معاون شرکت بورس از چگونگی محاسبه شاخص‌های جدید بازار سرمایه می‌گوید
شاخص به مثابه ابزار جدید سرمایه‌گذاری
بورس اوراق بهادار تهران همواره بازاری مورد توجه بوده است. این بازار که عموماً در میان بازارهای دیگر بازده مناسبی را برای سرمایه‌گذاران خود فراهم کرده، مدتی است که روندی نزولی را در پیش گرفته است.
بورس اوراق بهادار تهران همواره بازاری مورد توجه بوده است. این بازار که عموماً در میان بازارهای دیگر بازده مناسبی را برای سرمایه‌گذاران خود فراهم کرده، مدتی است که روندی نزولی را در پیش گرفته است. عملکرد بازار سهام در ایران با شاخص‌های متعددی سنجیده می‌شود اما به طور سنتی شاخص قیمت و شاخص قیمت و بازده نقدی (کل) شاخص‌های اصلی و مورد توجه فعالان بازار سرمایه در ایران بوده‌اند. محاسبه شاخص قیمت که از تاریخ 15 آذرماه سال 1387 متوقف شده بود بار دیگر پنجم اسفندماه سال جاری محاسبه و منتشر شد. علاوه بر آن دو شاخص جدید نیز به شاخص‌های بورس تهران افزوده شده‌اند. برای آشنایی بیشتر با شاخص‌های جدید و چگونگی محاسبه آنها با علی‌عباس کریمی معاون توسعه شرکت بورس تهران به گفت‌وگو پرداختیم. در ادامه شرح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
محاسبه شاخص قیمت در تاریخ 15 آذر سال 1387 متوقف شد. این شاخص در آن تاریخ به عدد 9/9248 رسیده بود. محاسبه مجدد این شاخص همواره مورد تقاضای فعالان بازار سرمایه بود. علت این توقف بر چه اساسی بود و اکنون چه اتفاقی افتاده است که پس از شش سال مدیریت بورس تصمیم گرفت مجدداً این شاخص را نمایش دهد؟
محاسبه مجدد این شاخص از زمان توقف محاسبه (بیش از شش سال پیش) را می‌توان پاسخی به خواست عمومی بازار دانست. شاخص قیمت بورس تهران که تحت عنوان TEPIX شناخته می‌شود، اولین شاخصی بود که در این بورس محاسبه و منتشر شد. محاسبه این شاخص از ابتدای سال 1369 با پایه 100 برای کل بازار آغاز شد. با وقفه‌ای چندساله، شاخص‌های دیگری از قبیل شاخص قیمت و بازده نقدی TEDPIX و شاخص بازده نقدی TEDIX نیز با هدف فراهم کردن اطلاعات بیشتر برای سرمایه‌گذاران و فعالان بازار محاسبه و منتشر شدند. متاسفانه با تغییر سامانه معاملات در آذر 1387 محاسبه شاخص قیمت متوقف شد و شاخص کل با متدولوژی شاخص قیمت و بازده نقدی و در امتداد شاخص قیمت، محاسبه و منتشر شد. بدین ترتیب تمامی شاخص‌های بورس تهران از آن تاریخ تبدیل به شاخص درآمد کل (Total
return index) شدند. با توجه به درخواست مکرر فعالان بازار سرمایه، و عدم امکان محاسبه و انتشار شاخص‌های جدید در نرم‌افزار موجود، طراحی و آماده‌سازی نرم‌افزار جدید محاسبه شاخص به شرکت مدیریت فناوری بورس تهران سپرده شد. به‌طور همزمان مطالعه شاخص‌ها و طراحی شاخص‌های مناسب برای بورس‌های اوراق بهادار با همکاری بورس تهران و سازمان بورس انجام شد و شاخص‌های هم‌وزن («قیمت» و «قیمت و بازده») با تایید کمیته شاخص به شورای عالی بورس پیشنهاد شد که مورد تصویب این شورا قرار گرفت. با تکمیل فرآیند طراحی نرم‌افزار جدید محاسبه شاخص توسط شرکت مدیریت فناوری بورس تهران و بررسی و بازبینی محاسبات توسط معاونت توسعه بورس تهران، سرانجام امکان محاسبه و انتشار مجدد شاخص قیمت و محاسبه شاخص‌های هم‌وزن در بورس اوراق بهادار تهران فراهم آمد. البته محاسبه شاخص قیمت در ادامه محاسبات قبلی از 16 آذر 1378 انجام شد ولی شاخص‌های هم‌وزن با پایه 10 هزار و از ابتدای سال 1393 محاسبه و منتشر شدند. در نرم‌افزار جدید امکان محاسبه تعداد زیادی شاخص با دقت بالا فراهم شده است بنابراین می‌توان شاخص‌های متعدد و با کارکردهای مختلف را محاسبه و به بازار ارائه
کرد.
چرا شاخص‌های قیمت، سود نقدی و قیمت و بازده هر کدام اطلاعات متفاوتی را ارائه می‌کنند؟
شاخص قیمت به سنجش بازدهی ناشی از تغییرات قیمت می‌پردازد و توجهی به سود نقدی پرداختی شرکت‌ها ندارد. شاخص درآمد کل، سود ناشی از پرداخت‌های نقدی شرکت‌ها را نیز در نظر می‌گیرد. به بیان دقیق‌تر در شاخص‌های درآمد کل، سود نقدی دریافتی از شرکت‌ها نه‌تنها در محاسبه بازدهی مورد توجه قرار می‌گیرد بلکه در شاخص سرمایه‌گذاری مجدد (Reinvest) می‌شود. بدین ترتیب در شرایطی که بازار روندی صعودی داشته باشد، سرمایه‌گذاری مجدد سودهای نقدی سبب افزایش شکاف بین شاخص‌های قیمتی و درآمدی می‌شود زیرا این اختلاف به دلیل رشد سودهای نقدی به میزان بازدهی بازار، افزایش می‌یابد. به بیان دیگر اختلاف بین دو شاخص نه‌تنها میزان مطلق سودهای نقدی بلکه رشد سودهای نقدی از محل سرمایه‌گذاری مجدد (با نرخ رشد شاخص کل) را نیز دربر می‌گیرد. یکی از مسائلی که در مورد شاخص قیمت در بورس ما مطرح است این است که با توجه به نسبت بالای توزیع سود نقدی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران (که به‌طور متوسط بیش از 70 درصد است) نسبت به سایر بورس‌ها شاخص قیمت
هنگام برگزاری مجامع شرکت‌ها با کاهش قابل توجهی مواجه می‌شود.
با این اوصاف شما معتقدید حضور شاخص‌های دیگر در کنار شاخص قیمت روند بازار را شفاف‌تر نشان می‌دهد؟
بله، قطعاً همین‌طور است. شاخص بازده نقدی نیز بازده سرمایه‌گذاری از محل توزیع سود نقدی را برای سرمایه‌گذاران نشان می‌دهد. محاسبه این شاخص به این صورت است که مجموع سودهای توزیع‌شده در هر روز را بر پایه شاخص قیمت تقسیم می‌کنیم که حاصل آن میزان شاخص نقدی در آن روز است. شاخص نقدی حاصل جمع واحدهای شاخص نقدی روزانه است. اما ذکر این نکته ضروری است که به دلیل لحاظ شدن سرمایه‌گذاری مجدد سود در شاخص کل و رشد آن، نمی‌توان با جمع زدن عدد شاخص قیمت و شاخص سود نقدی به شاخص بازده کل (قیمت و بازده نقدی) رسید. در صورتی که عدد روزانه شاخص نقدی را به میزان نرخ رشد شاخص کل در طول دوره محاسبه شاخص رشد دهیم می‌توان با جمع آن با عدد شاخص قیمت به شاخص بازده کل رسید. بنابراین نمی‌توان با کم کردن شاخص قیمت یا شاخص بازده نقدی از شاخص کل به شاخص دیگر رسید.
آقای کریمی بورس تهران علاوه بر محاسبه شاخص قیمت نسبت به طراحی و محاسبه شاخص‌های جدید نیز اقدام کرده است. این شاخص‌ها که تحت عنوان شاخص‌های هم‌وزن معرفی شده‌اند چگونه محاسبه می‌شوند، از چه کارکردهایی برخوردارند و چه تفاوتی با شاخص‌های پیشین بورس تهران دارند؟
امروزه به شاخص تنها به‌عنوان نماگر روند بازار یا نشان‌دهنده بازدهی سرمایه‌گذار نگاه نمی‌کنند. شاخص‌ها در بورس‌های مختلف کارکرد سرمایه‌گذاری پیدا کرده‌اند و به‌عنوان ابزار سرمایه‌گذاری جدید مورد توجه بورس‌ها و فعالان بازار قرار گرفته‌اند. صندوق‌های مختلفی بر اساس شاخص‌های مختلف طراحی و تشکیل شده است، در عمل اطلاعات مربوط به شاخص‌های مختلف انتظار طیف قابل توجهی از سرمایه‌گذاران را برآورده می‌کند و با ارائه اطلاعات بیشتر به سرمایه‌گذاران توان تصمیم‌گیری آنان را افزایش می‌دهد. هدف دیگر طراحی شاخص‌های جدید این است که شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران از نظر ارزش بازار طیفی بسیار گسترده را دربر می‌گیرند. تفاوت ارزش بزرگ‌ترین و کوچک‌ترین شرکت بورس تهران بسیار معنادار است. این مساله همواره مورد توجه فعالان بازار سرمایه بوده و از این منظر انتقاداتی
را متوجه شاخص‌های بورس تهران کرده است. شاخص‌های بورس تهران عمدتاً به صورت ارزش وزنی (Value weighted) محاسبه می‌شوند. در این شیوه محاسبه، ارزش شرکت‌ها مبنای وزن‌دهی در شاخص است و شرکت‌های بزرگ‌تر به میزان بیشتری شاخص را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بنابراین افت و خیز شرکت‌های بزرگ به میزان بیشتری شاخص را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در بعضی موارد با وجود کاهش قیمت تعداد قابل توجهی از شرکت‌ها شاخص مثبت است و به عبارتی جهت حرکت قیمت چند شرکت بزرگ جهت شاخص را تعیین می‌کند که این از ویژگی‌های شاخص‌های ارزش وزنی است. در بورس‌ها شاخص‌های دیگری با متدولوژی متفاوت منتشر می‌شود که از جمله می‌توان به شاخص‌های هم‌وزن، شاخص‌های قیمت وزنی یا شاخص‌های بدون وزن که درصد تغییرات قیمت در آن لحاظ می‌شود، اشاره کرد.
در این زمینه بیشتر توضیح دهید؟
این امر را می‌توان در روند شاخص 30 شرکت بزرگ و شاخص کل مشاهده کرد. شاخص کل دربردارنده تمامی شرکت‌های بورس است. بنابراین در شاخص کل بیش از 300 شرکت حضور دارند. در شاخص 30 شرکت بزرگ تنها 30 شرکت بزرگ بورس حضور دارند اما روند این شاخص شباهت بسیاری به شاخص کل دارد. این امر نشان می‌دهد تاثیر 30 شرکت بزرگ بورس به مراتب بیش از 290 شرکت دیگر است. این مساله مدت‌ها مورد انتقاد صاحب‌نظران بازار سرمایه قرار داشت. در شاخص‌های هم‌وزن (Equal weighted) وزن برابری برای شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شود. شاخص‌های هم‌وزن توسط بورس‌ها و موسسات معتبر طراح شاخص همچون استاندارد اند پورز (Standard & Poor's)، فوتسی (FTSE) و مورگان استنلی (MSCI) محاسبه و منتشر می‌شود. در این شاخص شرکت‌ها در ابتدای دوره‌هایی که معمولاً سه‌ماهه است با وزنی برابر در شاخص قرار می‌گیرند. به بیان دیگر ارزش شرکت (بر حسب واحد پول) در ابتدای دوره‌های فصلی، برابر در نظر گرفته می‌شود. از منظر سرمایه‌گذاری، شخصی که در یک شاخص هم‌وزن سرمایه‌گذاری کرده، منابع خود را در ابتدای هر فصل به میزان برابر بین شرکت‌های
مشمول شاخص تقسیم کرده است. بنابراین در ابتدای دوره سرمایه‌گذاری تمامی شرکت‌ها ارزش برابری در شاخص خواهند داشت.
یعنی این امر سبب می‌شود شرکت‌های بزرگ و کوچک به میزان برابری بر شاخص اثر بگذارند؟
بله، همین‌گونه است اما توجه به این نکته ضروری است که این برابری تنها در ابتدای دوره محاسبه شاخص وجود دارد و از روز بعد و با روند متفاوت تغییرات قیمت شرکت‌ها از بین خواهد رفت. شرکت‌هایی که رشد قیمتی بیشتری را تجربه کنند، ارزش بیشتری در شاخص پیدا خواهند کرد. بدین ترتیب با گذشت زمان برابری میان ارزش شرکت‌ها کاملاً از بین خواهد رفت و بازبینی در وزن‌دهی (Rebalancing) مورد نیاز خواهد بود. در بازبینی دوره‌ای که معمولاً توسط موسسات طراح شاخص در دوره‌های سه‌ماهه انجام می‌شود، وزن‌دهی مجددی صورت می‌گیرد و وزن شرکت‌ها در شاخص مجدداً برابر می‌شود. برای انجام این کار ارزش کل سبد شاخص مجدداً به طور یکسان میان تمامی شرکت‌های حاضر در شاخص تقسیم می‌شود.
شرکتی نظیر پرداخت سود نقدی، افزایش سرمایه شرکت‌ها و همچنین ورود و خروج شرکت‌ها چگونه در محاسبات شاخص‌های هم‌وزن لحاظ می‌شود؟
شاخص‌های هم‌وزن هم به صورت قیمتی و هم به صورت درآمدی محاسبه می‌شوند. در شاخص‌های قیمتی هم‌وزن همچون سایر شاخص‌های قیمتی، سودهای نقدی در نظر گرفته نمی‌شود. اما در شاخص هم‌وزن درآمدی، سودهای نقدی نیز مورد محاسبه قرار می‌گیرند. تاثیر سایر اقدامات شرکتی نظیر افزایش سرمایه از محل آورده نقدی نیز همچون شاخص‌های متداول است با این تفاوت که در شاخص‌های هم‌وزن هنگام بررسی و تعدیل اقدامات شرکتی به وزن تعدیل‌شده هر شرکت توجه می‌شود.
تفسیر شما از مقایسه عملکرد شاخص‌های ارزش وزنی و هم‌وزن چیست و اصولاً چگونه می‌توان این دو شاخص را مورد استفاده قرار داد؟
شاخص هم‌وزن درآمدی از ابتدای سال تا 10/12/1393 حدود دو درصد کاهش داشته در حالی که شاخص کل در این مدت افتی 20درصدی را نشان می‌دهد. این امر بیانگر افت بیشتر شرکت‌های بزرگ در مقایسه با شرکت‌های متوسط و کوچک است. به بیان دیگر در این دوره شرکت‌های بزرگ‌تر عملکرد ضعیف‌تری در مقایسه با شرکت‌های کوچک‌تر داشته‌اند. به هر روی توجه به این نکته ضروری است که هر شاخص کارکرد خاص خود را دارد و از مقایسه تطبیقی شاخص‌ها می‌توان تصویر دقیق‌تری از کل بازار به دست آورد.
آیا شاخص‌های جدید دیگری برای محاسبه و انتشار عملکرد بورس مد نظر قرار دارد؟
در حال حاضر شاخص‌های دیگری که در بورس‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است و از کارکردهای خاصی برخوردارند مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. معرفی این شاخص‌ها در بازار نیاز به بررسی و تایید کمیته شاخص و تصویب شورای عالی بورس دارد. در صورت تایید این شاخص‌ها در شورای عالی بورس بازار بدون تردید از اطلاعات آنها برخوردار خواهد شد. هم‌اکنون شاخص سود نقدی (Dividend index) در بورس تهران محاسبه می‌شود و در صورت تایید شورای بورس و انجام اقدامات فنی مورد نیاز توسط مدیریت فناوری، قابل انتشار خواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید