در ستایش یک کتاب

پیش از انتشار کتاب «زیبایی‌شناسی علم اقتصاد»، نویسنده آن را به تعدادی از همکاران خود عرضه کرد که نظرات آنها را جویا شود. در زیر هفت مورد از این نظرات را، که در ابتدای کتاب نیز آورده شده‌اند، به ترتیب حروف الفبای ابتدای نام استادان، می‌خوانیم.

ابراهیم شیبانی1: دکتر رحیمی‌بروجردی زحمت زیادی برای نوشتن کتاب «زیبایی‌شناسی علم اقتصاد» کشیده‌اند. خواندن این کتاب بر دانش خواننده می‌افزاید و وقتی‌که صرف خواندن آن شود، هدر نرفته است.

ابراهیم گرجی2: یکی از نکات قابل ‌توجه در ارزیابی نقش پژوهش در چگونگی تاثیرگذاری بر ارتقای کیفیت و ژرف‌نگری سطح علمی دانش‌پژوهان در محافل آکادمیک، از جمله دانشکده‌های اقتصاد، تمرکز بر گسترش مرزهای دانش، به‌ویژه پرداختن به موضوعات جدید و بدیع است؛ اما باید انگاشت آنچه را که امروزه در دانشگاه‌های ما، به‌ویژه در دانشکده‌های اقتصاد و علی‌الخصوص در دوره دکترا، به آن توجه نمی‌شود، تمرکز بر روی مرزهای دانش و آشنایی دانشجویان با پایه‌های نظری مباحث اقتصادی است. تسلط بر روی صرفاً مدل‌های بعضاً پیچیده نئو‌کلاسیک بدون توجه به اینکه بنیان‌های تئوریک آنها چیست و تا چه اندازه قوی هستند، درنهایت راه به‌جایی نخواهد برد. نتیجه این نوع نگاه چیزی جز دنباله‌روی از روش‌های موجود، که در بسیاری از موارد ممکن است ما را به نتایج ناقص یا غلط رهنمون کند، یا اینکه در بهترین شرایط، نگاهی موردی (Ad Hoc) به موضوع ارائه دهد، چیز دیگری به دست نخواهد داد. برای رهایی از این سیکل معیوب و رسیدن به مرزهای دانش و بسط و گسترش آن باید به‌صورت ریشه‌ای به مباحث اقتصادی نظر افکنده شود که به اعتقاد این‌جانب، این تنها راه رسیدن به دستاوردهای جدید بوده و باید دانشجویان دوره دکترا را در فرآیند یادگیری و پژوهش به این سمت‌وسو سوق داد. مطالعه کتاب «زیبایی‌شناسی علم اقتصاد» که توسط محقق اندیشمند و پرتلاش جناب آقای دکتر رحیمی‌بروجردی استادتمام دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران به رشته تحریر درآمده است، می‌تواند کمک شایانی به پویندگان این روش و نگاه علمی کرده، که از یک‌سو بر اهمیت توجه به بنیان‌های تاریخی-فلسفی و نظری مبانی علم اقتصاد تاکید کرده و از دیگر سو، نقش واقعی دانشجویان و محققان را در فرآیند پژوهش و یادگیری این قبیل موضوعات و توجه واقعی به مرزهای دانش به آنها گوشزد می‌کند.

ابوالقاسم توحیدی‌نیا3: قلم شیوای استاد گرانقدر، دیدگاه‌های اقتصادی متعارف را با رویکرد زیبایی‌شناختی خاص خود به سطور آورده و محمل مناسبی را برای علاقه‌مندان به آشنایی با این دیدگاه و البته مشتاقان طرحی نو در این حوزه یا منتقدان این دیدگاه و به‌خصوص از منظر شرقی و بالاخص از منظر دینی فراهم آورده است.

جعفر عبادی4: در این کتاب برای اولین مرتبه موضوع هولوگرام (تمام‌نگاری) اقتصادی جهان مطرح شده است. این طرح نو با الهام از اثر معروف نویسنده آمریکایی، به نام «مایکل تالبوت»، در کتاب برجسته خود به‌نام «جهان هولوگرافیک» انجام شده است. جناب آقای دکتر رحیمی‌بروجردی، که صاحب کتب مختلفی در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی هستند، در این کتاب سعی کرده‌اند که سیر تاریخ اندیشه‌های اقتصادی را در مفهوم هولوگرام اقتصادی احصا و تحلیل کنند. با تقدیر و تشکر از کار ارزشمند ایشان که راه را برای تحقیقات آینده در این زمینه می‌گشاید، باید خاطرنشان کرد که این موضوع همان‌طور که ایشان در صفحه 16 بیان کرده‌اند:

«در این کتاب در تلاش هستم که نشان دهم نظریه‌های اقتصادی از دیرباز تاکنون از پیوستگی غیرقابل ‌تفکیکی برخوردارند ... تمامی اندیشه و نظریه‌های اقتصادی که از بدو تولد آدم تاکنون توسط «انسان اقتصادی» تفکر، طراحی و تبیین شده‌اند، در یک مجموعه مدون در قالب الگوی هولوگرافیک، به‌صورت هولوگرام (تمام‌نگار) توسط نظم هستی در جهان به تصویر کشیده شده‌اند.» نیاز به تحقیق و تتبع عمیق‌تری دارد. البته ناگفته عیان است که اثر گرانسنگ آقای دکتر رحیمی‌بروجردی راه را برای محققان آینده روشن و باز کرده که برای نظریه‌های اقتصادی این پیوستگی را به عمق و دقت تبیین کنند. اینجانب مطالعه این کتاب را به کلیه پژوهشگران علم اقتصاد علی‌الخصوص در زمینه تاریخ عقاید اقتصادی توصیه کرده و برای آقای دکتر رحیمی‌بروجردی از خداوند متعال آرزوی توفیقات بیشتری را دارم.

حسن سبحانی5:

تو آن جمعی که عین وحدت آمد / تو آن واحد که عین کثرت آمد

کسی این سر شناسد کو گذر کرد / ز جزوی سوی کلی یک سفر کرد

شیخ محمود شبستری (720-687 ه.ق)

هرچند شناخت «جزء»، که ویژگی دانش در قرون اخیر است، از آنچنان اعتباری برخوردار بوده که نافی آن صرفاً از منزلت خویش می‌کاهد، لیکن «اجزاء» موضوع شناخت در کالبد و سیستم و «کل» است که به دلیل تدارک نظامی از عوامل علی و گسترانیدن قلمروی از آغاز تا فرجام، دوران طولانی حیات یک معرفت بشری را با تمامی دقایق و آنات و شیوه‌ها و افت‌وخیزهای آن متجلی می‌سازد و زیبایی متکامل‌شدن دانش را روایت می‌کند. از سوی دیگر ترسیم این واقعیت، به دلیل عمق تاریخی و گستره معرفت‌های ذی‌مدخل در آن کاری صعب و پیچیده است که معمار آن لزوماً باید از علاقه و استعداد و فرصت کافی برای احراز توانمندی به سامان‌دهی آن برخوردار شده باشد. دکتر رحیمی‌بروجردی در تالیف کتاب «زیبایی‌شناسی علم اقتصاد» نشان داده است که هم آن نسبت‌های کل و جزء با هم را می‌شناسد و هم این قابلیت انجام کار علمی دشوار را به ظرفیت‌های معرفتی خویش افزوده است.

حمید دیهیم6: زمانی‌که واژه «زیبایی‌شناسی علم اقتصاد» را از جناب آقای دکتر رحیمی‌بروجردی شنیدم، تعجب کردم با اینکه رجاء واثق داشتم، ایشان همیشه نوآوری‌هایی در صحنه علم از خویش بروز می‌دهد؛ اما بااین‌همه این واژه پیشتر به گوشم نرسیده بود. کتاب ایشان را که ملاحظه کردم، متوجه معانی ژرف آن شدم و دانستم که این استاد ارجمند، توانسته یک‌بار دیگر بر نوآوری‌های علم اقتصاد بیفزاید. ما به ‌طور کلی اقتصاد را به دو روش اقتصاد اثباتی یا Positive Economics و اقتصاد هنجاری یا Normative Economics بررسی می‌کنیم. در اقتصاد اثباتی، اقتصاددانان به دنبال کشف نظریه‌های اقتصادی بوده که در مجموع حاصل تبعات آنها، علم اقتصاد را تشکیل می‌دهد که مورد قبول اقتصاددانان است.

در اقتصاد هنجاری اما، سلایق و بایدها و نبایدها بررسی شده و اتفاقاً همین امر است که اقتصاددانان در خصوص موضوعات مختلف با یکدیگر اتفاق‌نظر ندارند. این تفاوت در سلیقه به علت درک انتخاب‌های مختلف از اقتصاد هنجاری نشات می‌گیرد. برای مثال، کاهش تقاضای کل در میان روش‌های مختلف اقتصادی به‌مثابه یکی از روش‌های موثر برای مبارزه با تورم مدنظر اکثر اقتصاددانان است؛ اما اینکه چه روشی باید در کدامین بخش از اقتصاد برای کاهش تقاضا مورد استفاده قرار گیرد (در مخارج اداری، در کمک به فقرا، در هزینه‌های دفاعی، در بهداشت عمومی، در آموزش‌های درسی و ...؟)، اقتصاددانان در انتخاب روش با یکدیگر تفاوت دارند. چرا اقتصاددانان متفاوت فکر می‌کنند؟ چرا مطلوبیت آنها یکی نیست؟ جناب آقای دکتر رحیمی‌بروجردی در این اثر باارزش به ریشه اقتصاد هنجاری می‌رود و انتخاب‌های مختلف را برای انسان اقتصادی ناشی از فلسفه، ادبیات، فرهنگ و سایر معرفت‌های بشری برمی‌شمارد. استاد دانشمند دکتر رحیمی‌بروجردی کتاب‌های متعدد و زیادی را به ‌رشته تحریر درآورده است که هرکدام نوآوری مخصوص به ‌خود را دارد؛ ولی کتاب «زیبایی‌شناسی علم اقتصاد»، اثری است که به خواننده معلومات تازه و بیشتری را ارزانی می‌بخشد و از این گل خوشبو، عطر دل‌انگیزی به ‌مشام می‌رسد که رایحه آن خواننده را به مستی می‌کشاند. موفقیت جناب آقای دکتر رحیمی‌بروجردی را از درگاه احدیت خواهانم.

علی‌اکبر نیکواقبال7: خوشحالم که بار دیگر شاهد خلق اثری بدیع و عظیم از دکتر رحیمی بروجردی هستم. عنوان «زیبایی‌شناسی علم اقتصاد» مرا در ابتدا کنجکاو کرد و برایم جدید و حاوی نکات تامل‌انگیز بود، زیرا که اقتصاد اساساً مظاهر مادی زندگی انسان را مورد توجه قرار می‌دهد ولیکن ادامه عنوان کتاب: «نگرشی زیبایی‌شناسانه به تطور اندیشه‌ها و رفتار انسان اقتصادی از یونان باستان تا عصر جدید» شناسایی موضوع کتاب را برایم آسان‌تر و یادآوری کرد که وجود، هستی و آفرینندگی آنها در منتهای زیبایی بلکه خود زیبایی است (خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد) و انسان مظهر و جانشین آفریدگار زیبایی در این کره خاکی است. به این ترتیب، اندیشه و رفتار انسان حتی در بعد «انسان اقتصادی» تمام وجوه و ابعاد انسان، یعنی هولوگرام (تمام‌نگاری) فکری انسان را نمایان می‌سازد. جریان‌های تاریخی، به‌ویژه در عصر جدید، از فلسفه و علم گرفته تا فرهنگ، هنر، سیاست و اجتماع در حال تکامل و تحقق وجود خود انسان یا آفریدگار یا خود هستی هستند. به شما دوست دانشمند تبریک می‌گویم که دری تاریخی و تازه برای شناخت زیبایی در فکر و رفتار «انسان اقتصادی» و خارج شدن از یا تامل بیشتر در «جهالت تخصص»، که دنیای ما را در حال پرکردن است، باز کردید. شاد و سلامت باشید.

پی‌نوشت‌ها:

1- ابراهیم شیبانی عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد- دانشگاه تهران و رئیس کل اسبق بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است.

2- ابراهیم گرجی استادتمام دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، دارای تالیفات متعددی در اقتصاد کلان و تاریخ عقاید اقتصادی است.

3- ابوالقاسم توحیدی‌نیا از اعضای جوان هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران است. از تخصص‌های او می‌توان به اقتصاد اسلامی، بانکداری و بیمه اشاره کرد.

4- جعفر عبادی، از اعضای باسابقه هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران است، که در حوزه‌های اقتصاد خرد، نظریه بازی، طراحی مکانیسم، اقتصاد اطلاعات، اقتصاد بیمه و اقتصاد سیاسی تخصص دارد.

5- حسن سبحانی، استادتمام دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران و نماینده سابق مجلس شورای اسلامی برای سه دوره است.

6- حمید دیهیم، از اعضای باسابقه هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، رئیس انجمن اقتصاددانان ایران و رئیس انجمن ادبی و هنری صائب است. از تخصص‌های او می‌توان به اقتصاد محیط زیست و اقتصاد کلان اشاره کرد.

7- علی‌اکبر نیکواقبال، از اعضای باسابقه دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران است که در حوزه اقتصاد مدیریت، چهره‌ای شناخته‌شده است.