افت تجارت

مدت زیادی از گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران مبنی بر آمار تجارت خارجی ایران در چهارماهه نخست سال 1394 نمی‌گذرد. بر اساس این گزارش در این مدت، ارزش صادرات ایران معادل ۱۴ میلیارد و ۱۵ میلیون دلار بوده است. در مقابل ارزش واردات ایران از سایر کشورها معادل ۱۳ میلیارد و ۸۲۲ میلیون دلار بوده است. همچنین وزن کالاهای صادراتی کشورمان در مدت یادشده ۳۲ میلیون و ۴۴۲ هزار تن و وزن کالاهای وارداتی در این مدت نیز ۱۱ میلیون و ۳۹۲ هزار تن گزارش شده است. در عین حال، ارزش دلاری محصولات صادراتی کشورمان 20 /15 درصد و ارزش دلاری محصولات وارداتی 18 /20 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. البته میزان کاهش ارزش ریالی کالاهای صادراتی و وارداتی به مراتب کمتر و به ترتیب برابر 98 /4 و 32 /10 درصد است. از لحاظ وزنی نیز تجارت ایران دچار انقباض شده است. میزان صادرات ایران در مدت چهارماهه نخست سال 1394 نسبت به مدت مشابه سال قبل از لحاظ وزنی 87 /6 درصد کاهش داشته است. همچنین واردات کشورمان طی مدت مشابه با کاهش 36 /12‌درصدی مواجه شده است. نکته قابل توجه در ارائه این آمارها کاهش حجم تجاری ایران هم از لحاظ وزنی و هم از لحاظ ارزشی است. اما علت چنین کاهشی در این مدت چیست؟
بررسی اقلام صادراتی ایران به تفکیک «میعانات گازی»، «محصولات پتروشیمی (به جز نفت و گاز و تجارت چمدانی)» و «سایر کالاها» حاکی از آن است که کاهش 39 /39‌درصدی در ارزش دلاری صادرات «میعانات گازی» بیشترین تاثیر را در کاهش حجم صادرات کشورمان داشته است. همچنین صادرات «میعانات گازی» از لحاظ وزنی نیز کاهشی معادل 51 /5‌درصدی را نشان می‌دهد. همچنین صادرات «سایر کالاها» نیز با کاهش ارزش دلاری معادل 62 /6 درصد مواجه شده است. اما صادرات «محصولات پتروشیمی» برعکس دو محصول دیگر با افزایش صادرات مواجه بوده است. با این حال صادرات «محصولات پتروشیمی» به‌رغم افزایش چشمگیر 62 /38‌درصدی در وزن در مقایسه با چهار ماه نخست سال 1394، از لحاظ دلاری تنها 16 /0 درصد افزایش پیدا کرده است. بنابراین افزایش در ارزش صادراتی «محصولات پتروشیمی» نتوانسته کاهش در ارزش «میعانات گازی» و «سایر کالاها» را جبران کند و بنابراین مجموع این عوامل موجب کاهش در ارزش صادرات طی چهار ماه نخست سال 1394 شود. بنابراین علت اصلی کاهش ارزش دلاری صادرات ایران را می‌توان کاهش قیمت میعانات گازی و سایر محصولات پتروشیمی، که تحت تاثیر قیمت جهانی نفت قرار دارند، دانست.
همچنین با مقایسه سهم از کل این محصولات طی مدت مشابه سال‌های 1393 و 1394 مشاهده می‌شود به‌رغم ثابت ماندن سهم ‌وزنی میعانات گازی، از لحاظ ارزشی حدود 10 درصد کاهش ارزش را در کارنامه تجاری ایران ثبت کرده است. در مورد محصولات پتروشیمی ذکر این نکته لازم است که سهم از کل صادرات این محصول هم از لحاظ ارزشی و هم‌ وزنی افزایش یافته است. سهم از کل صادرات سایر کالاها نیز از لحاظ وزنی کاهش اما از لحاظ ارزشی افزایش یافته است. در مجموع این‌گونه به نظر می‌رسد که از لحاظ ارزشی سهم میعانات گازی کاهش و سهم محصولات پتروشیمی و سایر کالاها افزایش یافته است. با این حال این تغییرات در سهم نتوانسته تاثیر کاهش ارزش دلاری میعانات گازی را خنثی کند و در نهایت میزان صادرات کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 20 /15 درصد کاهش یافته است.
همچنین اقلام عمده وارداتی طی چهار ماه نخست سال 1394، شامل «ذرت دامی» به ارزش 430 میلیون دلار و سهم ارزشی 11 /3 درصد، «برنج» به ارزش 302 میلیون دلار و سهم ارزشی 19 /2 درصد، «کنجاله سویا» به ارزش 297 میلیون دلار و سهم ارزشی 15 /2 درصد، «ماشین‌آلات و دستگاه‌های به هم فشردن، شکل دادن یا قالب‌گیری سوخت‌های معدنی جامد، خمیرهای سرامیکی و سایر محصولات معدنی، ماشین‌های درست کردن قالب‌های ریخته‌گری از ماسه» به ارزش 271 میلیون دلار و سهم ارزشی 96 /1 درصد و «قطعات منفصله جهت تولید اتومبیل‌سواری ردیف 8703 بنزینی با حجم سیلندر دو هزار سی‌سی با ساخت داخل 14 لغایت 25 درصد به استثنای لاستیک» به ارزش 264 میلیون دلار و سهم ارزشی 91 /1 درصد، بوده است. با بررسی 10 قلم عمده وارداتی مشاهده می‌شود که به جز گروه‌های «ماشین‌آلات و دستگاه‌های به هم فشردن، شکل دادن یا قالب‌گیری سوخت‌های معدنی جامد، خمیرهای سرامیکی و سایر محصولات معدنی، ماشین‌های درست کردن قالب‌های ریخته‌گری از ماسه»، «قطعات منفصله جهت تولید اتومبیل‌سواری ردیف 8703 بنزینی با حجم سیلندر دو هزار سی‌سی با ساخت داخل 14 لغایت 25 درصد به استثنای لاستیک» و «جو به استثنای بذر» که با رشد مثبت در ارزش دلاری مواجه بوده‌اند، سایر اقلام عمده وارداتی با رشد منفی در ارزش دلاری نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده‌اند. به طور کل می‌توان علت عمده کاهش واردات کشور را افت واردات محصولات کشاورزی دانست که طی سال‌های گذشته همواره در صدر اقلام وارداتی قرار داشتند و هنوز هم جایگاه خود را در میان ۱۰ کالای عمده وارداتی حفظ کرده‌اند. در مجموع این کاهش در ارزش دلاری اقلام وارداتی در چهار ماه نخست سال 1394 موجب کاهش 18 /20‌درصدی ارزش واردات نسبت به مدت مشابه سال قبل شده است.