روان‌آلود
روان انسان چگونه تحت تاثیر آلودگی هوا قرار می‌گیرد؟
آلودگی هوا به معنای مخلوط شدن هوا با گازها، قطرات و ذراتی است که باعث کاهش کیفیت هوا می‌شوند و این مساله ازجمله مسائل عمده‌ای است که شهرهای بیشتر کشورهای صنعتی با آن مواجه‌اند. آلاینده‌های هوا مانند ازون، مونوکسیدکربن، ذرات معلق، اکسید نیتروژن و دی‌اکسید سولفور دارای آثار گوناگونی مانند تاثیر بر سلامت انسان هستند.
حفظ سلامت محیط زیست و حرکت به سوی توسعه پایدار از جمله مسائلی است که مورد توجه سیاستمداران و برنامه‌ریزان هر کشوری در سطح کلان قرار دارد. آلودگی محیط زیست تاثیر منفی و معنادار بر روی سلامت عمومی دارد. همچنین موجب افزایش هزینه‌های بخش سلامت می‌شود. امروزه آلودگی هوا به یکی از معضلات اصلی کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است. آلودگی هوا به طرق گوناگونی آثار زیانباری در درازمدت و کوتاه‌مدت بر سلامت انسان‌ها می‌گذارند. معمولاً میزان این آسیب‌ها بستگی به غلظت مواد شیمیایی موجود در هوا و همچنین میزان قرار گرفتن افراد در معرض هوای آلوده دارد (جواهری و همکار، 1392). امروزه در کشورهای پیشرفته برای رفع آلودگی هوا از روش‌های سازگار با طبیعت، که لازمه توسعه پایدار است استفاده می‌شود. کاربرد پرتو فرابنفش و ازون از جمله این موارد است. یکی از موثرترین روش‌های کاهش آلودگی هوا کنترل از منبع انتشار است. بر اساس گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت1 آلودگی هوا سالانه هفت میلیون قربانی می‌گیرد که این سازمان توصیه کرده است سطح ذرات ریز (2.5 PM) سالانه به‌طور متوسط از ۱۰ میکروگرم در هر مترمکعب هوا بیشتر نشود. سطح اکسید نیتروژن (NO) نیز نباید از آستانه ۴۰ میکروگرم در هر مترمکعب تجاوز کند (https: / /www.irna.ir /news /84193100).
بر اساس آیین‌نامه قانون هوای پاک، مواقع (شرایط) اضطرار آلودگی هوا، مواقعی است که استمرار پایداری جوی (بر اساس اعلام سازمان هواشناسی کشور) یا افزایش میزان غلظت آلاینده‌ها (بر اساس اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست) در کوتاه‌مدت، سلامت انسان و محیط زیست را دچار مخاطره جدی کند. شاخص کیفیت هوا2 یا شاخص آلودگی هوا ، عددی بدون واحد است که نشان‌دهنده وضعیت کیفی هواست و از سوی سازمان‌های دولتی برای سنجش آلودگی هوای یک منطقه و پیش‌بینی آینده آن به کار می‌رود. با افزایش عدد این شاخص، احتمال در خطر قرار گرفتن سلامت عمومی بالاتر می‌رود. جدول1 شاخص‌های کیفیت هوا را نشان می‌دهد. بر اساس گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا)، ذرات ریز معلق در هوا بیماری‌هایی همچون آسم، کم‌توجهی- بیش‌فعالی و مشکلات رشد و کاهش سطح بهره هوشی (IQ)، تولد زودهنگام و پدیده کم‌وزنی در نوزادان را به دنبال می‌آورد. در این راستا دی‌اکسید کربن آلاینده‌ای است که بیشترین نقش را در تغییرات آب‌وهوایی دارد و هر یک از آلاینده‌های بی‌شماری که ناشی از سوخت‌های فسیلی هستند عوارض جانبی بسیاری را پدید می‌آورند. ذرات ریز معلق در هوا یا آلاینده‌های ذره‌ای (2.5 PM) در دود و مه‌دود یافت می‌شوند و قطرشان 5 /2 میکرون یا کمتر است. این ذرات که یا به‌طور مستقیم از طریق آتش‌سوزی‌های جنگلی وارد هوا می‌شوند یا در نتیجه واکنش گازهای خروجی از نیروگاه‌ها، صنایع و خودروها در هوا شکل می‌گیرند، به راحتی وارد ریه انسان و موجب بروز مشکلات تنفسی می‌شوند. از جمله آلاینده‌های ایجادشده هیدروکربن پلی‌سیکلیک آروماتیک3 هستند که دسته بزرگی از آلاینده‌های سرطان‌زای محیطی و مخرب سلول‌های عصبی هستند که در همه‌جا به عنوان آلاینده‌های محیطی از جمله آب، هوا و خاک دیده می‌شوند و به‌واسطه مقاومتشان در محیط‌های مختلف برای سلامتی انسان ضرر دارند. علاوه بر این آلودگی هوا بر روی رفتار فیزیولوژیک و عملکرد اجتماعی فرد، تاثیر منفی دارد (تقی‌زاده، 1393). دو مطالعه وسیع اپیدمیولوژیک در آمریکا نشان داد که چطور آلودگی هوا و سلامت روحی-روانی با یکدیگر ارتباط دارند. در اولین مطالعه در یک دوره سه‌ساله از شش هزار نفر از ساکنان لس‌آنجلس که به‌طور تصادفی از مناطق مختلف شهر انتخاب شده بودند، مصاحبه کردند. در این مصاحبه معیارهای افسردگی، اضطراب، سلامت عمومی و روحی مورد ارزیابی قرار گرفت و سپس ثبت شد. همچنین اطلاعاتی در زمینه وقایع پراسترس زندگی، حمایت‌های اجتماعی و اطلاعات اقتصادی- اجتماعی جمع‌آوری شد. بر اساس یافته‌های این مطالعه مشخص شد افرادی که به لس‌آنجلس مهاجرت می‌کنند مستعد اثرات منفی سلامت تحت تاثیر دود قرار دارند چرا که آنها با هوای دارای آلودگی بالا هیچ سازگاری ندارند و دوم اینکه مواجهه افراد با یک زندگی سراسر پراسترس باعث می‌شود آمادگی بیشتری برای پذیرش اثرات منفی سلامت تحت تاثیر دود داشته باشند (Evans et al.,1987). بر اساس تحقیقات پژوهشگران آمریکایی و لهستانی این گازها عامل اصلی تاخیر در رشد، تشویش، افسردگی و بی‌توجهی و کاهش ماده سفید مغز در کودکان محسوب می‌شود. بنابراین ضرورت مداخله موثر برای بهبود کیفیت هوا و همچنین برای افزایش آگاهی عمومی برای کاهش غلظت ذرات معلق در هوا امری اجتناب‌ناپذیر است. به‌طور خلاصه می‌توان گفت استرس‌های روحی و روانی آلودگی هوا می‌توانند در درازمدت سلامت روانی و جسمی فرد را تحت تاثیر قرار دهند. از طرفی طبق مطالعات انجام‌شده خلق، مهم‌ترین و حساس‌ترین عامل روانی است که تحت تاثیر آلودگی هوا قرار می‌گیرد.
راهکارهای پیشنهادی
پیگیری و اجرای سیاست‌های کلی محیط زیست مرتبط با آلودگی هوا و تغییر اقلیم
بهینه‌سازی یا نوسازی واحدهای صنعتی قدیمی متناسب با استانداردهای روز محیط زیستی
توجه به سیاست‌های کلان زیست‌محیطی توجه به ضوابط ملی آمایش سرزمین
ارتقای کیفیت سوخت
ارتقای استاندارد خودروها
توسعه انرژی‌های پاک
توسعه خودروهای برقی و توسعه ناوگان عمومی حمل‌ونقل
حمایت از طرح‌های دانش‌بنیان جهت کاهش آلودگی هوای مناطق شهری
اجرای اقدامات مدیریتی اعم از فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی
ساماندهی فعالیت‌ها و صنوف مزاحم شهری.
نهادهای مرتبط با حل چالش
سازمان حفاظت محیط زیست
وزارت کشور
وزارت صنعت، معدن و تجارت
وزارت راه و شهرسازی
وزارت نفت
وزارت نیرو
وزارت جهاد کشاورزی
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
سازمان صدا و سیما.
پی‌نوشت‌ها:
1- WHO
2- AQI
3- Polycyclic Aromatic Hydrocarbons
