نه به کتاب

  فاطمه سادات فهری: برگزاری «سی‌و‌یکمین دوره نمایشگاه کتاب» بهانه‌ای شد تا به وضعیت فروش کتاب و کتا‌بخوانی در کشور نگاهی داشته باشیم. آنچه مسلم است از ملزومات رشد و توسعه در هر کشوری، خصوصاً توسعه فرهنگی و انسانی، باسواد شدن افراد جامعه و میزان مطالعه در آن کشور است. در این میان آماری که در خصوص سرانه مطالعه در ایران منتشر شده متناقض است اما عدد 12 تا 15 دقیقه دارای بیشترین فراوانی است این در حالی است که در کشور توسعه‌یافته‌ای چون ژاپن، سرانه مطالعه 90 دقیقه در شبانه‌روز است. موضوع دیگری که در این میان مطرح می‌شود، ناشران و کتاب‌فروشی‌ها هستند. طبق گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وضعیت کتاب‌فروشی در جامعه نامناسب شده و روزانه با تعطیلی کتاب‌فروشی‌هایی مواجه هستیم که بنگاه‌های املاک، نمایشگاه، آرایشگاه و پیتزافروشی‌ها جایگزین آنها شده است. بنابراین مساله کتاب و کتابخوانی یک چرخه را شامل می‌شود که با تولید کتاب آغاز می‌شود، در ادامه کتاب‌ها به ناشران و کتاب‌فروشان سپرده می‌شود و آخرین و مهم‌ترین عنصر این چرخه را کتابخوان‌ها تشکیل می‌دهند که روز به روز از تعدادشان کاسته می‌شود. در اینجا باید به چند نکته اشاره داشت؛ نکته اول در خصوص محتوای کتاب‌های تولیدی است که باید متناسب با تقاضای مردم نگاشته یا ترجمه شود. نکته دوم در خصوص ناشران و کتاب‌فروشان است که ناشران کوچک بنا به دلایلی وارد چرخه توزیع و پخش کتاب نمی‌شوند و با امید واهی به سود مقطعی در نمایشگاه‌های کتاب، بازار کتاب‌فروشان را کساد کرده‌اند. این سه عنصر یعنی نویسندگان، ناشران و خوانندگان شرایطی را ایجاد کرده‌اند که کتاب، این یار مهربان مغفول بماند و کتاب‌فروشان در آستانه ورشکستگی! این در حالی است که برخی ناشران که با کمک‌های نهادها و ارگان‌های خاص آمده و کتاب را کالایی تجاری فرض کرده‌اند، همچنان پابرجا هستند. اما آنان که دغدغه فرهنگ در سر دارند، بار خود را بسته و برای امرار معاش به هر بازاری سرک می‌کشند. اگرچه در مساله افت کتابخوانی و ورشکستگی کتاب‌فروشان، عوامل و متغیرهای دیگری هم دخیل هستند که می‌توان به بالارفتن قیمت کتاب و شرایط نامساعد اقتصادی خانواده‌ها، عدم نهادینه‌سازی کتابخوانی در خانواده‌ها، ممیزی کتاب‌ها و ایجاد محدودیت در قبال برخی ناشران، کم بودن تعداد کتابخانه‌ها، عملکرد ضعیف رسانه‌ها و تبلیغات ناکافی در خصوص فواید کتابخوانی اشاره کرد. در عین حال باید توجه داشت که عصر اینترنت و تکنولوژی با وجود همه فواید و منافعش، برخی کارکردهای منفی نیز به همراه داشته است. امروزه وبگردی، چک کردن اینستاگرام و تلگرام با محتوایی به مراتب کم‌ارزش‌تر از کتاب، جایگزین مطالعه کتاب شده است.

با وجود همه مسائل ذکر شده، یکی از اهداف تعریف‌شده در سند چشم‌انداز 1404، دست یافتن به جایگاه اول در حوزه توسعه کتابخوانی در میان کشورهای منطقه و قرار گرفتن در میان 15 کشور برتر دنیاست. دستیابی به چنین جایگاهی نیازمند نگرش و رویکردی اساسی به مقوله کتاب و کتا‌بخوانی است. همگان از دولتمردان و مسوولان گرفته تا نویسندگان و خوانندگان باید در مسیر دستیابی به هدف سند 1404 و رشد و توسعه فرهنگی کشور اقدامات لازم را انجام دهند.