مجلس با خلأ کارشناسی مواجه است

تحرکات، رفتار و اظهارات نمایندگان مجلس به عنوان اعضای نهاد قانونگذاری که علاوه بر تصویب قوانین باید بر اجرای صحیح قوانین نیز نظارت داشته باشند، موضوعی است که همواره به منتخبان مردم در پارلمان تاکید می‌شود. با این حال همواره و در طول ادوار مختلف مجلس، شاهد برخی رفتارها و اظهارنظرها بوده‌ایم که با انتقاد جدی مجلسی‌ها و به وی‍ژه رئیس پارلمان روبه‌رو شده است. اظهارنظرهایی که در برخی موارد با شائبه‌هایی همراه بوده و تا به وجود آمدن تنش در صحن علنی پیش رفته و در نهایت به هیات نظارت بر رفتار نمایندگان کشیده شده است. این موضوع به اینجا ختم نمی‌شود و به باور صاحب‌نظران، این تنش‌ها می‌تواند حتی روند قانونگذاری و نظارت بر اجرای صحیح قانون را مختل و از ریل اصلی منحرف کند؛ موضوعی که در نهایت به اعتماد‌زدایی از پارلمان خواهد انجامید. در این گفت‌وگو، بهروز بنیادی نماینده کاشمر در مجلس، از دلایل مطرح شدن برخی اظهارات نسنجیده از سوی نمایندگان می‌گوید.

♦♦♦

 چرا در فضای مجلس همواره با تذکر نمایندگان به یکدیگر و نیز تذکر علی لاریجانی رئیس مجلس به نمایندگان درباره اظهارنظرشان مواجه هستیم؟ برای نمونه علی لاریجانی دو هفته گذشته در تایید تذکر نادر قاضی‌پور درباره رفتار و سخنان برخی نمایندگان گفتند که «در شرایط کنونی باید با طمانینه کار کرد و به دیگران هم گاهی حرف‌هایی زده شده که درست نیست». دلیل این تذکرات درباره برخی اظهارات نمایندگان که وهن مجلس خوانده می‌شود چیست؟

در ابتدا باید به اصل 84 قانون اساسی اشاره کنم که بر اساس آن نمایندگان در اظهارنظر آزاد هستند. بنابراین جای بحثی در این زمینه نیست اما صحبت‌هایی که در صحن علنی مجلس و از تریبون پارلمان که در اختیار نمایندگان است مطرح و در کل کشور شنیده می‌شود، لازم است با سند و مدرک و متقن باشد. نمایندگان نباید صرفاً موضوعات و مطالبی را که به صورت عامیانه در فضای گپ و گعده‌ای یا فضای رسانه‌ای کشور مطرح می‌شود به عنوان سخنی مستند در تریبون رسمی مجلس یا به عنوان اظهار نظر مطرح کنند. قطعاً توجه به این موضوع لازم است.

در این میان بدنه کارشناسی و پژوهشی مجلس اعم از مرکز پژوهش‌ها، کمیسیون‌های تخصصی و کارشناسان مجلس باید در موضوعات تخصصی و کارشناسی به نمایندگان کمک کنند تا اظهارنظرهای نمایندگان بر پایه داده‌های مستند باشد. البته نمایندگان هم باید خود را مقید به استفاده از نظرات کارشناسی بدانند.

در اینجا باید یادآوری کنم که در آیین‌نامه داخلی مجلس در این زمینه خلأ وجود دارد و نمایندگان می‌توانند در همه مسائل اظهارنظر کنند و الزامی بر اظهارات تخصصی وجود ندارد. البته به صورت عرفی نمایندگان در زمان بررسی طرح‌ها و لوایح اجازه می‌دهند که نمایندگان متخصص در آن حوزه به دفاع یا انتقاد از آن طرح و لایحه بپردازند.

در این میان رفتارها و اظهاراتی که از سوی نمایندگان یا رئیس مجلس، وهن مجلس خوانده می‌شود، بیشتر درباره گفته‌هایی است که از تریبون پارلمان مطرح می‌شود و بدون سند و مدرک است و شاید در برخی موارد اندک محتوایی داشته باشد که توهین یا تهمت به فرد و افرادی تلقی شود. در اینجا باید ما نمایندگان این نکته را در ذهن داشته باشیم که بر اساس قانون اساسی اصل بر برائت است مگر آنکه فرد در یک دادگاه صالحه محکوم شود. بنابراین رعایت شخصیت و آبروی افراد در تریبون مجلس از اهمیت بالایی برخوردار است و اگر نمایندگان مجلس به عنوان قانونگذار خود به قانون اساسی پایبند نباشند، عالم بی‌عمل خواهند بود و این موضوع نیز از سوی جامعه قابل پذیرش نیست. از سوی دیگر گفتن اظهاراتی که فضای کشور و شرایط جامعه را نادیده می‌گیرد نیز بسیار آسیب‌زاست.

 سخنان نسنجیده برخی از نمایندگان مجلس که در تریبون‌های مختلف اعم از تریبون مجلس یا رسانه‌ها مطرح می‌شود و به مدد گسترش شبکه‌های رسانه‌ای اجتماعی بی‌شمار بازنشر می‌شود، چه آثاری می‌تواند بر مسائل مختلف کشور اعم از اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و دیپلماسی داشته باشد؟

من در اینجا به واژه نسنجیده انتقاد دارم. بحث بر سر این است که هر سخنی که قرار است از سوی نمایندگان مجلس گفته شود، با در نظرگرفتن آزاد بودن در اظهار نظر، باید مستند بوده و فاقد توهین و تهمت به افراد و جریان‌ها باشد. این کمترین انتظاری است که جامعه و افکار عمومی از نمایندگان خود در مجلس دارند. آنها می‌خواهند نمایندگان‌شان به عنوان یک شخصیت حقوقی از اظهارات تنش‌زا بپرهیزند و مستند سخن بگویند.

اگر این‌گونه نباشد نخستین آسیبی که جامعه را تهدید می‌کند، اعتماد‌زدایی از پارلمان و نهاد قانونگذاری است که باید بر اجرای درست قوانین نیز نظارت کند. افزایش این بی‌اعتمادی شکل‌گرفته در جامعه نسبت به پارلمان در همین نقطه منحصر و محدود نمی‌ماند و به قوانینی که در مجلس به تصویب می‌رسد نیز گسترش می‌یابد. دیگر جامعه به قوانینی که نمایندگان در مجلس مصوب می‌کنند اعتماد نخواهند کرد و این خود سرآغاز شیوع بی‌اعتمادی در کشور می‌شود.

 حالا این سوال پیش می‌آید که اصلاً چرا برخی نمایندگان صحبت‌هایی را مطرح می‌کنند که حتی همکاران خودشان آن را وهن مجلس می‌دانند؛ صحبت‌های غیر‌مستند و بر اساس گفته‌ها و شنیده‌ها؟

نباید این موضوع را از نظر دور نگه داشت که نماینده‌ای که این صحبت‌ها را مطرح می‌کند، اغلب بسیاری از راه‌ها را برای بیان اظهارات خود دنبال کرده و در نهایت به این نتیجه رسیده که این صحبت را باید در صحن علنی مطرح کند. هرچند ممکن است به مذاق بنده و سایرین خوش نیاید.

با این حال بخش زیادی از این مساله به نبود اطلاعات و داده‌های کافی بازمی‌گردد که نمایندگان بتوانند صحت و سقم یک موضوع را از طریق آنها به راحتی جویا شوند. از طرف دیگر، بار زیادی به دوش نمایندگان است؛ باید در مورد مسائل مختلفی از حوزه‌های کاملاً متفاوت تحقیق کنند و به موکلان خود پاسخگو باشند. در این زمینه می‌توان گفت که نمایندگان تنها هستند. گرچه مرکز پژوهش‌ها و کمیسیون‌های تخصصی حضور دارند اما آنها هم نمی‌توانند در همه موارد برای قانونگذاری و اتفاقاتی که نماینده موظف به پیگیری آن است کمک حال نمایندگان باشند. نمایندگان در این زمینه‌ها به منابع بیشتری نیازمند هستند. این خود ساختاری نو می‌طلبد. برخی نمایندگان برای رفع این خلأ، طبق آیین‌نامه داخلی مجلس مشاورانی را انتخاب کرده‌اند که در مستندسازی مطالب از آنها هم کمک بگیرند اما این خلأ همچنان موجود است.

ضعف دیگر به وقت نمایندگان بازمی‌گردد. فرهنگ انتظارات و مطالبات از نمایندگان طی این سال‌ها، به نحوی بوده که کوچک‌ترین کارهای اجرایی در دورترین نقاط حوزه‌های انتخابیه تا بزرگ‌ترین شهرها، به صورت عرفی در حوزه وظایف نمایندگان دیده می‌شود. نمایندگان هم بنا بر قسمی که یاد کرده‌اند خود را در برابر موکلان خود مسوول می‌دانند و بخش اعظمی از فرصتشان به این موضوعات سپری می‌شود. به ویژه نمایندگان شهرستان‌ها.

شاید دلیل آن بیش از همه به تمرکزگرایی حاکم در کشور و تقسیم ناعادلانه ثروت و امکانات در بین استان‌ها و شهرستان‌ها برگردد. هرچند این توزیع ناعادلانه می‌تواند به دلایل طبیعی یا ناشی از ضعف مدیریتی و نگاه بالا به پایین صورت گرفته باشد.

 بر این اساس بیشتر وقت نمایندگان به ویژه نمایندگان شهرستان‌ها به این امور می‌گذرد و فرصت کافی برای استفاده از بدنه کارشناسی به ویژه برای اظهار نظرهای روزمره و مطالعه درباره موضوعات مختلف را نمی‌یابند. این موضوع از تمرکز نمایندگان بر موضوعات نظارتی نیز می‌کاهد. در واقع نمایندگان تا زمانی که درگیر فعالیت‌های اجرایی در شهرستان‌ها و استان‌های خود هستند، عملاً از اصلی‌ترین وظایف خود می‌مانند. این روزها این انتقاد نیز به مجلس وارد است که مجلس از وظیفه نظارتی خود دور مانده است.

 شما به خلأهای کارشناسی اشاره کردید که می‌توان آنها را ناشی از خلأهای ساختاری مجلس شورای اسلامی دانست. با وجود مرکز پژوهش‌ها و کمیسیون‌های تخصصی باز هم برخی نمایندگان در استفاده از بدنه کارشناسی دارای محدودیت زمانی و ساختاری و مشکل هستند. علاوه بر این خلأ، به نظر می‌رسد موضوع دیگری نیز به عنوان ضعف امروز مجلس قابل بررسی است و آن نبود بدنه کارشناسی رسانه‌ای در پارلمان است که نمایندگان بتوانند با در نظر گرفتن سرعت رسانه‌های امروز، از صحت و سقم اخبار مطلع شوند. بسیاری از اظهارات نادرستی که از سوی مجلسی‌ها مطرح می‌شود و در برخی موارد تنش‌زاست، می‌تواند از این خلأ ناشی شود. نظر شما در این باره چیست؟

بله، این ضعف هم موجود است. با این حال توجه کنیم که بیان مسائل یک بحث است و اینکه پس از بیان موضوعات بیاییم و به جامعه بگوییم آن بخش اظهاراتم غلط یا درست بوده بحث دیگری است. بخش دوم در آیین‌نامه داخلی مجلس دیده نشده که اگر نماینده‌ای صحبتی را درباره نماینده، فرد یا یک وزارتخانه مطرح و احیاناً در جامعه انتظارات غلطی را ایجاد کرد، مرجعی در پارلمان اعلام کند که سخن شما به این علت‌ها درست نبوده است.

 خب در این زمینه هیات نظارت بر رفتار نمایندگان در مجلس وجود دارد و می‌تواند این موضوع را بررسی کند.

درست است اما آنها بیشتر بررسی‌ها و نتایج بررسی‌های خود را علنی نمی‌کنند تا جامعه هم به رفتار اشتباه یک نماینده پی ببرد. در واقع هیات نظارت بر رفتار نمایندگان دو کار را انجام می‌دهد. یکی با شکوائیه نمایندگان دیگر از یک نماینده کار بررسی خود را آغاز می‌کند و دیگری با شکوائیه فردی که یک نماینده درباره او صحبت کرده است و البته در این میان هیات نظارت خود هم می‌تواند به برخی موارد ورود کند. بنابراین ارائه گزارش علنی از نتیجه بررسی شکوائیه‌هایی که درباره رفتار و اظهارات نمایندگان مطرح شده منتفی است. این نتایج بیشتر در فضای خصوصی و محرمانه باقی می‌ماند.

 البته در این میان و در برخی موارد در افکار عمومی ممکن است شائبه و سوءظن نیز به وجود آید که برخی نمایندگان مسائلی را با ادبیاتی به صورت جنجالی مطرح می‌کنند که بتوانند منفعتی را به دست آورند. حال این منفعت می‌تواند منفعت جریانی و جناحی باشد یا منفعتی در راستای مسائل مربوط به حوزه انتخابیه. تا چه اندازه با این رویکرد هم‌نظر هستید که درصدی از اظهاراتی که وهن مجلس است با این اهداف مطرح می‌شود؟

البته اگر این موضوع را هم تایید کنیم شاید اصلی‌ترین دلیل آن ضعف بخش اجرایی کشور است. فرض کنید در یک شهرستان مثلاً شهر خودم، با بیش از 100 هزار نفر جمعیت، یک استخر دولتی وجود ندارد. ممکن است نماینده این موضوع را به عنوان حق و مطالبه مردم شهرش پیگیری کند اما با درهای بسته روبه‌رو شود. این می‌تواند از سوی نمایندگان به اظهاراتی خطاب به مسوولان مربوطه منجر شود که در بخشی از افکار عمومی این سوءظن و شائبه را ایجاد کند که فلان نماینده برای رسیدن به فلان هدف در حوزه انتخابیه‌اش، اظهاراتی را درباره فلان وزیر مطرح کرد. با این همه من بر این باورم که در بخش زیادی از این موارد، اگر دستگاه اجرایی به درستی وظیفه خود را به ویژه در شهرستان‌ها و استان‌های کشور انجام دهد، خود به خود مطرح نخواهد شد.

البته نمی‌توان این موضوع را رد کرد که بعضی از درخواست‌ها، جنبه تبلیغاتی و انتخاباتی و جریانی دارد و درخواستی غیر‌کارشناسی شده است که ممکن است از سوی نماینده‌ای مطرح شود. این موضوع می‌تواند چالش‌هایی را در پی داشته باشد که اظهارات و رفتار برخی نمایندگان می‌تواند ناشی از آن باشد. البته تاکید می‌کنم که این رفتار بسیار اندک است.

 شما در ابتدای پاسخ‌هایتان به قانون اساسی اشاره کردید که طبق آنان، نمایندگان در بیان اظهار نظر آزاد هستند. آیا می‌شود راهی برای جلوگیری از وهن و تضعیف مجلس پیدا کرد که به واسطه اظهارات برخی نمایندگان رخ می‌دهد؟

شاید محرم دانستن مجلس و نمایندگان از سوی دولت در این زمینه بسیار مهم باشد. یعنی دولت و بدنه آن، اطلاعات مورد نیاز نمایندگان را که باید از دولت دریافت کنند، به طور کامل به نمایندگان ارائه کنند. این رابطه البته باید به صورت دوطرفه میان دولت و مجلس برقرار شود و هرجا دولت نیز به اطلاعاتی نیاز داشت که نمایندگان می‌توانند در اختیارش قرار دهند، بتواند به آن دست یابد. این ارتباط در حال حاضر خوب نیست و سیستم اجرایی کشور بسیاری از داده‌ها و یافته‌ها را در اختیار نمایندگان قرار نمی‌دهد. شاید این تصور وجود دارد که اگر مجلسی‌ها از یک موضوع بیشتر بدانند، میزان ورود آنان به آن موضوع هم بیشتر می‌شود و مثلاً در بعد نظارت برای دولت می‌تواند مشکل‌ساز باشد.

در سال جدید و با تلاطمی که در بازار ارز ایجاد شد، بارها و بارها نطق‌های انتقادی نمایندگان و تذکرات آنان به دولت و رئیس‌جمهور را شاهد بودیم. یک دلیل اصلی آن این است که موضوعات برای نمایندگان از سوی دولتی‌ها به خوبی شکافته نمی‌شود و درباره بسیاری از موضوعات برای نمایندگان ابهام وجود دارد و مجبورند که این نقاط ابهام را در نطق‌ها و تذکرات مطرح کنند.

 شما در بحث خلأهای ساختاری به موضوع هیات نظارت بر رفتار نمایندگان اشاره کردید. آیا می‌شود با اصلاح آیین‌نامه جلوی اظهارات نادرست برخی نمایندگان را گرفت؟

البته در هیات نظارت بر رفتار نمایندگان تنبیه‌های مختلفی برای نمایندگان در نظر گرفته شده اما چون گزارش بررسی‌ها علنی مطرح نمی‌شود، نمی‌توان ذهنیت جامعه و افکار عمومی را نسبت به یک اظهارنظر غلط، اصلاح کرد. بنابراین باید در این زمینه کارهایی صورت بگیرد.

 با توجه به تاکیدی که آقای لاریجانی دو هفته گذشته در تایید تذکر نادر قاضی‌پور درباره اظهارات و رفتار برخی نمایندگان داشتند و گفتند که «در شرایط کنونی باید با طمانینه کار کرد و به دیگران هم گاهی حرف‌هایی زده شده که درست نیست»، چرا رفتار نمایندگان تا این حد رئیس مجلس را نگران کرده است؟

ما به عنوان نماینده نباید از واقعیات دوری کنیم و باید شفاف با مردم صحبت کنیم. همه ما می‌دانیم که امروز اوضاع اقتصادی و معیشتی مردم خوب نیست و بسیاری از مسائل اعتراضی که مطرح می‌شود، از همین اوضاع ناشی شده است. ما نتوانستیم اوضاع را به درستی مدیریت کنیم و دچار چالش اساسی شدیم. این مساله سبب شده که اعتماد بین مردم و مجموعه حاکمیت آسیب ببیند. احتمالاً نظر آقای لاریجانی این است که نمایندگان در این اوضاع در نطق‌های خود بر موضوع عدم کارایی دولت متمرکز نشوند تا ناخودآگاه یأس و ناامیدی را به جامعه پمپاژ نکنیم. این خود سیکل معیوبی را ایجاد می‌کند و زمانی که مردم به آینده جامعه با ناامیدی بنگرند، قطعاً نمی‌توانند برای اصلاح امور همراهی کنند. این البته به معنای نادیده گرفتن ناکارآمدی‌های موجود نیست اما در حال حاضر کشور، مهم آن است که آرامش حکمفرما شود.