کاهش ارزش پول ملی نقش موثری در جلب گردشگران خارجی داشته است
مقصد ارزان
مجمع جهانی اقتصاد در گزارش سال ۲۰۱۵ خود برای نهمین سال متوالی رتبه کشورها در «رقابت‌پذیری سفر و گردشگری» را محاسبه و منتشر کرد که رتبه ایران هم برای سومین سال در آن آورده شده است.
جعفر خیرخواهان / اقتصاددان
مجمع جهانی اقتصاد در گزارش سال 2015 خود برای نهمین سال متوالی رتبه کشورها در «رقابت‌پذیری سفر و گردشگری» را محاسبه و منتشر کرد که رتبه ایران هم برای سومین سال در آن آورده شده است. در این گزارش کشورها بر اساس چهار زیرشاخص، در قالب 14 بعد و در مجموع 90 نماگر منفرد رتبه‌بندی شده‌اند. ایران که در گزارش 2011 در رتبه 114 در بین 139 کشور جهان قرار داشت، در سال 2013 توانست به رتبه 98 دست یابد و در سال 2015 نیز تنها با یک پله صعود نسبت به گزارش 2013، در جایگاه 97 در بین 141 کشور ایستاده است.
وضعیت برخی ابعاد و شاخص‌ها نشان می‌دهد ارتقای میزان رقابت‌پذیری ایران در عرصه گردشگری مستلزم عزمی جدی و همه‌جانبه است. برای نمونه وضعیت منابع انسانی و بازار کار و به طور کلی محیط کسب و کار گردشگری، چنان که در سال‌های اخیر در سایر بخش‌ها هم شاهد بوده‌ایم افت قابل ملاحظه‌ای داشته است بدین صورت که ایران با 27 پله نزول از رتبه 87 به رتبه 114 رسیده است. وضعیت منابع طبیعی و پایداری زیست‌محیطی نیز کاملاً نزولی بوده است، یعنی رتبه ایران از 64 در سال 2011 به رتبه 74 در سال 2013 و سرانجام 98 در گزارش سال 2015 سقوط کرده است که واقعاً تضمینی نیست این روند در سال‌های بعد هم به شکل نزولی ادامه پیدا نکند.
البته همان‌طور که انتظار می‌رفت به دلیل کاهش ارزش پول ملی ایران یعنی ریال در مقابل دلار طی چند سال اخیر، ایران به لحاظ رقابت‌پذیری قیمت در رتبه اول و برابری قدرت خرید نرخ ارز در رتبه ششم جهان جای گرفته است. همچنین به لحاظ رقابت‌پذیری سایر هزینه‌هایی که برای گردشگران خارجی حائز اهمیت است، از جمله مالیات بر بلیت و عوارض فرودگاهی، ایران رتبه سوم و قیمت سوخت رتبه هشتم را کسب کرده است. بی‌شک یک سفر نسبتاً ارزان‌قیمت وسوسه‌انگیز است. با این حال این تنها جذابیت سفر به ایران نیست. وجود آثار و بناهای تاریخی و انواعی از میراث فرهنگی ملموس و ناملموس کشور که به ثبت جهانی یونسکو رسیده است نیز ازجمله جذابیت‌های دیگر برای گردشگران خارجی محسوب می‌شود، چنان که اینک از لحاظ تعداد سایت‌های ثبت‌شده جهانی میراث فرهنگی در رتبه نهم و تعداد نمودها و تجلیات فرهنگی شفاهی و ناملموس در رتبه دهم جهان هستیم. شاخص کلی «منابع فرهنگی» از رتبه 52 در سال 2011 به رتبه 45 در سال 2013 و رتبه 37 در سال 2015 در بین 141 کشور جهان ارتقا پیدا کرده است. همچنین ایران در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا رتبه اول در منابع فرهنگی را دارد و حتی از مصر،
مراکش، الجزایر و اردن نیز بالاتر ایستاده است. این در حالی است که ایران یک برگ برنده دیگر هم در سال‌های اخیر دارد و آن اینکه در منطقه پرآشوب و ناامن خاورمیانه از امنیت و ثبات نسبی برای حضور و رفت و آمد گردشگران برخوردار است.
اگرچه این شاخص‌ها و شاخص کلی رقابت‌پذیری بر روی کاغذ رشد خوبی داشته است، اما متاسفانه با افزایش چشمگیری در آمار ورودی گردشگران فرهنگی خارجی مواجه نیستیم. به بیان دقیق‌تر، نکته قابل تامل و تاسف‌باری که در گزارش‌های منتشره مجمع جهانی اقتصاد و آمارهای گردشگر ورودی و درآمد دریافتی ایران طی سه مقطع بالا به چشم می‌خورد این است که با وجود بهبود کلی رتبه رقابت‌پذیری گردشگری ایران و نیز افزایش تعداد گردشگر ورودی، درآمد ارزی ایران از ورود گردشگر خارجی افزایش نیافته است. اینها همه بیانگر این است که به‌رغم وجود فرصت‌های بالقوه و قابلیت‌های فراوانی که کشور پهناور ایران برای توسعه گردشگری در اختیار دارد در سطحی حداقلی هم از آنها بهره‌برداری نمی‌شود. به عبارت دیگر انواع تلاش‌ها چه با برنامه و بی‌برنامه و چه هدفمند و غیرهدفمند که برای ارتقای ابعاد شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری صورت گرفته است نتوانسته‌اند خود را در کسب درآمد ارزی برای کشور نشان دهند. یکی از نکات قابل توجه دیگر اینکه برآورد می‌شود هر سایت فرهنگی یا طبیعی که توسط یونسکو ثبت جهانی می‌شود برای آن کشور حداقل یک میلیارد دلار درآمد ارزی از جانب گردشگران ورودی
خارجی به دنبال داشته باشد. با توجه به ثبت 17 اثر جهانی فرهنگی در ایران، انتظار می‌رود 17 میلیارد دلار درآمد ارزی بدون هیچ تلاشی نصیب کشور شود که معدود آمارهای پراکنده و غیردقیق موجود فاصله بسیار زیادی با چنین درآمد ارزی حداقلی مورد انتظار دارد.
نتیجه بحث اینکه اگر بخواهیم روی مزیت‌های کنونی گردشگری ایران تاکید کنیم ایران به‌طور بالقوه منابع فرهنگی مناسبی برای جذب گردشگر در اختیار دارد. همچنین از نظر ارزانی و هزینه سفر در رتبه اول جهان قرار دارد. به این معنا که سفر گردشگر خارجی به ایران سفری بسیار کم‌هزینه به شمار می‌رود. اما متاسفانه از جنبه‌های اطلاع‌رسانی و تبلیغات ضعف بسیار شدید داریم. نکته امیدوارکننده اینکه هر چند تبلیغات منفی علیه ایران به طرز گسترده‌ای در رسانه‌های جریان اصلی جهان به چشم می‌خورد، با این حال ظرفیت گسترده‌ای که از طریق اینترنت، شبکه‌های اجتماعی مجازی و گوشی‌های هوشمند اینک در اختیار قرار گرفته می‌تواند زمینه‌های یک جهش تبلیغاتی و ضدپاتک را فراهم سازد. پس تحولات جدید در دنیای فناوری، رسانه و تبلیغات، فرصت‌های جدیدی می‌تواند برای کشور خلق کند مشروط بر آنکه به سرعت مورد توجه قرار گیرد. متاسفانه آمادگی فناورانه ایران در زمینه ارتباطات و اطلاعات وضعیت خوبی ندارد که در بیانات بالاترین مقام مسوول در این حوزه یعنی وزیر ارتباطات هم به آن اعتراف شده است که از سرعت و قیمت اینترنت راضی نیست و در گزارش 2015 نسبت به 2013 شاخص آمادگی
فناورانه ارتباطات و اطلاعات ایران با پنج پله نزول به رتبه 98 رسیده است.
یکی دیگر از جنبه‌های مهم و کاملاً غفلت‌شده دیگر در عرصه گردشگری، فعالیت‌های بازاریابی و برندسازی برای جذب گردشگر است. یعنی در حالی که ایران جذابیت‌های برجسته و بی‌نظیر گردشگری دارد همزمان فعالیت گسترده و هماهنگی در جهت بازاریابی و بازارسازی برای آنها نشده است. خوشبختانه با حضور در فضای مجازی و ایجاد صفحه‌های پرمحتوا و غنی برای معرفی جاذبه‌های گردشگری می‌توان این کوتاهی را نیز جبران کرد. یک شیوه دیگر را کشور ترکیه به‌عنوان ششمین مقصد اصلی گردشگران جهان با تولید فیلم‌ها و سریال‌های گوناگون به کار گرفته است. ترکیه از این راه، هم به یکی از صادرکنندگان اصلی صنایع فرهنگی تبدیل شده و هم توانسته است جاذبه‌های تاریخی و طبیعی کشور خود را به جهانیان معرفی کند. سیاستگذاران و برنامه‌ریزان ایران هم باید هنرمندان خلاق و نوآور را به این سمت و سو هدایت و تشویق کنند تا فیلم‌هایی با سوژه‌های مناسب بسازند که هم ارزآوری مستقیم داشته و هم تصویر واقعی و پرجاذبه کشور را به جهان معرفی می‌کند. خلق و انتشار بین‌المللی آثار ادبی، اعم از داستان‌های کوتاه و بلند، برای معرفی و بازنمایی جذابیت‌های گردشگری نیز یکی دیگر از شیوه‌های
تبلیغاتی رایج برای جذب گردشگران فرهنگی محسوب می‌شود.
در شرایط پساتحریم که بازارهای جدید کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته روی اقتصاد ایران گشوده می‌شود باید روی هدف قرار دادن و بازاریابی گردشگران ثروتمند کشورها متمرکز شویم. بدین منظور ضرورت دارد اتصال و ارتباط نزدیک با برندهای معتبر جهانی در بخش‌های هتلداری، رستوران و خرده‌فروشی برقرار سازیم و به ایجاد و تقویت برندهای قابل اعتماد و با کیفیت داخلی در حوزه گردشگری همت گماریم. ایجاد و توسعه خوشه‌های سوغات و صنایع‌دستی محلی نیز به خلق ثروت و ارزش افزوده از قبل گردشگران خارجی بسیار کمک می‌کند. در کنار اینها سایر فعالیت‌های موازی مانند تقویت شبکه پروازهای مستقیم به سایر کشورهای دنیا، فراهم شدن امکان رزرو هتل‌های ایران از طریق سایت‌های بین‌المللی رزرو، الزام گردشگران خارجی به انتخاب هتل در زمان اخذ ویزا و ... باید صورت بگیرد.
در مجموع به نظر می‌رسد توجه هماهنگ و همه‌جانبه به نقاط قوت و ظرفیت‌های بالقوه گردشگری ایران نسبت به رقبا در منطقه و در میان کشورهای در حال توسعه، می‌تواند زمینه توسعه قابل ملاحظه صنعت گردشگری ایران را در آینده نزدیک فراهم سازد.
دیدگاه تان را بنویسید