مرگ یک رویا

«این پیروزی یک انقلاب است»؛ جمله‌ای از زبان یک مرد سپیدموی 64‌ساله در یک برنامه زنده از تلویزیون دولتی ونزوئلا. او در حالی که به پیشخوان آشپزخانه آپارتمان جدیدش، که توسط دولت ساخته شده است، تکیه زده به مردم می‌گوید: «من می‌خواهم این پیام را به تمام ساکنان سکونتگاه‌های موقتی برسانم که ایمان‌شان را از دست ندهند و امیدوار باشند.» دوربین اندکی بعد همسر او را نشان می‌دهد که روی یک صندلی راحتی نشسته و لبخند می‌زند. این صندلی بخشی از وسایلی چون کاناپه، میز آشپزخانه، صندلی و تخت‌خوابی است که دولت به آنها داده است. بالای سر او عکسی از هوگو چاوس به دیوار نصب شده است که باید به زودی در انتخابات ریاست‌جمهوری (2012) با انریکه کاپریلس رقابت کند.
احداث خانه برای مردمی که خانه‌هایشان را در رانش زمین از دست داده‌اند، بخشی از طرح بزرگ دولت چاوس است، دولت آن زمان تخمین می‌زد که باید 7/2 میلیون خانه برای بی‌خانمان‌ها یا خانوارهایی که در مسکن‌های نامناسب و پرجمعیت زندگی می‌کنند بسازد، برای مردمی که کمی بعد با چشمان اشکبار و احساسات قلبی عمیق، و البته واقعی، به پای صندوق می‌روند تا چاوس را با اختلاف 11 درصد مجدداً به مقام ریاست‌جمهوری برسانند.
این استراتژی، یکی از روش‌هایی بود که هوگو چاوس با به کار بستن آن توانست حدود 14 سال در قدرت بماند و سرانجام مرگ او را از صندلی قدرت دور کند. چاوس با وجود گسترش دائم فقر، افزایش جرم و جنایت و از بین رفتن تولید و خدمات در ونزوئلا موفق شد عده زیادی را با امید در اختیار گرفتن یک خانه نوساز و بزرگ دولتی در کنار خودش نگه دارد. او چندین سال این برنامه را با هزینه‌کرد درآمدهای نفتی ادامه داد. حتی زمانی که آثار درمانی بیماری سرطان روی چهره‌اش مشخص بود، برنامه‌هایی از تلویزیون دولتی پخش می‌شد که او را در حال تحویل دادن کلید به مردم نشان می‌داد. پول سرشار نفت، صرف طرح‌هایی این‌چنینی شد و اگرچه قلوب بسیاری از مردم را در کوتاه‌مدت تسخیر کرد اما راه کوتاه پوپولیسم به پایان رسید. نیکلاس مادورو یک سال پس از انتخاباتی که چاوس با فاصله‌ای قابل‌توجه در آن برنده شده بود، به لطف هواداران چاوس، که البته با روشن شدن نتایج اسفبار سیاست‌هایش رو به افول بودند، توانست یک پیروزی خفیف به دست آورد و با یک و نیم درصد اختلاف رای جای چاوس فقید را بگیرد.
حالا اما مساله جدی‌تر شده بود. فساد فراگیر اقتصاد دولتی و وابستگی بیش از 90‌درصدی بودجه کشور به درآمدهای نفتی تخت لرزانی بود که مادورو بر آن نشست و با کاهش قیمت نفت، تخت سلطنت پوپولیست‌ها شکست. اکنون در ونزوئلایی که روزگاری فولاد و سیمان مازاد داشت و زمینی حاصلخیز و معادنی سرشار، هر کالایی دچار کمبود و قحطی است. تفاوتی ندارد که دستمال توالت باشد یا شیر، قهوه یا ذرت؛ قفسه فروشگاه‌ها خالی است و مردم شب تا صبح را جلوی فروشگاه‌ها در صف می‌ایستند تا شاید بتوانند جزو نفراتی باشند که شیر و برنج به آنها می‌رسد. کسب‌وکار قاچاقچیان کالا چندین سال است که رونق گرفته است، البته با این شرایط کم‌کم پولی برای همان عده نسبتاً اندک هم نمی‌ماند که کالای قاچاق بخرند. حالا برق هم به تمام نداشتن‌ها و کاستی‌ها افزوده شده است و مردم با قطعی طولانی برق مواجه شده‌اند. انگار برای ونزوئلا راهی نمانده است. شکست اقتصادی ونزوئلا حتمی است و همه امیدوارند که لااقل در کشوری که آمار جرم و جنایت بالاست، فاجعه انسانی رخ ندهد. پوپولیست‌ها در حال سقوط‌اند؛ مایه مسرت است. اما امیدی نیست چون کارآمدترین دولت هم اگر روی کار بیاید، دهه‌ها زمان می‌برد ویرانه برجا مانده از پوپولیسم را از نو بسازد.