تاریخ انتشار:
نگاهی به شکل‌گیری سازمان ثبت احوال از گذشته تا امروز
ایرانی‌ها چگونه هویت‌دار شدند؟
تا به امروز ۱۲۰ میلیون سند هویتی در سازمان ثبت احوال کشور تنظیم و شناسنامه برای صاحبان آنها صادر شده است. بدین ترتیب، اولین شناسنامه ایرانی به نام فاطمه ایرانی توسط اداره کل سجل احوال دارالخلافه، مستقر در بلدیه تهران صادر شد.
تا به امروز 120 میلیون سند هویتی در سازمان ثبت احوال کشور تنظیم و شناسنامه برای صاحبان آنها صادر شده است. بدین ترتیب، اولین شناسنامه ایرانی به نام فاطمه ایرانی توسط اداره کل سجل احوال دارالخلافه، مستقر در بلدیه تهران صادر شد. از آن پس شناسنامه‌دار کردن ایرانیان، چه تازه‌متولد و چه آنها که قبل‌تر به دنیا آمده بودند در دستور کار دولت وقت و دولت‌های بعدی قرار گرفت. بسیاری از بزرگ‌ترهای ما به یاد دارند هنگامی را که مامور دولت با یک دفتر بزرگ به ده یا محله آنها می‌آمد و نام افراد را می‌نوشت و همان جا نیز فامیلی برای آنها انتخاب می‌کرد. اکنون با گذشت 95 سال از تاریخ صدور اولین شناسنامه تقریباً همه ایرانیان نام و فامیل‌شان در ثبت احوال درج شده است. نام و نام خانوادگی که انتخاب آن و تغییرش همیشه کار چندان ساده‌ای نیست در برخی موارد باید هفت‌خوان رستم را عبور کنی تا شاید موفق شوی نامی را که نمی‌پسندی و بنا به دلایلی والدین انتخاب کرده‌اند تغییر دهی. با این حال به بهانه بررسی چالش‌های والدین در نامگذاری فرزندان در چند دهه اخیر نگاهی داریم به سیر تاریخی شکل‌گیری ورقه هویت ایرانی‌ها که اکنون به مهم‌ترین سند سجلی کشور
تبدیل شده است.
اداره سجل چگونه پدید آمد؟
طبق مصوبه شورای فرهنگ عمومی روز سوم دی‌ماه به عنوان روز ثبت احوال و روزهای 3 تا 10 دی‌ماه به عنوان هفته ثبت احوال نامگذاری شده است. ثبت احوال به صورت یک سامانه یکپارچه و منسجم در جهان سابقه‌اش به قرن نوزدهم میلادی می‌رسد. در ایران همزمان با نوسازی و مدرنیزاسیون و نیاز به شناسایی اتباع جهت ایجاد ارتش منظم، اخذ مالیات و سایر موارد تاسیس ثبت احوال در دستور کار قرار گرفت از این رو در جلسه مورخه 30 آذرماه 1297 هجری شمسی به تصویب هیات وزیران رسید. اما تا قبل از سال 1295 خورشیدی ثبت وقایع حیاتی از جمله ولادت و وفات با نوشتن نام و تاریخ ولادت در پشت جلد قرآن و کتاب‌های مورد احترام در یادها می‌ماند و از درگذشتگان هم جز نام و تاریخ وفات آنان که روی سنگ قبرشان حک می‌شد، اثری نمی‌ماند. رفته‌رفته با توسعه روزافزون شهرها و روستاها و افزایش جمعیت، نیاز به سازمان و تشکیلاتی برای ثبت وقایع حیاتی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر به نظر رسید. به تدریج فکر تشکیل سازمان متولی ثبت ولادت و وفات و نیز صدور شناسنامه برای اتباع کشور قوت گرفت. ابتدا سندی مشتمل بر 41 ماده در آذرماه سال 1297 هجری شمسی به تصویب هیات وزیران وقت رسید و اداره‌ای تحت
عنوان اداره سجل احوال در وزارت داخله وقت و یا وزارت کشور امروزی به وجود آمد. پس از تشکیل، این اداره با صدور نخستین شناسنامه برای دختری به نام فاطمه ایرانی در تاریخ 3 دی‌ماه 1297 در تهران فعالیت خود را آغاز کرد.
تصویب اولین قانون ثبت احوال 88 سال قبل
مجلس شورای ملی اولین قانون ثبت احوال کشور را که مشتمل بر 35 ماده بود در خرداد سال 1304 تصویب کرد. بر اساس این قانون مقرر شد تمامی اتباع ایرانی در داخل و خارج از کشور شناسنامه‌دار شوند. اداره سجل احوال به دنبال تصویب اصلاح قانون ثبت احوال در سال 1307، به اداره احصائیه و سجل احوال تغییر نام داد. این اداره علاوه بر ثبت وقایع حیاتی، وظیفه جمع‌آوری آمارهای مختلف جمعیتی را نیز بر عهده داشت. بر این اساس در 20 مرداد 1307 مجلس شورای ملی دوره ششم قانون سجل احوال دیگری را در 16 ماده تصویب و تصریح کرد که تمام مواد قانونی مصوبه قبلی در مورخ 14 مرداد 1304 که مغایر با محتوای مصوبه جدید باشند، ملغی خواهند بود. این قانون جدید تمامی افراد ذکور بالای 17 سال را ملزم می‌کرد شخصاً برای تهیه ورقه هویت یعنی شناسنامه‌های امروزی به دفاتر سجل احوال محل زندگی خود مراجعه کنند. زن‌ها نیز می‌توانستند شخصاً یا با وکلای ثابت‌الوکاله برای اخذ شناسنامه اقدام کنند. دارندگان ورقه‌های هویت ملزم بودند حداکثر 10 روز پس از وقوع تولد، ازدواج و طلاق فرزندان، بستگان و افراد تحت تکفل، آن را به مراکز سجل احوال اطلاع دهند تا در شناسنامه‌های آنان ثبت
شود. این زمان برای فوت، حداکثر 48 ساعت تعیین شده بود. در سال 1308 ثبت ولادت و صدور شناسنامه برای اتباع ایرانی مقیم خارج از کشور به سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌های ایران در خارج از کشور محول شد. این اداره تا سال 1310 دارای 94 شعبه در تهران و شهرستان‌ها بود.
تغییر نام به سازمان ثبت احوال در سال 1355
در اردیبهشت سال 1319 قانون نسبتاً جامع و کاملی مشتمل بر 55 ماده تصویب شد و پس از آن آیین‌نامه مربوط به این قانون نیز در همان سال مشتمل بر 131 ماده به تصویب رسید. این قانون به جهت جامعیت نسبی نزدیک 36 سال پایدار ماند. در سال 1337 پس از منفک شدن بخش آمار و سرشماری از ثبت احوال، اداره احصائیه و سجل احوال به اداره کل ثبت احوال تغییر نام داد. چرا که در آن مقطع اداره کل احصائیه و سجل احوال مملکتی بر اساس ماده سیزدهم قانون آن متولی سرشماری و آمارگیری از مردم کشور بوده و این اداره را ملزم می‌کرد هر 10 سال یک بار مردم ایران را در سراسر کشور سرشماری کند. سرشماری اتباع ایرانی ساکن خارج از کشور نیز بر عهده وزارت امور خارجه نهاده شده بود. با انجام این تغییرات سرانجام با تصویب قانون سال 1355 ثبت احوال و با تصویب قانون تقسیمات کشوری ادارات استانی و شهرستانی، این اداره نیز از نظر ساختاری گسترش یافت و سازمان ثبت احوال کشور نام گرفت.
سازمان ثبت احوال پس از انقلاب
در سال 1352 سازمان ثبت احوال کشور با ساختار جدیدی تاسیس شد و در سال 1354 قانون ثبت‌احوال کشور توسط مجلس تصویب و ابلاغ شد. در تیرماه 1355 قانون جدید ثبت احوال مشتمل بر 55 ماده به تصویب رسید و سپس به موجب اصلاحیه دی‌ماه سال 1363 مجلس شورای اسلامی، در برخی از مواد اصلاحاتی صورت گرفت و تاکنون نیز این قانون به قوت خود باقی مانده است. شناسنامه‌ها پیش از انقلاب چهار برگ شامل اطلاعات اصلی فرد، ازدواج و طلاق، فوت همسر و فوت صاحب شناسنامه بوده که در دو ممیزی شناسنامه اصلی و المثنی وجود داشت. پس از انقلاب و برابر دستور امام خمینی (ره) مبنی بر طاغوت‌زدایی، در 15 خرداد سال 64، تعویض شناسنامه‌ها با بهره‌گیری از فناوری‌ای که آن زمان وجود داشت آغاز شد. در آن سال‌ها ابتدا موالید و در گام بعدی متولدان 57 تا 64 و سپس با اعلام فراخوان در سال 67 تا 73، 60میلیون ایرانی شناسنامه جدید دریافت کردند.
اهم وظایف سازمان ثبت احوال کشور
سازمان ثبت احوال کشور با در اختیار داشتن آمارهای حیاتی و اسناد هویت و تابعیت فردی و همچنین 30 اداره کل ثبت احوال استانی و 476 اداره اجرایی به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان دولتی کشور تلقی می‌شود. این سازمان ضمن انجام وظایفی چون ثبت وقایع چهارگانه جمعیتی؛ تعویض شناسنامه‌ها و نقل تحولات، صدور گواهی ولادت برای اتباع خارجی، تنظیم دفاتر ثبت کل وقایع و نام خانوادگی، ایجاد پایگاه اطلاعات جمعیتی و صدور کارت شناسایی ملی، جمع‌آوری و تهیه آمار انسانی سراسر کشور و انتشار آن را نیز بر عهده دارد. در سال‌های اخیر نیز مدیران ثبت احوال از ارائه لایحه اصلاح بخشی از قانون ثبت احوال در مجلس سخن گفته‌اند. اصلاح قانون و ساختار سازمان ثبت احوال به منظور رفع برخی از مشکلات قانون فعلی ثبت که متعلق به سال‌های بسیار قبل است انجام شده است. بر این اساس اصلاحات این قانون از سوی کارشناسان و متخصصان ثبت احوال و با انجام تحقیقات و مطالعات چندماهه رخ داده و تاکنون بخشی از آن تدوین و در قالب لایحه‌ای به مجلس ارسال شده است. البته هنوز مشخص نیست چه زمانی این تغییر انجام خواهد شد چرا که ابتدا باید در مجلس تصویب شود. اهم وظایف سازمان ثبت احوال
کشور بر اساس قانون بدین شرح است: ثبت ولادت و صدور شناسنامه، ثبت واقعه فوت و صدور گواهی وفات، تعویض شناسنامه‌های موجود در دست مردم، ثبت ازدواج و طلاق و نقل تحولات، صدور گواهی ولادت برای اتباع خارجی، تنظیم دفاتر ثبت کل جمع‌آوری و تهیه کل وقایع و نام خانوادگی، جمع‌آوری و تهیه آمار انسانی سراسر کشور و انتشار آن. علاوه بر این موارد وظایف مقرر دیگری نیز طبق قانون به عهده سازمان گذاشته شده است.
منابع:
1- قانون ثبت احوال کشور
2- سایت سازمان ثبت احوال
3- همشهری آنلاین
دیدگاه تان را بنویسید