در سوگ نهادگرای بزرگ

وقتی سال گذشته، برای شماره 24 تجارت فردا، مشغول تهیه پرونده‌ای به مناسبت یکصد و دومین سالروز تولد رونالد کوز و اقتصاد نهادگرایی بودیم، از شور و نشاط علمی این اقتصاددان متحیر شدیم. کوز در حالی که یکصدمین سالروز تولدش را جشن می‌گرفت، بر روی کتابی در مورد ظهور اقتصادهای چین و ویتنام کار می‌کرد. او حتی در 102 سالگی نیز دست از تحقیق و پژوهش برنداشته بود. از او چندی پس از یکصد و دومین سالروز تولدش مقاله‌ای در یکی از مجله‌های معتبر علمی دنیا کار شد. مقاله‌ای تحت عنوان «چین چگونه سرمایه‌دار شد؟» که با همکاری نینگ ونگ تهیه و در شماره ژانویه/فوریه مجله Cato Policy Report منتشر شد.

***

رونالد هری کوز، 29 دسامبر سال 1910 میلادی در لندن چشم به جهان گشود. او سال 1932 میلادی تحصیلات دوره کارشناسی‌اش را در رشته بازرگانی در مدرسه اقتصاد لندن به اتمام رساند و دوره دکترای خود را نیز در سال 1951 میلادی در همین دانشکده به اتمام رساند. پس از اتمام تحصیلاتش به ایالات متحده آمریکا مهاجرت و فعالیت‌های خود به عنوان استاد دانشگاه را در این کشور آغاز کرد. او طی حدود 30 سال در برخی از بهترین دانشگاه‌ها فعالیت کرد. از سال 1951 میلادی تا سال 1958 میلادی در دانشگاه بوفالو، از سال 1958 میلادی تا سال 1964 میلادی در دانشگاه ویرجینیا و از سال 1964 میلادی تا سال 1979 میلادی در دانشگاه شیکاگو حضور داشت.
در سال 1991 میلادی نیز به خاطر «کشف و تصریح اهمیت هزینه‌های مبادلاتی و حقوق مالکیت برای ساختار نهادی و عملکرد اقتصاد» موفق به دریافت جایزه نوبل اقتصاد شد.

موسسه کوز
موسسه‌ای نیز به نام این اقتصاددان وجود دارد که مسوولیت مشاوره تحقیقاتی آن در زمان حیاتش تحت نظر خودش بود. موسسه کوز سازمانی است که در جهت ارتقای تحقیقات در زمینه نهادهایی - از قبیل حقوق، قوانین، عادات و هنجارها - که بر سیستم‌های اقتصادی واقعی حاکم هستند، فعالیت می‌کند. موسسه کوز به طور ویژه‌ای از پژوهشگران جوان کشورهای در حال توسعه و در حال گذار، حمایت می‌کند. در ساختار سازمانی موسسه کوز شورای اداره‌کننده‌ای وجود دارد که متشکل از هفت نفر است. یکی از این افراد نیز کنث اَرو است که در سال 1972 میلادی به طور مشترک با سر جان هیکس موفق به دریافت جایزه نوبل شد. اَرو اکنون پس از کوز، پیرترین اقتصاددان نوبلیست است. او روز جمعه 23 سپتامبر سال 2013 میلادی (اول شهریور 1392) وارد نود و دومین سال زندگی خود شد.

کوز و نهادگرایی
از میان مکاتب گوناگون موجود در علم اقتصاد، کوز را با رویکرد نهادگرایانه‌اش می‌شناسند. البته در ادبیات مرسوم علم اقتصاد، تورستین وبلن را به عنوان پدر نهادگرایی می‌شناسند. اما به نظر می‌رسد آنقدر که کوز در جلب نظر جامعه اقتصاددانان به سمت رویکرد نهادگرایانه موفقیت کسب کرد، وبلن موفق نشد. در اقتصاد نهادگرایی بحث‌های مربوط به حقوق مالکیت و هزینه‌های مبادلاتی نقشی اساسی دارند. کوز را می‌توان متعلق به مکتبی دانست که اکنون اقتصاددانانی همچون دارون عجم‌اوغلو به عنوان چهره‌های شاخص و پیش‌برنده آن شناخته می‌شوند.

برخی از رهیافت‌های علمی مهم کوز
رونالد کوز، برخلاف آنچه در میان اقتصاددانان معمول است، خیلی زود به این نتیجه رسید که ریاضیات با علایق او سازگار نیست. بنابراین تصمیم گرفت تلاش علمی خود را به سمت بحث‌های مربوط به امور حقوقی و نهادها معطوف کند. الیور ویلیامسون، شاگرد کوز، که در سال 2009 میلادی موفق به دریافت جایزه نوبل اقتصاد شد، در کتابی که به همراه سیدنی وینتر در سال 1993 میلادی منتشر شد، در مورد کار کوز می‌نویسد: «اندیشه ابتدایی او موجب شد اقتصاددان تحت فشار قرار گیرند که مقدمات علم اقتصاد را لحاظ کنند.»
مقاله سال 1937 کوز تحت عنوان «ماهیت بنگاه» توضیح می‌دهد چگونه هزینه‌های مبادلات اقتصادی- شامل زمان، پرداختی‌ها و آنچه عموماً با نام مخارج کلی شناخته می‌شود - تعیین‌کننده اندازه شرکت‌هایی هستند که برای پیش بردن معاملات پدید می‌آیند.
کمیته نوبل در مورد کوز نوشته بود که او «نشان داد نظریه سنتی اقتصاد خرد پایه، ناقص است. زیرا تنها شامل تولید و هزینه‌های حمل و نقل است و هزینه‌های مربوط به ورود، اجرای قراردادها و مدیریت سازمان‌ها را نادیده گرفته است.» این شیوه جدید تفکر به طور همزمان بر قوانین شرکتی و قراردادی و همچنین بر سیستم مالی تاثیرگذار بوده است.
پس از آن کوز در سال 1960 میلادی در مقاله‌ای تحت عنوان «مساله هزینه اجتماعی»، هزینه‌های مبادلاتی را کشف کرد. او در این مقاله چگونگی نشان دادن مشکلات کسب و کار، نظیر آلودگی ناشی از فعالیت کارخانه‌ها را مورد آزمون قرار داده بود. کوز در این مقاله می‌نویسد، احتمال اینکه بخواهیم با وادار کردن و مسوول نگه داشتن بنگاه جهت پرداخت پول، حقوق صاحب آن را تحت تاثیر قرار دهیم و بازدهی بهینه کسب کنیم، نسبت به حالتی که با بنگاه وارد مذاکره شویم، کمتر است. مقاله مورد اشاره، موجب گسترش یافتن آن چیزی شد که با عنوان «قضیه کوز» شهرت یافت. فعالان قانونی محافظه‌کار نیز برای حمایت از راه‌حل‌های بازار آزاد به جای قوانین دولت، به همین قضیه ارجاع می‌دهند.

دیدگاه سیاسی کوز
یک بار زمانی که از کوز در مورد دیدگاه سیاسی‌اش پرسیدند، پاسخ او این بود که «واقعاً نمی‌دانم. من هیچ سیاستی را بدون در نظر گرفتن نتیجه‌های آن رد نمی‌کنم. اگر یک نفر بگوید به سمت ایجاد قوانین پیش می‌رویم، من نمی‌گویم که قانونگذاری بد خواهد بود ... آنچه ما کشف می‌کنیم این است که اکثر قوانینی که ساخته می‌شوند یا اخیراً ساخته شده‌اند، نتیجه‌ای بدتر را رقم می‌زنند. اما دوست ندارم بگویم همه قوانین چنین اثری دارند. زیرا یک نفر می‌تواند پیدا شود که به‌گونه‌ای بیندیشد که تحت آن شرایط، چنین اتفاقی رخ ندهد».

آوازه کوز
مجله فوربس، رونالد کوز را تحت عنوان «بزرگ‌ترین اقتصاددان در میان اقتصاددانان بزرگ دانشگاه شیکاگو» نامیده بود. همچنین واشنگتن‌پست نیز از کارهای او طی هشت دهه، با عنوان« غیرقابل خلاصه‌ کردن» یاد کرده بود.

***
رونالد کوز در نهایت روز دوشنبه 2 سپتامبر سال 2013 میلادی (11شهریور1392) در شیکاگو واقع در ایلینویز چشم از جهان فرو بست. همسر او، ماریون، نیز پیشتر در سال 2012 میلادی از دنیا رفته بود. در حال حاضر هیچ‌یک از اعضای اصلی خانواده کوز در قید حیات نیستند.
یک بار دیگر جامعه اقتصادی دنیا، یکی از اعضای برجسته خود را از دست داد. عضوی که گرچه دیگر حضور فیزیکی ندارد، اما راهی که در علم اقتصاد گشود، همچنان ادامه دارد و در حال گسترش است.