چرایی افزایش قیمت خودروهای فیس‌لیفت در ایران

فربد زاوه /کارشناس خودرو

بازار خودرو در سال‌های اخیر یکی از رقابتی‌ترین بازارهای جهان بوده و برندهای بزرگ و کوچک هر یک در حد توان خود سعی کرده‌اند گوشه‌ای از بازار را تصاحب و نمودار فروش‌شان را اگر شد صعودی و اگر نه، ثابت نگه دارند.
نسبت بالای هزینه تولید و سرمایه‌گذاری این صنعت در قیاس با بسیاری از صنایع دیگر، شرکت‌ها را ملزم می‌کند برای حفظ بقای خود به مبارزه سنگینی در حوزه تثبیت قیمت و به‌روزرسانی پیوسته محصولات بپردازند. به‌روزرسانی کلی محصولات البته جز در معدودی از شرکت‌های جهان، زمان زیادی به طول می‌کشد. در حال حاضر شرکت‌هایی که تیراژ بسیار بالایی داشته و می‌توانند هزینه‌های کمرشکن توسعه محصولات جدید را با مفاهیمی مانند پلت فرم یا استفاده از قطعات مشترک (خصوصاً در قسمت‌هایی که در دید مشتریان نیست) پرداخت کنند، زمان کمتری را می‌طلبد. این در حالی است که رخ دادن این اتفاق در سایر شرکت‌های خودروساز جهان، در بازه زمانی کمتر از شش سال مقدور نخواهد بود.
از همین‌رو خودروسازان، برای حفظ قدرت رقابت خود در بازه زمانی سالانه، نسبت به اعمال تغییرات بسیار جزیی یا فیس‌لیفت جزیی اقدام می‌کنند. آنها البته هر سه چهار سال یک‌بار نیز به تغییرات و اصلاحات عمده یا فیس‌لیفت اساسی دست می‌زنند که با فیس‌لیفت جزیی تفاوت آشکاری دارد. تغییر کامل بدنه و تزیینات خودرو، تطابق با تغییرات استانداردهای سختگیرانه بازارهای مهم جهان مانند اروپا و آمریکای شمالی و هزینه سنگین تحقیقات و همچنین مسائل محیط زیستی که بیشتر از قبل مورد توجه مصرف‌کنندگان قرار دارد، منشأ هزینه‌های سنگین خودروسازان در دنیای امروز به شمار می‌روند. با این حال، به لطف تورم پایین اکثر کشورهای تولید‌کننده خودرو (در حد یک تا دو درصد در سال) اثر تورمی در افزایش قیمت خودرو بسیار کم است. در واقع این اتفاق عکس چیزی است که در صنعت خودرو ایران رخ می‌دهد. البته نوسانات ارزهای مختلف، خصوصاً نوسان ارز کشورهای تولید‌کننده در مقابل کشور مصرف‌کننده، عامل سود یا زیان بسیاری از شرکت‌های خودروساز جهان محسوب می‌شود. ایجاد سایت تولیدی در کشورهای مختلف با سیاست‌های پولی متفاوت، مانند تولید در حوزه یورو، آمریکای شمالی و حوزه دلار و کشورهای شرق آسیا با واحدهای مستقل پولی، برای تولید‌کنندگان درجه یک دنیا یک الزام به حساب می‌آید. این الزام از آن جهت است که خودروسازان می‌توانند به واسطه آن، به نوعی از ریسک نوسانات ارزی فرار کنند. با وجود تمامی این عوامل موثر بر قیمت، قیمت خودروها در اکثر کشورهای دنیا، حتی در صورت وارداتی بودن و نوسان‌های زیان‌آور ارزی، به علت فشار سنگین بازار در طول عمر یک خودرو، حداقل تا قبل از فیس‌لیفت‌های اساسی تقریباً ثابت بوده و نوسانی در آن مشاهده نمی‌شود. به عبارت بهتر، خودروسازان چندان میلی به افزایش قیمت محصولات خود در نتیجه فیس‌لیفت‌های جزیی ندارند و زمانی قیمت را بالا می‌برند که تغییرات اساسی در خودروهای خود ایجاد کنند.
یکی از بهانه‌هایی که سازندگان بین‌المللی برای افزایش بهای خودرو خود در طول عمر محصول استفاده می‌کنند، فیس‌لیفت اساسی است. فیس‌لیفت، معمولاً به تغییراتی که در تزیینات خارجی خودرو شامل سپر و چراغ‌ها اعمال می‌شود، اطلاق شده و بسته به اینکه جزیی باشد یا اساسی، هزینه‌های مربوط به آن متفاوت خواهد بود.
دامنه فیس‌لیفت در برخی موارد به تغییراتی در کابین هم می‌رسد. فیس‌لیفت‌ها معمولاً با به‌روز کردن امکانات خودرو نیز همراه است. در واقع لیست امکانات استاندارد ارتقا می‌یابد و تجهیزات انتخابی (همان آپشن) برای مشتریان، به‌روز و تکمیل می‌شود. این تغییرات، این امکان را به سازنده می‌دهد که قیمت خودروهای خود را حداکثر در حد تورم تجمعی چندساله تعدیل کند. مثلاً در خودروهای اروپایی این افزایش قیمت، در حد پنج درصد در یک دوره سه‌ساله است. البته، کاهش بهای موارد اولیه مانند نفت و فلزات مانند فولاد، آلومینیوم و مس می‌تواند جبران تورم سالانه را کرده و فشار شدید بازار رقابتی در این حالت نیز این توانایی را دارد که به کاهش بهای خودرو بینجامد.
در ایران، خودروهای وارداتی از تنوع قابل قبولی برخوردار هستند. حضور پررنگ بخش خصوصی به عنوان توزیع‌کننده در این بازار سبب شده است خودروهای وارداتی به کشور معمولاً سطح خوبی از تجهیزات استاندارد و قیمتی متعادل را در قیاس با سایر رقبای وارداتی خود داشته باشند. با این حال عدم تامین از منابع اصلی به واسطه تحریم‌ها و همچنین تاثیر عوامل مختلف مانند نوسانات ارزی، افزایش دوره‌ای هزینه‌های وارداتی مانند تغییر در نرخ بیمه‌نامه‌ها، گمرک، شماره‌گذاری و حتی نوسان شدید ارزش برگه‌های گواهی اسقاط، ثبات قیمت‌گذاری را در خودروهای وارداتی به‌خصوص شرکتی‌ها دچار مشکل می‌کند. در تمامی این سال‌ها واردکنندگان علاوه بر عوامل تورمی داخلی، ملزم به تحمل تغییرات و نوسانات ارزی کشورهای همسایه با ارز کشور سازنده هم بودند. این موضوع در واردکنندگان متفرقه، با فروش در حاشیه بازار و قیمت نوسانی، بسیار کمرنگ‌تر به نظر می‌رسد، ولی شرکت‌های واردکننده رسمی یا نمایندگان برندها معمولاً تلاش می‌کنند قیمت‌ها را در طول یک سال میلادی ثابت نگه دارند. شرکت‌های وارد‌کننده، معمولاً به بهانه تغییر مدل سال، می‌توانند قیمت‌های خود را تعدیل کنند. این تعدیل، گاهی با تغییرات قیمتی شرکت‌های سازنده ناشی از تغییرات جزیی و فیس‌لیفت نیز همراه می‌شود که جهش بزرگ‌تری در قیمت ایجاد می‌کند.
از سوی دیگر اما سازمان‌های مسوول در کشور، معمولاً با تغییر مدل سال خودرو وارداتی عوارض و هزینه‌های خود را به‌روز می‌کنند. مثلاً گمرک ایران تورم سالانه در حد پنج درصد ارزش خودرو را لحاظ می‌کند که البته بسیار بیشتر از تورم واقعی این بازار است. متعاقباً، مالیات‌های مربوط به شماره‌گذاری و نقل و انتقال خودرو هم افزایش می‌یابد که این موضوع نیز در قیمت خودروهای وارداتی تاثیر مستقیم خود را می‌گذارد. بر این اساس، شرکت‌های واردکننده حتی با وجود خرید مستقیم از سازنده (شرکت‌های مادر)، در صورت عدم ارائه اسناد کافی و مورد قبول گمرک در خصوص عدم افزایش قیمت از سوی شرکت‌های سازنده، سالانه باید حداقل بین 5 /2 تا 3 درصد قیمت خود را افزایش دهند. به عبارت بهتر، معمولاً به بهانه مدل سال جدید میلادی، این افزایش قیمت‌ها در خودروهای وارداتی اعمال می‌شود و مشتریان نیز با رضایت نسبی، اقدام به خرید خودرو و پرداخت پول موردنظر می‌کنند.
در زمان‌هایی که خودروها فیس‌لیفت اساسی شده و تغییرات محسوس در ظاهر داخلی و خارجی آنها اعمال می‌شود، واردکنندگان می‌توانند تعدیل بیشتری در قیمت خود اعمال کنند، اما در فیس‌لیفت‌های جزیی، محدودیت دارند. مشتریان با توجه به تغییراتی که در ظاهر خودروها اعمال و خودروهای آنها را به لحاظ ظاهری، از مدل قدیمی‌تر متمایز می‌کند، با اشتیاق بیشتری اضافه وجه را پرداخت می‌کنند و نسبت به این موضوع گلایه‌ای ندارند. از همین روست که در فیس‌لیفت‌های اساسی، تعدیل قابل توجه و ملموسی در قیمت خودروها به چشم می‌آید.
اوضاع به شکلی است که حتی در بسیاری از موارد، واردکنندگان، خودرو فیس‌لیفت شده را به عنوان یک محصول جدید عرضه کرده و عنوان می‌کنند خودرو جدید، از طول عمر بالاتری برخوردار است و از این راه نیز افزایش قیمت را توجیه می‌کنند.
به هر صورت تعدیل‌های ناشی از فیس‌لیفت در بازار خودرو ایران، معمولاً بیشتر از عرف جهانی است که مستقیماً ناشی از تاثیر دیوارهای بلند تعرفه‌ای و هزینه‌های متفاوت و متغیر واردات خودرو به کشور است. در بسیاری از موارد، بی‌دقتی شرکت واردکننده در حجم این تعدیل قیمت، سبب تاثیرگذاری در حجم فروش و تغییر رویکرد و ذائقه بازار می‌شود. افزایش بیش از حد قیمت می‌تواند بازار موازی خودروهای وارداتی غیر‌شرکتی یا سایر برندهای وارداتی را تقویت و شرکت واردکننده را نهایتاً به تصحیح تعدیل ملزم کند. در واقع، بازار در حد توان تصمیم خود را در خصوص ارزش کالا به شرکت واردکننده اجبار می‌کند و به این دلیل است که افزایش بیش از حد قیمت خودروهای فیس‌لیفت معمولاً جواب نمی‌دهد.