تهدیدی به نام زیکا

برای چند دهه بعد از کشف، ویروس زیکا تهدید بزرگی برای هیچ‌کس به شمار نمی‌آمد. این ویروس تنها باعث موارد مستند بیماری در جزایر دورافتاده در اقیانوس آرام شد که حتی علائمی مشابه با بیماری آنفلوآنزا داشت. زیکا روزهای ابهام خود را پشت سر گذاشت. این ویروس که به وسیله پشه منتقل می‌شود در آمریکا به سرعت در حال شیوع است. زیکا به عنوان عامل اصلی جهش در تعدادی نوزاد همراه با نقص در هنگام تولد و افزایش موارد اختلالات نادر عصبی مورد ظن قرار گرفته است. مقامات بهداشت و درمان در بسیاری از کشورها گام‌های غیرمعمولی را برای قرار دادن زنان باردار برداشته‌اند.
تاکنون انتشار ویروس زیکا در بیش از 25 کشور قاره آمریکا گزارش شده است. سازمان بهداشت جهانی، اعلام کرد که امکان شیوع این ویروس در تمامی نقاط این قاره به‌جز شیلی و کانادا وجود دارد. این دو کشور میزبان پشه آئدس (ناقل این ویروس) نیستند. هیچ‌گونه داروی خاصی برای درمان زیکا و همچنین هیچ واکسنی برای پیشگیری این ویروس وجود ندارد و شرکت‌های داروسازی و دولت آمریکا در حال کار روی این دو موضوع هستند. زیکا روی 20 درصد از افراد آلوده به این ویروس علائم شناخته‌شده‌ای (جوش، تب، درد مفاصل و التهاب چشم) تولید می‌کند.
در حین شیوع در برزیل، این کشور رکورد افزایش 20‌برابری وقوع میکروسفالی (خُردسری) را به ثبت رساند. نوزادان با چنین شرایطی دارای سر کوچک غیرطبیعی بوده و معمولاً دچار نقص مغز خواهند بود. برخی از کشورهای آلوده به زیکا همچنین شاهد افزایش موارد سندروم گیلن- باره بودند، یک اختلال عصبی است که می‌تواند باعث فلج شود.
در غیاب واکسن، که توسعه آن در حدود یک دهه طول خواهد کشید، بهترین راه کنترل زیکا، کنترل پشه‌ها خواهد بود. در شهر پیراسیکابا، در نزدیکی سائوپائولو، دولت برزیل اقدام به گسترش برنامه پایلوت آزادسازی پشه‌های نر آئدس اصلاح ژنتیکی‌شده کرد که فرزندان آنها زودتر می‌میرند. حامیان چنین برنامه‌هایی بر این عقیده‌اند که این برنامه‌ها بسیار موثرتر از اقدامات سنتی نظیر ضدعفونی‌سازی، کاهش منابع آب راکد که حشرات در آن تخمگذاری می‌کنند و مشاوره به ساکنان برای استفاده از مواد دافع خواهد بود. بر اساس مطالعات منتشر‌شده در سال‌های 2012 و 2015، آزادسازی پشه‌های اصلاح‌شده باعث کاهش 80‌درصدی پشه‌های آئدس در مناطقی در جزایر سلیمان و برزیل شده بود. با این حال مخالفان این برنامه از این می‌ترسند که عواقب اصلاح ژنتیکی این پشه‌ها که به عنوان خوراک دیگر حیوانات استفاده می‌شوند وارد حیات‌وحش شود.
زیکا در سال 1947 در میمون‌های جنگل زیکا در اوگاندا شناسایی شد، و سپس در سال 1952 در بدن انسان در اوگاندا و تانزانیا پیدا شد. یکی از مهم‌ترین دلایل شیوع سریع این ویروس در آمریکا این است که مردم این قاره نسبت به این ویروس هیچ آشنایی نداشته و بنابراین بدن آنها در مقابل این ویروس هیچ ایمنی طبیعی از خود بروز نداده است.
با این حال این ویروس که در گذشته در قسمت‌هایی از آفریقا و آسیا مشاهده شده بود هم‌اکنون در قاره آمریکا به سرعت در حال شیوع است. دانستن نحوه شیوع، مکانیسم عمل و آثار و عوارض این ویروس و شناخت اکوسیستم زندگی پشه ناقل آن می‌تواند به راه‌حلی برای مقابله یا پیشگیری از آن کمک کند. به راستی اگر زیکا وارد ایران شود چه فاجعه‌ای رخ خواهد داد و واکنش بخش بهداشت و درمان و همچنین مردم نسبت به مقابله با شیوع آن چگونه خواهد بود؟