تاریخ انتشار:
رقابت‌پذیری، پاشنه آشیل صنعت بیمه ایران
ریشه‌های رقابت
تشریح اینکه چرا و چگونه تصویر کلان صنعت بیمه رضایت‌بخش نیست، چندان آسان نخواهد بود چرا که این موضوع به عوامل متعددی بستگی دارد که برخی از آنها را باید خارج از این صنعت و در محیط کلان اقتصاد جست‌وجو کرد.
علیرضا قراگوزلو / عضو کمیته تبلیغات بیمه پارسیان
به طور کلی صنعت بیمه در کشور، یک صنعت سودآور با تنوع و رقابت‌پذیری بالا نبوده و نیست و این خصلت با بررسی عملکرد شرکت‌های پیشرو در این صنعت و مقایسه صورت‌های مالی بازیگران داخلی در بخش دولتی و خصوصی به وضوح نمایان می‌شود. تشریح اینکه چرا و چگونه تصویر کلان صنعت بیمه رضایت‌بخش نیست، چندان آسان نخواهد بود چرا که این موضوع به عوامل متعددی بستگی دارد که برخی از آنها را باید خارج از این صنعت و در محیط کلان اقتصاد جست‌وجو کرد. این نوشتار، دو دلیل اصلی را برای این وضعیت برمی‌شمرد. موفقیت صنعت بیمه تابعی از شرایط اقتصادی کشور و موفقیت صنایع دیگر و شاخص‌های اقتصاد کلان هر کشوری است که با توجه به نقطه تمرکز این مقاله، مجالی برای بررسی متغیرهای زمینه‌ای و شاخص‌های کلان اقتصادی کشور وجود ندارد. پس با وجود اهمیت بالای عوامل زمینه‌ای و نقش تعیین‌کننده آنها در توسعه صنعت بیمه، از موشکافی بیشتر آن صرف‌نظر شده و سه عامل مهم در رقابتی کردن این صنعت مورد بحث قرار خواهند گرفت.
1- کیک کوچک
رقابت‌پذیری کم و پتانسیل پایین تحرک شرکت‌ها طبق منطق بازار در صنعت بیمه ایران به وضوح دیده می‌شود. این به آن معناست که حجم بازار این صنعت در حال رشد نیست یا اینکه سرعت رشد آن قابل مقایسه با سرعت رشد شاخص‌های کلان و جمعیتی کشور به نظر نمی‌رسد. در واقع به اصطلاح رایج اقتصادی، کیک صنعت بیمه در حال بزرگ شدن متناسب با انتظار آمارگرها نخواهد بود. پس اولین دلیل رقابت‌پذیری پایین این صنعت، رشد ضعیف آن از لحاظ گردش مالی، تنوع محصول، کاهش ضریب خسارت و متعاقباً سوددهی است. آنچه در این صنعت باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد، نقش تبلیغات عام و نقش دستگاه‌های حاکمیتی و به طور خاص بیمه مرکزی در قانونگذاری، فرهنگ‌سازی و ایجاد گلوگاه‌هایی قانونی برای گسترش فرهنگ بیمه و رشد این صنعت است. این روند باید به گونه‌ای باشد که افراد حقیقی و صاحبان کسب‌وکارها در صورت عدم استفاده از خدمات بیمه‌ای حداقلی، با محدودیت‌های قانونی و ریسک‌های اقتصادی و اجتماعی فراوان روبه‌رو شوند.
برای مثال در تجارت (واردات و صادرات) می‌توان به شیوه‌ای قانونگذاری کرد که اگر کالاها، فارغ از روش انتقال وجه، بیمه حمل نداشته باشند با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو شوند یا وضع قانونی برای اجباری شدن بیمه بدنه خودرو، نمونه راهکارهایی هستند که می‌توانند مورد توجه قرار گیرند. پس به طور کلی باید با کمک تبلیغات عام، سیاستگذاری‌های منطقی، فرهنگ‌سازی و اهمیت دادن به نقش بیمه در آرامش ذهنی و قابلیت برنامه‌ریزی اقتصادی یک فرد، نهاد و سازمان در وقایع غیرقابل پیش‌بینی، کیک بخش صنعت بیمه را بزرگ‌تر کنیم. متناسب با بزرگ‌تر شدن اندازه کیک و رشد صنعت بیمه می‌توان انتظار داشت رقابت‌پذیری آن نیز افزایش را تجربه کند.
2- مالکیت معنوی و حاکمیت
دومین عامل عدم رقابت‌پذیری صنعت بیمه به درون این صنعت برمی‌گردد و این پرسش مطرح می‌شود که فارغ از میزان رشد بازار، درون صنعت بیمه به چه شکل باید رقابت‌پذیرتر شود. دو ویژگی اصلی برای تشریح رقابت‌پذیری پایین در صنعت بیمه، یکی نبود زیرساخت‌های فرهنگی و قانونی مالکیت معنوی، ثبت اختراع و عدم رعایت حقوق تولیدکنندگان محصولات برای محصولاتی است که در بیمه خلق می‌شوند و دیگر، عملکرد نظارتی دستگاه حاکمیت صنعت بیمه یعنی بیمه مرکزی است. زمانی که یکی از شرکت‌های بیمه دست به خلق مدلی جدید در بیمه عمر، بیمه آموزش، بیمه موفقیت یا سایر انواع بیمه‌های مدرن و جدید می‌زنند، در صورتی که از هفت‌خوان کارگروه و کمیسیون تصویب بگذرند و مجوزهای لازم را از بیمه مرکزی کسب کنند، هیچ سازوکاری وجود ندارد که تضمین کند رقبای این شرکت، محصولی مشابه را عرضه نخواهند کرد.
حتی اگر یک خدمت خاص برخط و آنلاین یا یک فرآیند یا یک محصول توسط یکی از شرکت‌های بیمه خلق شود، شرکت‌های رقیب به آسانی می‌توانند مجوز ارائه خدمتی مشابه را از بیمه مرکزی اخذ کنند چرا که با وجود مصلحت‌اندیشی‌ها و تدبیرهای رابطه‌محور چندان نمی‌توان تفاوتی بین شرکت‌های ارائه‌دهنده قائل شد. پس فقدان مالکیت معنوی، یکی از چالش‌های بسیار جدی در زمینه افزایش رقابت‌پذیری درون صنعت بیمه است و باید با چاره‌اندیشی در این زمینه، شرکت‌های بیمه را برای خلق محصولات و خدمات جدید ترغیب و تشویق کرد. شرکت‌ها امید داشته باشند محصول جدید، سال‌ها به صورت انحصاری با یک پشتوانه قانونی مانند مالکیت معنوی به خوبی مورد حمایت قرار می‌گیرد و در تمام این سال‌ها، خالق محصول می‌تواند از مزایای انحصاری این محصول استفاده کند.
موضوع دوم، نقش راهبردی بیمه مرکزی در صنعت بیمه است که باید تحلیل شود که آیا این سازمان، سیاست‌های افزایش و تنوع محصول را پی می‌گیرد؟ باید به این موضوع پرداخت که بیمه مرکزی چگونه به شرکت‌های بیمه در جهت خلق محصولات جدید و متنوع‌سازی سبد محصول خود کمک می‌کند. این صحیح است که بخشی از وظایف بیمه مرکزی، سیاستگذاری کلان و حمایت از بیمه‌گذار و بیمه‌کننده در تعهدات مالی و رعایت کردن اصول قانونی است اما در کنار این وظیفه، سیاست‌هایی که به افزایش و تنوع محصولات شرکت‌های بیمه‌ای منجر شود، چندان خوب به چشم نمی‌آید یا حداقل برای عموم فعالان صنعت پررنگ نیست. شاید فراهم کردن زمینه ورود بیمه‌های خارجی حتی در اندازه متوسط با الگوهای جدید و به‌روز، فضای صنعت بیمه را رقابتی‌تر کند تا این شرکت‌ها در کنار همکاری با سایر رقبا در محصولات مشترک (مانند بیمه‌های اتکایی)، بتوانند با توجه به تسلطی که به فضای قانونی بین‌المللی دارند، محرکی برای تغییر چارچوب‌های فعلی صنعت بیمه باشند.
3- نقش کمرنگ فناوری اطلاعات
بررسی کشورهای پیشرو در صنعت بیمه مانند انگلیس، ایالات متحده و کانادا نشان می‌دهد بهره‌گیری از فناوری اطلاعات در این صنعت وارد مرحله جدیدی شده است و تکنیک‌هایی مانند داده‌کاوی، مدیریت کلان داده‌ها و تحلیل‌های آماری، امکان ارائه خدمات سفارشی‌سازی انبوه بیمه‌ای را میسر کرده است. رویکرد کلی سفارشی‌سازی انبوه، ارائه سرویس‌های منحصر به فرد با توجه به سایر داده‌های موجود هر مشتری مانند داده‌های آموزشی، دموگرافیک، درآمدی، رفتارهای اجتماعی و... است. بهره‌گیری از این داده‌ها در کنار ارائه خدمات متنوع و منحصربه‌فرد، پیش‌بینی دقیق ضریب خسارت هر مشتری را نیز ممکن می‌سازد. از این‌رو در کشورهای پیشرو شاهد هستیم دو مشتری با شرایط مشابه، پیشنهادات متفاوتی را از طرف شرکت‌های بیمه دریافت می‌کنند که علت را باید در سیستم سفارشی‌سازی انبوه خدمات بیمه‌ای جست‌وجو کرد. پس استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات و جمع‌آوری داده خارج از صنعت بیمه درباره مشتری موضوعی است که توجه ویژه فعالان صنعت بیمه را طلب می‌کند. سرمایه‌گذاری در این حوزه، می‌تواند از ابعاد مختلف بر وضعیت سودآوری صنعت بیمه اثرگذار باشد یعنی هم بتواند به افزایش نفوذ صنعت
بینجامد و هم در زمینه برآورد پرداخت خسارت یاری رساند.
راه سودآوری
در یک جمع‌بندی اجمالی می‌توان گفت انتظار بهبود وضعیت سودآوری و شرایط مالی صنعت بیمه، بدون تحول اساسی در وضعیت رقابت‌پذیری آن، میسر نخواهد بود. لذا آنچه صنعت بیمه امروز به آن نیاز دارد، افزایش رقابت‌پذیری در دو بعد عام و خاص است که در فضای عام، نشات‌گرفته از محیط خارجی این صنعت است و اندازه کل سبد بیمه‌ای باید افزایش یابد. در فضای خاص صنعت، رقابت‌پذیری و تنوع‌سازی می‌بایست مورد توجه باشد. همچنین بهره‌گیری از راهکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات، مانند خدمات سفارشی‌سازی انبوه بیمه‌ای می‌تواند به افزایش رقابت‌پذیری این صنعت کمک شایانی کند. شکی نیست که این افزایش رقابت‌پذیری به پویایی صنعت بیمه و افزایش جریان مالی آن منجر خواهد شد و آینده این صنعت را روشن رقم خواهد زد. لذا شاید بتوان انتظار داشت که در یک فرآیند میان‌مدت و بلندمدت و نه صرفاً با اتخاذ راهکارهای مقطعی کوتاه‌مدت، وضعیت این صنعت را از لحاظ سودآوری بهبود بخشید.
دیدگاه تان را بنویسید