رسانایی که رسانه نبود
درباره روح‌الله زم و آمدنیوز
22 مهرماه 98 بود که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با انتشار اطلاعیه‌ای مهر تایید زد بر خبرهایی که چند ساعت پیش از آن در فضای رسانه‌ای منتشر شده بود و از دستگیری روح‌الله زم حکایت می‌کرد. در اطلاعیه سپاه آمده بود که «سرشبکه سایت معاند و ضدانقلاب آمدنیوز» در یک عملیات هوشمندانه اطلاعات سپاه دستگیر شده است.
خبر غافلگیرکننده بود. روح‌الله فرزند محمدعلی زم یکی از مقامات فرهنگی جمهوری اسلامی بود که ریاست حوزه هنری وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی یکی از مهم‌ترین و نزدیک‌ترین مناصب به هسته اصلی نظام جمهوری اسلامی را در کارنامه خود داشت.
او که پس از اعتراضات سراسری به نتایج انتخابات سال 88 از کشور مهاجرت کرده بود، با عناوینی چون روزنامه‌نگار و کارگردان خود را معرفی کرده و در فرانسه مستقر شد. شهرت او در فضای سیاسی و رسانه‌ای کشور پس از آن فراگیر شد که یک کانال خبری با عنوان آمدنیوز را در فضای پیام‌رسان تلگرام تاسیس کرد و با درج اخباری علیه جمهوری اسلامی به سرعت در میان اپوزیسیون نظام به چهره‌ای مطرح بدل شد.
او در وضعیتی که از یک طرف ناتوانی رسانه ملی در جذب مخاطب با آن درگیر بود و از طرف دیگر رسانه‌های مستقل داخلی نیز با محدودیت‌های بسیاری مواجه بودند، به سرعت مخاطبان سرگردان در فضای مجازی را به خود جذب کرد و به رسانه‌ای پرمخاطب تبدیل شد.
با پشتوانه همین مخاطبان گویی توانسته بود برخی کشورهای غربی را متقاعد کند که از ضریب نفوذ بالایی در میان افکار عمومی ایرانیان برخوردار است. اتفاقی که گویی پس از آن رفتاری را با وی رقم زد که فراتر از یک شخصیت رسانه‌ای بود. از طرف دیگر او توانسته بود با انتشار گاه و بیگاه اخباری که رسانه‌های دیگر از آن محروم بودند و وانمود می‌شد که از سوی برخی از افراد بانفوذ در نهادهای امنیتی کشور در اختیارش قرار می‌گیرد، مخاطبانش را متقاعد کند که با رسانه‌ای قدرتمند و موثق روبه‌رو هستند. روح‌الله زم پس از ایجاد این نگرش در میان دولت‌های غربی و مخاطبان درباره خود و رسانه‌اش آمدنیوز، با اعتمادبه‌نفسی استثنایی خود را چهره‌ای تاثیرگذار در میان معترضان و مخالفان ایرانی در داخل کشور معرفی کرد و در این میان نظر سرویس‌های امنیتی فرانسه را نیز به گونه‌ای جلب کرد که به گفته خودش در جریان برگزاری دادگاه، از حفاظتی در سطح رئیس‌جمهور فرانسه برخوردار شده بود.
اما این تصویر در روز 22 مهر 98 با انتشار اطلاعیه سپاه پاسداران ایران، هم برای خودش، هم برای مخاطبانش و هم برای حامیانش در دنیای غرب به ناگهان فروریخت. در روزهای بعد مشخص شد که روح‌الله زم با حضور در عراق در همسایگی ایران و جایی که سپاه پاسداران اشراف و نفوذ زیادی، دستگیر شده است. چیزی که سپاه از آن به عنوان عملیات فریب سرویس‌های اطلاعاتی بیگانه یاد کرد. اکنون روح‌الله زم یکی از جنجالی‌ترین مخالفان جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر در دادگاه در حال پاسخگویی به اتهامات خود است، اما آنچه درباره وی می‌توان گفت این است که او هرچه باشد یک روزنامه‌نگار نیست. عنوانی که در زمان دستگیری بسیاری از رسانه‌های غربی به او داده بودند. روح‌الله زم و رسانه تحت نظرش اگرچه ابتدا با خبرپراکنی و اطلاع‌رسانی شروع کردند و از همین راه نیز مخاطبان خود را جذب کردند، اما در ادامه مسیری را طی کردند که با تعاریف متعارف از رسانه همخوانی نداشت. دو موردی که شاید بتوان با استناد به آنها دیگران را نیز متقاعد کرد که روح‌الله زم و کانال آمدنیوز در جرگه روزنامه‌نگار و رسانه نبوده و نیستند از این قرار است.
کانال آمدنیوز که توانست در اعتراضات سال 96 به عنوان یک منبع خبرپراکنی خود را مطرح کند، در ادامه دست به اقداماتی زد که نشان می‌داد از مرزهای متعارف برای یک رسانه خارج شده است. تشویق معترضان به خشونت و انتشار مطالبی در زمینه آموزش سلاح‌های دست‌ساز انفجاری برای مقابله با پلیس یکی از این موارد است. اقدامی که پس از آن یکی از مهم‌ترین برخوردهای نهادهای امنیتی و قضایی با فضای مجازی عملی شد و پیام‌رسان پرمخاطب تلگرام در کنار توئیتر و برخی از سایت‌های خبری فیلترشده قرار گرفت و در این مسیر بسیاری از کسب‌وکارهای اینترنتی که در ایران از طریق تلگرام در حال شکوفا شدن بود، یا از میان رفت یا با دشواری‌های بسیار مواجه شد. اگرچه فیلترینگ فضای رسانه‌ای با هر علتی توجیه ندارد و نمی‌توان نقش نهادهای فیلترکننده را نادیده گرفت، اما استفاده جنگی و چریکی از تلگرام را می‌توان یکی از علل اصلی محدودیت اعمال‌شده بر این پیام‌رسان قدرتمند و فراگیر دانست. اتفاقی که بسیاری از رسانه‌های موجود در این بستر مجازی را یا به نابودی کشاند یا محدود کرد.
مورد دوم که روح‌الله زم و آمدنیوز را از حوزه رسانه خارج می‌کند، این است که او نه از منظر یک مدیر رسانه که در پی به‌کارگیری خبرنگار و گزارشگر و تحلیلگر بود، بلکه از جایگاه رئیس یک سازمان امنیتی به دنبال استخدام جاسوسان بوده و بنا بر گزارش نهادهای امنیتی کشور با به‌کارگیری چند نفر از داخل کشور و پرداخت مبالغی وسوسه‌کننده توانست اهداف پنهان خود را عملی کند. مبالغی که او به جاسوسان خود پیشنهاد و احتمالاً پرداخت نیز می‌کرد، از حیطه توان یک مدیر رسانه خارج است.
مورد دیگر که با استناد به آن می‌توان روح‌الله زم و آمدنیوز را خارج از حوزه اطلاع‌رسانی دانست، استفاده مکرر این دو از تصاویر خصوصی برخی افراد مخالف با خط مشی آمدنیوز است. تصاویری که در هر نظام قانونی و اخلاقی انتشار آنها ممنوعیت داشته و جرم محسوب می‌شود. او به سبب حضور در خارج از مرزهای ایران و خروج از شمول قوانین ایران، گویی خود را فارغ از خطوط قرمز اخلاقی و عرفی نیز می‌دانست و خود را ملزم به رعایت هیچ الزامی نمی‌دید. روح‌الله زم اگرچه با ادعای روزنامه‌نگاری شروع کرد و واسطه‌اش با مخاطبان، یک رسانه بود، اما در پایان در مقام یک مخالف سیاسی دستگیر شد. مخالفی که به دلیل سطح حفاظتی اعمال‌شده برای او بیشتر به رهبر در تبعید یک جنبش چریکی می‌مانست که گویی کشور حامی، او را برای روزهای پس از براندازی آماده می‌کرد. او اگرچه یک کانال رسانا را در اختیار داشت که پیامش را به مخاطب می‌رساند، اما به جهت عدم رعایت الزامات اخلاقی و سلوک شخصی خود، یک مدیر رسانه به معنای مصطلح و معمول آن نبوده است.
