جنگ با سایه‌ها

سابقه مداخله دولت در بازار در ایران احتمالاً قدمتی به بلندای عمر دولت مدرن دارد. در دوران معاصر، ریشه سرکوب سیستماتیک قیمت‌ها را دست‌کم تا دوران پهلوی اول می‌توان ردگیری کرد، با این حال سازمان‌های مستقل برای مداخله در بازار پس از آن شکل گرفتند که محمدرضا پهلوی اصل چهاردهم انقلاب سفید خود را «مبارزه با تورم و گران‌فروشی و دفاع از منافع مصرف‌کنندگان» تعیین کرد. کمتر از دو سال بعد قانون تشکیل وزارت بازرگانی حکم به تاسیس «مرکز بررسی قیمت‌ها» برای «بررسی و تعدیل و تعیین قیمت کالاها» داد و کمی بعد، مجلس سنا قانون تاسیس «صندوق حمایت مصرف‌کننده» را به تصویب رساند. این رویه در سال‌های پایانی حکومت پهلوی در نهایت به تاسیس «سازمان حمایت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان» انجامید که بعد از انقلاب اسلامی توسط شورای انقلاب در مرکز بررسی قیمت‌ها ادغام شد و سازمان حمایت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان را با اساسنامه جدید توسعه داد.

در تمام چهار دهه گذشته دخالت سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان -و سازمان‌ها و ستادهای مشابهی همچون سازمان تعزیرات حکومتی- در قیمت‌گذاری اغلب کالاهای تولیدی بخش خصوصی، اخلال زیادی در سازوکار بازار ایجاد کرده است. با این حال، دولت همچنان به بهانه حمایت از اقشار آسیب‌پذیر به دنبال تقویت نقش این سازمان‌ها در اقتصاد ایران است. اخیراً شورای عالی هماهنگی اقتصادی در یکی از مصوبات خود خواهان «تقویت ستاد سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان برای انجام وظایف بازرسی و نظارت» و پررنگ‌تر شدن نقش «ستاد تنظیم بازار» شده و سازمان حمایت به دنبال تصویب اساسنامه‌ای جدید برای خود است.

پرونده پیش رو تلاش می‌کند ضمن بررسی زمینه‌های شکل‌گیری «سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان»، دلایل و عواقب تقویت نقش چنین سازمان‌هایی را در اقتصاد ایران واکاوی کند.