«پلاسکو» در نقش معلم

صنعت ساختمان نیز مانند بسیاری از علوم و فنون دیگر در این روزها به یک دانش تخصصی تبدیل شده و بر اساس قواعد و اصول خود حرکت می‌کند. حتی اگر پذیرفتن این نکته برای بسیاری از مسوولان و شهروندان کا رسختی باشد اما حقیقت است.

به طور حتم بی‌توجهی مسوولان شهری نسبت به این واقعیت می‌تواند تبعات ناگواری را برای جامعه به همراه داشته باشد. ساخت معابر بی‌کیفیت و هدررفت منابع شهری که حاصل پرداخت مالیات شهروندان است از پیامدهای همین بی‌توجهی‌هاست.

متاسفانه در ایران عمر سازه‌های شهری با استانداردهای جهانی مطابقت ندارد. در کشورهای توسعه‌یافته ساخت‌وسازها بر اساس الگویی مشخص انجام می‌شود و مصالح مورد استفاده نیز از استاندارد لازم برخوردارند. از سوی دیگر نسبت به تمام اصول رفاهی لازم در ساختمان از جمله سیستم‌های گرمایشی، سرمایشی، اطفای حریق و غیره توجه کافی صورت می‌گیرد. این سیستم‌ها قابلیت ارتقا دارند و می‌توانند به‌روز شوند. متاسفانه در ایران نه در هنگام ساخت این نکات رعایت می‌شود و نه نظارت درستی پس از پایان کار وجود دارد تا سازندگان را مجبور به رعایت این اصول کند.

در سطح کلانشهر تهران تعداد زیادی ساختمان قدیمی وجود دارد که طبق ادعای شورای شهر نیازمند بازسازی هستند. شاید مالکان این ساختمان‌ها بی‌توجه به ضرورت بازسازی و اصلاح نواقص به کار خود ادامه دهند اما مسوولان نباید به همین سادگی از کنار معضلات این‌چنینی که می‌تواند نتایج مصیبت باری به دنبال داشته باشد، بگذرند.

نقش اقدامات پیشگیرانه در برابر حوادث

حادثه سی‌ام دی‌ماه، ساختمان پلاسکو، در عین تلخ بودن حائز نکات پر‌اهمیت بسیاری است. آنچه با گذشت زمان پررنگ‌تر می‌شود اهمیت تدبیر و نقش اقدامات پیشگیرانه در برابر حوادث مشابه پیش از وقوع آنهاست. فراموش نکنیم که متناسب با پیشرفت‌های علمی امروز رسیدگی به وضعیت ساختمان‌ها غیرممکن و پیچیده نیست. با وجود ابزار و تجهیزات لازم می‌توان اقدامات مفیدی برای بازسازی ساختمان‌ها انجام داد. آنچه در این میان اهمیت دارد، نظارت مجدانه است. باید پذیرفت که ساختمان هم در طول زمان به نگهداری نیاز دارد و باید به آن رسیدگی کرد.

تا آنجا که بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد، علت حادثه، اتصال برق در یکی از طبقات ساختمان و گسترش آتش به سایر بخش‌ها به دلیل نوع کاربری ساختمان و وجود مواد آتش‌زا در ساختمان بوده است. اینکه رعایت ضوابط و مقررات ایمنی در ساختمان پلاسکو اتفاق افتاده است یا خیر، یا آیا گروه‌های درگیر در مدیریت بحران شهری به نحو مطلوب از عهده انجام مسوولیت خود برآمده‌اند یا خیر، موضوعاتی است که از سوی بسیاری در این روزها مطرح شده و مورد مداقه قرار گرفته است. آنچه در این نوشتار تلاش می‌شود تا حساسیت نسبی را برانگیزد علت وقوع حادثه و راه‌های پیشگیری در ساختمان‌های مشابه است.

ساختمان پلاسکو را با لحاظ کردن تمام جوانب آن بر اساس استانداردهای صنعت ساختمان و حتی آیین‌نامه‌ها و مقررات سختگیرانه فعلی که متاسفانه حتی در ساختمان‌های نوساز نیز به ندرت امکان رعایت دارند، نمی‌توان ساختمانی کهنه یا فرسوده نام نهاد، بلکه تنها توجه بیشتری را می‌طلبید. این جمله شاید کمی خنده‌دار به نظر برسد. منتها واقعیت این است که اگر در کنار دقتی که برای ظاهر، طراحی داخلی فضاها و دکور فروشگاه‌ها می‌شد، اندیشه‌ای هم برای نوسازی سیستم توزیع انرژی و به‌روز‌رسانی آن انجام می‌گرفت، حادثه‌ای اتفاق نمی‌افتاد که الان لازم باشد تا هر فرد یا نهاد دیگری را متهم به کم‌کاری یا عدم انجام وظیفه یا فقدان تجهیزات کرد. البته غرض از بیان این موضوع انکار وجود امکانات و تجهیزات مقابله با حوادث نیست، اما باید توجه داشت که پیشگیری همیشه کم‌هزینه‌تر بوده و از وقوع حوادث جبران‌ناپذیر جلوگیری می‌کند.

بی‌مهری به صنعت ساختمان

همان‌طور که در هواپیماها اگر بنا بر اتکای صرف به جلیقه نجات و کمربند ایمنی بود و تدابیر لازم در خصوص استفاده صحیح با بهره‌مندی از سیستم‌های نگهداری و راهبردی پیشرفته و نیروی انسانی مجرب و حرفه‌ای صورت نمی‌گرفت، مشخص نبود در شرایط بحرانی برای مسافران چه اتفاقی می‌افتاد.

صنعت ساختمان در ایران متاسفانه با بی‌مهری مواجه است. علاوه بر نبود نظارت دقیق می‌توانید از وضعیت ظاهری شهر یا از ساختمان مجاور خانه‌تان که در حال ساخت‌و‌ساز است، این ادعا را تایید کنید. تعداد زیادی از شهروندان ایرانی برای کسب درآمد و سود، خانه قدیمی خود را تخریب کرده و وارد حوزه ساخت‌‌و‌ساز شده‌اند، بی‌توجه به این مساله که ساختمان‌سازی، یک صنعت تخصصی است و برای ورود به آن باید تخصص و تجربه کافی در آن را داشت. شناخت دقیق و جامع از شیوه‌های جدید ساخت‌و‌ساز و اصول مهندسی برای ساخت هر ساختمانی متناسب با کاربری آن بسیار ضروری است.

از سوی دیگر رسیدگی به ساختمان‌ها پس از بهره‌برداری از سوی افراد حرفه‌ای نیز مغفول مانده است. مدیریت ساختمان در ایران تنها به نظافت مشاعات یا در بهترین حالت نگهداری از تاسیسات سرمایش و گرمایش مرکزی محدود می‌شود. اینکه امکان به‌روز‌رسانی کدام بخش از این تاسیسات وجود دارد یا آیا شرایطی برای بهبود وضعیت فعلی ساختمان در حال استفاده با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های جدید مقدور شده یا خیر، هیچ‌گاه مورد توجه مالک یا بهره‌بردار ساختمان قرار نمی‌گیرد. شاید اگر بهره‌برداران پلاسکو اعم از مالک و مستاجر به این نیز فکر می‌کردند که امروزه چه تغییراتی در سیستم انتقال برق و توزیع آن در ساختمان به وجود آمده یا اینکه آیا می‌توان از یک سیستم کم‌هزینه‌تر، کم‌خطرتر و کم‌مصرف‌تر برای تاسیسات ساختمان بهره برد این اتفاق تلخ رخ نمی‌داد. ما در روزگاری زندگی می‌کنیم که در آن جهان به شدت در حال تغییر است. فناوری‌های ساختمانی در کشورهای مختلف روز‌به‌روز جدیدتر می‌شوند، از طرف دیگر ساختمان‌هایی ساخته می‌شوند که با مهندسی‌های ویژه تا چند سال قابل استفاده هستند و می‌توانند خود را با تکنولوژی‌های روز هماهنگ کنند.

احساس مسوولیت نسبت به ساختمان‌ها

در ایران اما این روند به دلایلی دیده نمی‌شود، ورود افراد غیرحرفه‌ای به این صنعت و نبود مصالح و مواد باکیفیت و استاندارد به دلیل تحریم‌ها فاقد شاخص‌های لازم هستند. در دنیا فناوری ساخت به شدت پیشرفت کرده ولی ایران نتوانسته پابه‌پای دنیا جلو برود. سطح زیادی از منابع و انرژی به دلیل قدیمی بودن تجهیزات هدر می‌رود.

همان‌گونه که در مورد سرویس و نگهداری خودرو شخصی یا هر وسیله شخصی دیگر احساس مسوولیت می‌کنیم این احساس در مورد ساختمان به ویژه فضاها و امکانات مشاع آن نیز ضروری است. صنعت ساختمان، صنعتی تخصصی بوده و بهتر است در همه زمینه‌های آن به متخصص دارای صلاحیت رجوع کنیم.

با فروریختن پلاسکو همه چیز تمام نشد. بلکه تخریب این ساختمان قدیمی شروعی است که باید از سوی مسوولان شهری مورد توجه قرار بگیرد. در سطح کشور، پلاسکوهای زیادی وجود دارند که امروز بی‌توجه نسبت به آنها از کنارشان عبور می‌کنیم. پلاسکو زنگ خطری بود که به صدا درآمد و متاسفانه پیامدهای جبران‌ناپذیری را رقم زد. نباید اجازه دهیم که درد این فاجعه با پایان گرفتن هیجانات، فراموش شود. برخوردهای هیجانی و کوتاه‌مدت برای معضلات بزرگ و جدی، کارساز نخواهدبود. شهرداری و حتی مسوولان رده بالاتر با شناسایی و دستور پیگیری اصلاح وضعیت ساختمان‌های غیراستاندارد می‌توانند از تکرار حادثه پلاسکو جلوگیری کنند. البته این مهم وظیفه‌ای است بر دوش آنها که گاهی فراموش می‌شود.