، بررسی عملکرد صندوق‌ها به لحاظ بازدهی توجیه‌پذیری بیشتری دارد. با توجه به آنکه طلای 18 عیار می‌تواند شاخص مهمی برای رشد قیمت انواع طلا و سکه در بازار ایران باشد، تاریخ پیک‌های قیمتی طلای 18 عیار مشخص شده و بر اساس آن بازدهی صندوق‌های طلا محاسبه شده است. جهش قیمتی طلا در سال 1399 که از مهر 1398 تا مهر 1399 ادامه داشت، قیمت دلار را حدود 173 درصد افزایش داد. این در حالی است که بازدهی سکه امامی، حدود 302 درصد شد. چهار صندوق فعال در آن مقطع، طلای لوتوس، عیار، زر و گوهر موفق نشدند از بازدهی سکه عبور کنند. پایین‌ترین بازدهی صندوق‌های طلا به صندوق زر با بازدهی 238 درصد و بیشترین آن به طلا با 297 درصد اختصاص داشت. به نظر می‌رسد توقف کامل معاملات مشتقه طلا و سکه در بورس کالا و عدم تعریف قراردادهای جدید در این بازار، موجب شد تا بازدهی این صندوق‌ها نتواند از سکه پیشی بگیرد. با این حال، بازدهی دلاری خوبی به واسطه رشد قیمت طلای جهانی نصیب سرمایه‌گذاران این بازار شد. در جهش ارزی سال 1401 اما شرایط قدری تغییر کرد. از مرداد 1401 تا اسفندماه همان سال، قیمت دلار حدود 100 درصد افزایش یافت. دو برابر شدن قیمت دلار، بازدهی حدود 80درصدی را برای سکه امامی رقم زد. این در حالی بود که این‌بار صندوق‌های طلا بازدهی شگفت‌انگیزی را به ثبت رسانده‌اند. صندوق عیار، مثقال و زر بالاترین بازدهی را برای همراهان خود به ارمغان آوردند. به نظر می‌رسد رونق نسبی بازار مشتقات و استفاده برخی از صندوق‌ها از این ابزار در نهایت به راندمان بالای این صندوق‌ها در برابر دلار و سکه کمک کرد. استفاده گسترده صندوق‌ها از اختیار معاملات، به منظور پوشش ریسک، احتمالاً در تکانه‌های بعدی بازدهی مناسبی را برای فعالان به همراه خواهد داشت.

آخرین روزهای خوشی که صندوق‌های طلا برای بازار سرمایه رقم زدند، اواخر سال گذشته بود که تا فروردین‌ماه امسال ادامه داشت. از مهر سال گذشته و همزمان با طوفان‌الاقصی، دلار بازدهی 29درصدی و سکه امامی بازدهی 66درصدی را به همراه داشتند. در روزهای پرنوسان اخیر نیز، بازدهی صندوق‌های طلا به مراتب بهتر از سکه امامی و دلار بود. به‌طوری که برخی از صندوق‌های طلا، بازدهی بیش از 80درصدی را برای سرمایه‌گذاران به ارمغان آوردند. همان‌طور که اشاره شد، صندوق‌هایی که عموماً شمش‌محور بودند، موفق شدند سرمایه‌گذاران را جذب کنند. به‌طوری که گنج، صندوق تازه‌تاسیس بازار سرمایه، در طول جهش ارزی اخیر، بازدهی 87درصدی را به همراه داشت. حباب بالای سکه و جذابیت‌های شمش طلا به واسطه همبستگی بالایی که با اونس جهانی طلا دارند، سبب شد تا سرمایه‌گذاران شمش را ترجیح دهند. این موضوع دو مهم را در بازار طلا رقم زد. اول آنکه بازدهی صندوق‌های شمش‌محور بیشتر شد و دوم آنکه حباب اسمی صندوق‌های طلا که شمش‌محور هستند بسیار بالا رفت. حباب اسمی، فاصله قیمت تابلو و دارایی‌هاست. هرچند بازارگردانی ضعیف برخی از صندوق‌ها در بالا ماندن حباب اسمی آن موثر واقع شد.

صندوق طلا بخریم؟

صندوق طلا جذابیت‌های خود را دارد و شاید برای اولین‌بار باشد که می‌توان روزانه بر روی صندوق‌های طلا معاملاتی را انجام داد. به‌خصوص آنکه صندوق‌های بورسی به‌طور هیجانی در روزهای ابتدایی شروع نوسانات بازدهی فراتر از انتظارات را نصیب سرمایه‌گذاران می‌کنند. علاوه بر این، به نظر می‌رسد بورس کالا در تنوع‌سازی ابزارها و رونق معاملات مشتقه تلاش کافی را کرده است. دخالت این شرکت در معاملات برخی از صندوق‌ها مانند محدودیت‌های اخیر برای خرید سکه بورسی به وسیله صندوق‌ها، اگر به مداخلات گسترده ختم شود، ریسک این صندوق‌ها را افزایش می‌دهد. حباب صندوق‌های بورسی، عموماً به حباب اسمی و حباب ذاتی آن بستگی دارد. قطعاً صندوق‌هایی که حباب اسمی بالاتری دارند و به‌طور تاریخی، حباب بالایی را به خود می‌بینند، نوسان‌پذیری بیشتری داشته و در فرازوفرودها بازدهی‌های غیرنرمال خلق می‌کنند. شاید برای سرمایه‌گذاران پرریسک، این موضوع جذابیت داشته و برخی را به سمت این صندوق‌ها سوق دهد؛ اما صندوق‌هایی نظیر کهربا و عیار که از دو ابزار طلایی بورس کالا یعنی سکه و شمش بهره می‌برند، مناسب‌تر به نظر می‌رسند. ضمن آنکه حباب فعلی صندوق‌های طلا بسیار پایین است و می‌تواند موقعیت مناسبی برای سرمایه‌گذاران بلندمدت فراهم کند.