از کابوس تا رویا

پس از توافق هسته‌ای گویی تاریخ صنعت خودرو روی دور تند در حال برگشت و رسیدن به سال 1384 است. روزهایی که صنعت خودرو ایران در حال ورود به بازار جهانی بود اما با تغییر دولت و روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد همه چیز تغییر کرد.
سال 1384 یک ماه قبل از انتخابات ریاست جمهوری پس از مصاحبه با یکی از مدیران بلند‌پایه آلمانی که در صنعت خودرو ایران فعال بود وی از من پرسید به نظر تو چه کسی رئیس‌جمهور می‌شود. در آن روزها برای شرکت‌های آلمانی، فرانسوی و سوئدی که در ایران سرمایه‌گذاری گسترده کرده بودند غیرقابل باور بود که شاید یک سال بعد تمام سرمایه‌گذاری‌هایشان با خطر مواجه می‌شود.
این مدیر آلمانی در آن روز گفت به نظر من آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی رئیس‌جمهور خواهد شد ما هم امیدواریم با آمدن وی سرمایه‌گذاری‌های خود را در ایران افزایش دهیم.
در سال 84 مرسدس بنز برنامه تولید دو مدل سواری خود را در ایران داشت و می‌خواست از طریق تولیدات ایران نیاز بازار آسیا را در این مدل‌ها تامین کند. تولید موتورهای سری جدید کامیون‌های بنز هم در ایران آغاز شده بود. قرار بود این سری موتورها برای تولیدات مرسدس بنز برای سایت‌های بنز در جهان توسط تولیدات ایران تامین شوند. سایت شرکت ولوو سوئد هم در ایران پس از آمریکا دومین تولید‌کننده بزرگ خارج از سوئد این شرکت بود. رنو هم قصد افزایش سرمایه‌گذاری و تاسیس یک کارخانه جدید را در ایران داشت از طرفی این شرکت هم می‌خواست طی مدت شش سال میزان تولیدش در ایران را به 500 هزار دستگاه برساند و ایران تولید‌کننده اصلی خودروهای رنو برای بازار آسیا باشد. این شرکت همچنین قصد داشت اولین مرکز طراحی خارج از اروپایش را در ایران تاسیس کند. به غیر از این خودرو‌سازان، همکاری قطعه‌سازان ایرانی هم با غول‌های صنعت قطعه‌سازی جهان افزایش یافته بود و انجمن قطعه‌سازان ایران قصد داشت طی 10 سال صادرات صنعت قطعه ایران به زنجیره جهانی خودرو‌سازان را به سالی 10 میلیارد دلار برساند. اما با تغییر دولت تمامی این خواب‌ها به کابوس تبدیل شد و خودروسازان و قطعه‌سازان بزرگ به آرامی از ایران رفتند و برنامه‌هایشان را نیمه‌کاره گذاشتند. اما با روی کار آمدن دولت حسن روحانی و حالا پس از توافق هسته‌ای دوباره‌ گویی همه چیز قرار است به سال 1384 باز‌گردد.

مرسدس بنز
شرکت مرسدس بنز مذاکرات فشرده‌ای را با شرکت ایران‌خودرو دیزل برای آغاز ساخت دوباره محصولات مدرن سنگین خود در ایران آغاز کرده است و اگر همه چیز خوب پیش برود احتمال دارد دفتر مرسدس بنز در اسفند امسال در ایران راه‌اندازی شود.
همراهی مدیران ارشد مرسدس بنز با وزیر اقتصاد آلمان در سفرش به ایران، امیدهای زیادی را برای شروع به کار دوباره و گسترده مرسدس بنز در ایران پررنگ کرده است. در میان هیات بلندپایه آلمانی که به همراه وزیر اقتصاد این کشور به ایران سفر کرده‌اند نام معاون شرکت دایملر و رئیس بخش تولید خودروهای سنگین و اتوبوس شرکت مرسدس بنز به چشم می‌خورد.
مدیرانی که پس از چندین ماه مذاکره پنهانی با ایران‌خودرو دیزل قبل از توافق هسته‌ای حالا پس از این توافق آمده‌اند تا شروع فعالیت مرسدس بنز در ایران را هموار کنند. قرار است در مرحله اول تولید چندین کامیون جدید مرسدس بنز در ایران آغاز شود.
یک منبع آگاه در این باره به اقتصاد‌نیوز گفت در مرحله اول تمرکز بر روی فروش و خدمات پس از فروش خودروهای سواری بنز توسط شرکت ستاره ایران نمایندگی مرسدس بنز است و از حدود سه ماه آینده هم مدل‌های جدید کامیون‌های بنز در ایران‌خودرو دیزل تولید خواهد شد. اگر همه برنامه‌ها خوب پیش برود در صورت مساعد بودن اوضاع دفتر مرسدس بنز دوباره از اسفند امسال در ایران کار خودش را آغاز خواهد کرد.
اوج تعامل مرسدس بنز به دو دوره تاریخی در ایران بازمی‌گردد که یکی پیش از انقلاب و دیگری طی هشت سال دولت اصلاحات است. پیش از انقلاب مرسدس بنز جدیدترین مدل‌هایش را در ایران تولید می‌کند و حتی برای افزایش سهم ساخت داخل، 30 درصد از سهام موتور‌سازی تبریز «ایدم» را می‌خرد. با این کار عملاً موتورهای بنز در ایران تولید و به بنز آلمان صادر می‌شدند. بنز قصد داشته با تولیدات ایران بازار قاره آسیا و بخشی از آفریقا را تامین کند. طی سال‌های 1376 تا 1384 بنز دوباره مدرن‌ترین محصولاتش را در ایران تولید می‌کند و برای تولید سواری مرسدس بنز کلاس E و C با شرکت ایران‌خودرو به توافق می‌رسد.
این شرکت در سال 1382 برای فروش و خدمات پس از فروش بنزهای سواری شرکت ستاره ایران را که تمام سهامش در اختیار بنز آلمان بود تاسیس می‌کند. با تولید مرسدس کلاس E در سال 1385 ساخت بنز سواری در ایران آغاز می‌شود. اما تولید کلاس C در ایران هیچ‌گاه عملی نمی‌شود. در سال 1386 با ایجاد تنش‌های سیاسی میان ایران و آلمان و همچنین بحث کاهش هزینه در دایملر بنز، دفتر این شرکت با تعدیل گسترده نیرو در ایران مواجه می‌شود و دوطبقه معروف برج سایه که عملاً مانند سفارتخانه آلمان بخشی از خاک این کشور محسوب می‌شد، فروخته می‌شود.
شرکت بنز در ادامه سهام ستاره ایران را در مقابل حدود یک میلیون دلار به ایران‌خودرو می‌فروشد و با این کار تولید سواری بنز در ایران کمرنگ و کمرنگ‌تر می‌شود. با بروز تنش میان دو کشور تولید کامیون‌هایی با ظرفیت بیشتر از 20 تن و سه‌محور در ایران متوقف می‌شود. پس از این اتفاق هر روز حضور بنز در ایران کمرنگ‌تر می‌شود تا آنکه «زچه» مدیرعامل بنز از فروش سهام بنز در شرکت ایدم تبریز خبر می‌دهد. وی علت این کار را زیان‌ده بودن کارخانه عنوان می‌کند اما برخی کارشناسان کاهش روابط سیاسی را دلیل اصلی ماجرا می‌دانند.
چند ماهی از این تصمیم نمی‌گذرد که فروش کامیون بنز به ایران از طرف بنز ممنوع می‌شود و پس از آن این شرکت به کارمندانش اعلام می‌کند تا پایان سال 2010 دفتر بنز در ایران برای همیشه بسته می‌شود. با تعطیلی دفتر بنز در ایران واردات مستقیم بنز سواری به ایران قطع می‌شود و بنز هم به ایران دیگر قطعه نمی‌فروشد و عملاً تمام خودروهای عمومی ایرانی مانند آمبولانس و خودروهای پلیس و آتش‌نشانی با مشکل خدمات پس از فروش مواجه می‌شوند. ایران‌خودرو دیزل بزرگ‌ترین شریک تجاری‌اش را هم از دست می‌دهد و تولید کامیون‌های مدرن بنز در این شرکت قطع می‌شود.
حال با انجام توافق میان ایران و شش قدرت جهانی مرسدس بنز بار دیگر به ایران بازمی‌گردد تا دوباره بتواند فعالیت‌های خود را در ایران احیا کند. البته به نظر می‌رسد چندین سال باید سپری شود تا حجم همکاری مرسدس بنز با ایران به سال 1384 بازگردد.

فولکس‌واگن
همراهی مدیر روابط بین‌الملل شرکت فولکس‌واگن با وزیر اقتصاد آلمان در سفرش به ایران، امیدهای زیادی را برای شروع به کار دوباره و گسترده این شرکت در ایران پررنگ کرده است.
گفته می‌شود این شرکت با دو بازوی خود یعنی شعبه فولکس‌واگن برزیل که همکار بم خودرو است و اشکودا که به دنبال شریک جدید در ایران برای تولید است در بازار ایران حضور خواهد داشت.
اولین محصول فولکس‌واگن در ایران هم خودرو شاسی‌بلند تیگوان است. این خودرو از یک موتور دو لیتری چهار سیلندر توربوشارژ و یک جعبه دنده جدید شش سرعته اتوماتیک برای تولید 200 اسب بخار قدرت سود می‌برد. این خودرو در اندازه نزدیک به نیسان قشقایی قرار دارد و در بازار جهانی حدود 26 هزار دلار قیمت دارد. احتمالاً این خودرو در ابتدا به صورت واردات کامل توسط بم خودرو عرضه می‌شود.
اما شرکت بم خودرو و فولکس‌واگن در صورتی می‌توانند در بازار ایران حضور گسترده‌ای داشته باشند که محصولات ارزان‌قیمت فولکس‌واگن را در ایران عرضه کنند.
ارزان‌ترین مدل فولکس‌واگن مدل آپ است که در اروپا هشت هزار و 900 یورو قیمت دارد. این خودرو که هم‌اندازه پژو 206 است در صورت واردات، قیمتی بیش از 54 میلیون تومان خواهد داشت. البته در صورت مونتاژ قیمت این خودرو می‌تواند به حدود 40 میلیون تومان برسد و به رقیبی برای پژو 206 تبدیل شود.
موتور ارزان‌ترین مدل آپ 60 اسب بخار قدرت دارد و همچنان برای رقابت با پژو 206 موتور ضعیف‌تری به نظر می‌رسد. با این همه این موتور مدرن‌تر بوده و مصرف سوخت کمتری دارد.
دیگر محصولی که می‌تواند در ایران موفق باشد محصولی از تولیدات فولکس‌واگن در برزیل است که voyage نام دارد. این خودرو که هم‌اندازه تیباست از موتور 1600 سی‌سی با قدرت موتور 104 اسب بخار بهره می‌برد.
این خودرو در صورت تولید در ایران می‌تواند 40 تا 50 میلیون قیمت داشته باشد که با این قیمت این خودرو می‌تواند رقیب خودروهایی مانند پژو 206 صندوقدار و تندر 90 باشد.
محصول مهم دیگری که می‌تواند در صورت تولید در شرکت بم خودرو با استقبال در بازار ایران مواجه شود خودرو جتا است.
این خودرو که در کلاس رنو مگان قرار دارد و در بازار جهانی 17 هزار دلار قیمت دارد، در صورت تولید در ایران می‌توان آن را با قیمتی در حدود 70 میلیون تومان به دست مشتریان رساند.
این خودرو دارای موتور دو‌لیتری با قدرت 115 اسب بخار است. البته تمامی این محصولات در صورتی می‌توانند در ایران موفق باشند که شرکت بم خودرو و فولکس‌واگن اراده جدی برای تولیدات مشترک در ایران داشته باشند.
در گذشته هم بم خودرو و فولکس‌واگن برنامه‌های جدی را برای بازار ایران مطرح کرده بودند. این برنامه شامل تولید 200 هزار خودرو فولکس‌واگن در ایران بود که هیچ‌گاه به سرانجامی نرسید و تنها در تولید نه‌چندان انبوه فولکس گل طی چند سال در ایران خلاصه شد. پس از تغییر دولت در ایران و روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد به تندی رابطه بم خودرو و فولکس‌واگن رو به تیرگی گذاشت و در نهایت رابطه این دو شرکت قطع شد.

رنو
در سال 84 وزارت صنایع دولت محمود احمدی‌نژاد پروژه تندر90 را استعمار نوین فرانسه نامید و جلوی تولید و فعالیت‌های این شرکت تا سال 86 گرفته شد. در ادامه یک اصلاحیه از سوی وزارت صنایع در آن زمان تهیه شد و به امضای دوباره مدیران رنو رسید جالب آنکه در این اصلاحیه همان موارد قرار‌داد اولیه تنها یک بار دیگر تکرار شده بود.
به عنوان نمونه یکی از ایرادهای گرفته‌شده ساخت داخل پایین بود در حالی که در قرار‌داد اول بر تولید با ساخت داخل 50‌درصدی تاکید شده بود. در اصلاحیه هم دوباره تولید با ساخت داخل 50 درصد گنجانده شد.
در سال 86 و با شروع دوباره پروژه به صورت جدی از طرفی چشم مدیران رنو ترسیده بود و از سوی دیگر وضعیت بین‌المللی برای ایران تغییر کرده بود و ایران به آرامی وارد فاز تحریم‌ها می‌شد.
به دلیل این فضا و تاخیرهای رخ‌داده قیمت اولین تندر 90‌ها بسیار بالاتر از پیکان بودند (در تیپ‌های مختلف از 11 تا 14 میلیون تومان) برای همین پراید عملاً جایگزین پیکان شد. واحد طراحی رنو در آسیا به‌جای ایران از هند سر درآورد و فاز دوم برنامه رنو در ایران به فراموشی سپرده شد. با تغییر مدیران دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا هیچ‌گاه خودرویی با نشان این شرکت‌ها بر روی پلت‌فورم تندر 90 طراحی نشد و عملاً تیراژ پایین سبب شد صادرات توجیه‌پذیر نباشد.
در سال 89 پیمان کارگر برای نجات پروژه ایران راهی تهران شد. با توجه به تجربه‌ها و همچنین ملیت ایرانی، کارلوس گون مدیر‌عامل رنو نیسان امید داشت تا بتواند وضعیت پروژه ایران را کمی بهبود دهد. در سال 89 تعداد زیادی از مدیران رنو معتقد بودند پروژه ایران باید پایان یابد چون زیانده و خطرناک است.
اما یک سال پس از ورود پیمان کارگر به ایران تولید رنو به شدت افزایش یافت. او طرح شریک استراتژیک صنعت خودرو ایران برای رنو را پس از ناکامی سال‌های پیش در سر داشت. قرار بود ایران پایگاه منطقه‌ای رنو شود و بخش اصلی قرار‌داد یعنی صادرات 20‌درصدی به تحقق بپیوندد. البته ابتدا باید نیاز بازار ایران تامین می‌شد. رنو در سال 90 قصد داشت تولید سری جدید محصولاتش را هم در ایران آغاز کند. اما به ناگاه دوباره همه چیز دستخوش تغییر شد. در سال 91 تحریم‌ها برای صنعت خودرو ایران بسیار جدی شد. در این وضعیت نقل انتقال پول پس از تحریم بانکی از ایران به فرانسه غیر‌ممکن شده بود. قیمت مواد اولیه در ایران هم به شدت افزایش یافته بود.
رنو در این سال به دلیل پروژه ایران و زیان‌های سال‌های گذشته اعلام 500 میلیون یورو زیان کرد اما چه می‌شد کرد این شرکت از یک سو سرمایه‌گذاری بزرگی در ایران کرده بود، از طرف دیگر خود را تنها شرکت بزرگ غربی حاضر در بازار ایران می‌دانست که شاید اگر ورق بازمی‌گشت قمار بزرگی را برده بود و بازار ایران را از چنگ شریک خانگی خود پژو درآورده بود.
این شرکت به فعالیت‌های خود ادامه داد تا عملاً تحریم‌های جهانی صنعت خودرو ایران را هم شامل شد. حال اگر رنو با ایران همکاری می‌کرد دچار تنبیه‌های شدید مالی می‌شد. از طرفی سرمایه‌هایش در آمریکا مورد خطر قرار می‌گرفت و از سوی دیگر ادامه همکاری با ایران می‌توانست نیسان شریکش را هم که در بازار آمریکا دارای بازار بزرگی است به خطر اندازد برای همین در یک تصمیم استراتژیک این شرکت تصمیم گرفت اعلام کند فروش قطعه به ایران را قطع می‌کند اما با این شگرد همچنان دفترش را در ایران باز نگه داشت و با قطعات موجود در انبارهایش به صورت جیره‌بندی به تولید ادامه داد به امید آنکه رئیس‌جمهور جدید ایران یعنی حسن روحانی گره مشکل هسته‌ای را باز کند. امید رنو به بار نشست و پس از توافق اولیه ایران و گروه1+5، تحریم‌های صنعت خودرو ایران برداشته شد و دوباره خون تولید به خطوط تولید این شرکت در ایران بازگشت.حالا رنو خود را برای شروع برنامه‌های جدیدش پس از توافق نهایی آماده می‌کند.
رنو هم‌اکنون قصد دارد سرمایه‌گذاری مستقیم خود را بیشتر شامل سرمایه‌گذاری برای تولید موتور و گیربکس در ایران کند. رنو هم‌اکنون برنامه افزایش تولید و تولید بیش از هشت محصول جدید در ایران را دارد.
گذشته از این برنامه‌ها رنو قصد دارد ایران را پایگاه اصلی منطقه‌ای خود در غرب آسیا، آسیای میانه و خاورمیانه کند. البته برای کامل شدن بازی رنو در خاورمیانه این کشور همچنان کمی احتیاج به شانس دارد.

پژو
پژو در حالی سال 91 بازار ایران را ترک کرد و شریکش ایران‌خودرو را تنها گذاشت که شرکت ایران‌خودرو برای تولیدات محصولات پژو به تنهایی سرمایه‌گذاری چند‌میلیاردی کرده بود. اما پژو که در ایران سرمایه‌گذاری نکرده بود ترجیح داد در شرایط سخت شریکش را در ایران تنها بگذارد. البته این شرکت با این کار بازار ایران را از دست می‌داد اما در سوی مقابل شرکت جنرال‌موتورز که هشت درصد سهام پژو را خریده بود قول بازارهای جدید را به پژو داده بود. قولی که البته به واقعیت نرسید و جنرال‌موتورز هم در نهایت سهامش در شرکت پژو را واگذار کرد.
این بار مدیران ایران‌خودرو می‌گویند برای آنکه تجربه پیشین تکرار نشود پژو را راضی کرده‌اند در ایران سرمایه‌گذاری کند و تنها با سرمایه‌گذاری مستقیم پژو حاضرند دوباره همکاری با این شرکت فرانسوی را آغاز کنند.
سه محصولی که پژو سعی دارد ابتدا به صورت وارداتی در بازار ایران وارد کند خودروهای پژو 208، پژو 301 و پژو 2008 هستند. هر سه خودرو با اینکه کلاس متفاوتی دارند اما روی یک پلت‌فورم توسعه یافته‌اند و احتمالاً اگر این محصولات در ایران تولید شوند از موتور 110 اسب بخاری کنونی (tu5) که در پژو 206 تیپ 5 استفاده می‌شود بهره خواهند برد.
پژو 301 و پلت‌فورم آن احتمالاً جایگزین پژو 405 و پلت‌فورم آن در ایران‌خودرو خواهد شد.
پژو 2008 که دیگر محصول پژو در ایران خواهد بود یک کراس اوور محسوب می‌شود. کراس اوورها خودروهای ما‌بین شاسی‌بلند و خودروهای سواری هستند که معمولاً بر روی پلت‌فورم خودروهای سواری توسعه پیدا کرده‌اند.
مهم‌ترین خصوصیت 2008 اشتراکات در پلت‌فورم با پژو 301 است. پژو با استفاده از پلت‌فورم پژو 208 و پژو 301 خودرو 2008 را توسعه داده است. این موضوع کمک می‌کند تا ایران‌خودرو راحت‌تر این خودرو را داخلی‌سازی کند.
پژو 208 دیگر محصول پژو برای ایران است. در صورت تولید در ایران و بالای 50 درصد استفاده از قطعات داخلی، قیمتی از 40 تا 50 میلیون تومان خواهد داشت که در این صورت می‌تواند یکی از خودروهای موفق بازار باشد. این میزان داخلی‌سازی امکان‌پذیر است، چرا که برخی قطعات این خودرو مانند گیربکس و موتور می‌توانند با پژو 206 یکسان باشند.