جواب ساده است: صنعت توریسم

کدام صنعت می‌تواند روند رشد منفی اقتصادی کشور را در یک سال متوقف کند و اقتصاد کشور را در مسیر رشد اقتصادی مثبت قرار دهد. گرچه صنایع بسیاری نامزد این کار خواهند بود فقط یک صنعت است که استعداد چنین کاری را دارد: صنعت توریسم.

استاد بزرگوارم دکتر مسعود نیلی که این روزها به عنوان مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور با چالش‌های اقتصادی کشور از نزدیک آشنا می‌شوند در فراخوانی پرسیده‌اند: «در چنین شرایطی ما باید به دنبال چه صنایعی برویم که بتواند، با کمترین هزینه برای دولت رشد اقتصادی را تامین کند و تا پایان سال آینده رشد اقتصادی را به حدود سه درصد برساند.» در چنین ساعاتی در حیات اقتصادی یک کشور گرفتن تصمیم درست می‌تواند افق اقتصادی را روشن کند و به حیات اجتماعی‌-‌سیاسی کشور جان تازه‌ای ببخشاید. در این فراخوان ایشان از صاحبان صنایع و کارآفرینان کشور خواسته‌اند تا پا پیش بگذارند و صنعت مورد نظرشان را معرفی کنند و استدلال‌های خود را در حمایت از این صنعت عرضه کنند. طبیعی است که بسیاری از این بزرگواران باور دارند که در صورت اختصاص منابع کافی در قیمت‌های مناسب و حمایت دولت و نهادهای دولتی از صنعت مورد نظر ایشان آن صنعت می‌تواند نجات‌دهنده کشور باشد. اما واقعیت اینجاست که در شرایط فعلی اقتصادی منابع بسیار محدودتر از همیشه هستند و حمایت‌های دولت به تنهایی کافی نیستند. باید صنعتی را برگزید که در درجه اول مزیت اقتصادی مناسبی نسبت به سایر صنایع داشته باشد، دوم امکان ایجاد اشتغال در همه مناطق و استان‌های کشور را داشته باشد و سوم برای محصولات آن بدون تشویق‌های دولت و یارانه‌ها و رانت‌های دولتی تقاضا به قدر کافی وجود داشته باشد و چهارم فعال شدن آن باعث تحرک اقتصادی و جنب و جوش سایر صنایع بشود. در واقع ما به دنبال صنعتی هستیم که اثر مستقیم و جانبی آن قوی باشد و الهام‌بخش سایر بخش‌های اقتصادی هم باشد. به نظر می‌رسد تنها یک صنعت همه این ویژگی‌ها را داراست: صنعت توریسم.

مزیت نسبی صنعت توریسم نسبت به سایر صنایع

نگاهی به طبیعت، میراث فرهنگی و پراکندگی آثار باستانی در کشورمان کافی است تا هر ناظر را متقاعد کند ایران هنوز گنجینه‌ای از دیدنی‌های جهان را به دنیا عرضه می‌کند که بخش عمده‌ای از آن هنوز گمنام است. بر خلاف سایر صنایع که به سرمایه‌گذاری‌های هنگفت از جانب دولت احتیاج دارند در صنعت توریسم در صورت ایجاد اطمینان به آینده، بخش خصوصی آمادگی سرمایه‌گذاری مستقل از دولت را دارد. به حمایت دولت به معنای اعطای رانت و یارانه و وام بی‌بهره در اینجا احتیاجی نیست. بلکه به حمایت دولت به معنای ایجاد فضایی امن و حذف مقررات دست و پاگیر دولتی در اینجا نیاز هست. با توجه به درآمدی که فعالیت‌های بخش خصوصی در اینجا از طریق پرداخت عوارض و مالیات ایجاد می‌کند به نظر می‌رسد که کارا کردن مقررات بهترین سرمایه‌گذاری ممکن دولتی است. نگاهی به سابقه فعالیت‌های بخش خصوصی در این صنعت نشان می‌دهد بخش خصوصی ایران درس‌های تجربه‌های کیش، مشهد و سفرهای زیارتی منطقه‌ای را فرا گرفته است و از آنها به خوبی استفاده کرده است. در نتیجه در اینجا علاوه بر وجود محصولی خواستنی تجربه و دانش انجام کار نیز وجود دارد. در حالی که در بسیاری از صنایع باید سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی برای انتقال دانش و تجهیزات به داخل کشور انجام داد در صنعت توریسم بیشتر به برنامه‌های آموزشی و ارتقای فرهنگ عمومی احتیاج هست. توریسم صنعتی است که در شرایط فعلی بیشترین برگشت ممکن را برای سرمایه پیشنهاد می‌دهد؛ و سرمایه ما بسیار محدودتر از آن است که صرف رفتارهای رانت‌خوارانه شود. این نکته را باید در نظر داشت که صنعت توریسم تنها صنعت کشور بعد از نفت است که امکان جذب درآمد ارزی برای کشور را دارد. ورود این درآمد به کشور از کانال‌های مختلفی صورت می‌گیرد که باعث افزایش عرضه ارز در همه بازارهای کشور اعم از رسمی و غیر‌رسمی می‌شود. امری که با ایجاد تعادل در بازار ارز و متعادل کردن نرخ برابری ریال در برابر ارزهای خارجی نقش مهم و قابل توجهی در ایجاد ثبات اقتصادی در کشور و افزایش شاخص اطمینان به آینده خواهد داشت.

امکان ایجاد اشتغال فراگیر

نگاهی به آمار اشتغال نشان می‌دهد همه استان‌های کشور از بیکاری و کندی روند ایجاد اشتغال رنج می‌برند. در حالی که اثر اقتصادی صنایع دیگر محدود به محل فعالیت‌شان است گسترده بودن جاذبه‌های توریستی ایران در سراسر کشور باعث می‌شود که این صنعت از همه مناطق کشور از چابهار تا ارومیه امکان و توان ایجاد اشتغال را داشته باشد. نکته جالب و منحصر‌به‌فرد درباره جاذبه‌های فرهنگی، طبیعی و تاریخی ایران این است که محدود به یک مکان جغرافیایی یا حتی یک شاخه از توریسم نیستند. عاشق گونه‌های جانوری می‌تواند به دیدن گاندو، تمساح ایرانی، در سیستان و بلوچستان برود یا در دریاچه نئور به صید قزل‌آلای

رنگین‌کمانی مشغول باشد. فرهنگ‌شناس می‌تواند در بازارهای محلی خود را غرق کند و ورزشکار از برف در کوه‌های البرز تا شنا در سواحل خلیج فارس را برای انتخاب در اختیار دارد. در چنین کشور اشتغال‌زایی صنعت توریسم محدود به شهرهای بزرگ یا مناطقی با آثار باستانی نیست. همه کشور از آن می‌توانند بهره ببرند. در نتیجه برای رفتارهای رانت‌خوارانه برای اولویت دادن به این استان یا شهرستان فضای کمتری وجود خواهد داشت و امکان ایجاد چارچوبی برای رقابت سالم وجود دارد.

وجود تقاضای قوی ملی و منطقه‌ای

دهه گذشته شاهد تحول مثبتی در صنعت ایرانگردی و جهانگردی بوده است. تقاضای مردم کشورهای همسایه در منطقه برای سفر به ایران در حال افزایش بوده است و مردم ایران بیش از همیشه به ایرانگردی و کشف زیبایی‌های فلات ایران روی آورده‌اند. جوامع ایرانیان خارج از کشور همیشه مشتاق سفر به ایران و بازدید از کشور مادر بوده‌اند. ایرانی‌تباران این تقاضا را تقویت می‌کنند و مایلند زادگاه پدران و مادران‌شان را از نزدیک ببینند. صنعت توریسم تنها صنعت کشور است که چنین تجمیعی از تقاضا را می‌تواند تجربه کند. مولفه‌های تقاضا مختلفند و از گروه‌های مختلفی سرچشمه می‌گیرند ولی همین امر باعث می‌شود تقاضای کل قوی و ماندگار باشد و هر تحول مثبتی را در این صنعت پایدار و ماندگار بنماید. این مزیت منحصر به این صنعت است و ایجاد آن برای هر صنعت دیگری به سرمایه‌گذاری‌های هنگفت احتیاج دارد. عقل اقتصادی حکم می‌کند به‌جای صرف منابع برای ایجاد پایگاه برای صنایع منابعی را صرف گسترش پایگاه موجود و تقاضای پایه در صنعت توریسم کرد.

ایجاد تحرک اقتصادی در سایر صنایع

برخلاف سایر صنایع، عملکرد صنعت توریسم به گروه بسیار بزرگی از صنایع دیگر وابسته است. موفقیت توریسم به معنای افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات مختلف است، از آن جمله به این موارد می‌توان اشاره کرد: سفرهای زمینی و هوایی (صنعت حمل‌ونقل)، وسایل نقلیه شخصی و عمومی مناسب (خودروسازان)، خدمات مناسب جاده‌ای و بین شهری (بیمه، تعمیر و نگهداری، خدمات جاده‌ای خصوصی)، هتل‌ها (ساخت و ساز) و خدمات بانکی مسافرتی. علاوه بر این افزایش تقاضا برای صنعت توریسم در ایران باعث افزایش بهره‌وری و تحرک اقتصادی در بخش‌های مختلف اقتصاد می‌شود. نگاهی به مثال‌های موفق ایرانگردی و جهانگردی در ایران نشان می‌دهد آثار مثبت گسترش صنعت توریسم را می‌توان در همه ابعاد زندگی اجتماعی تجربه کرد. به عنوان مثال گسترش توریسم به معنای گسترش هتلداری است و ایجاد محلی برای سرمایه‌گذاری مولد در بخش ساخت و ساز است. صنعتی که در شرایط فعلی فقط به کار ساختن واحدهای مسکونی مشغول است و فعالیت‌هایش به زیرساخت‌های اقتصادی کشور نیفزوده است. بخشی از این رویداد در نتیجه فقدان تقاضا از بخش‌هایی بوده است که به تاسیسات غیر از واحدهای مسکونی احتیاج دارند. تاکید بر گسترش صنعت توریسم در کلیه بخش‌های اقتصادی ایجاد تحرک می‌کند و بخشی از سرمایه‌های سرگردان در کشور را جذب ایجاد ساختارهای اقتصادی خواهد کرد. همین رهاورد به تنهایی کافی است تا باور داشته باشیم گسترش صنعت توریسم می‌تواند ورق اقتصادی را برگرداند و آینده بهتری را برای کشور و مردم ایران رقم بزند. به نظر می‌رسد همه شرایط فعلی، نیاز به ایجاد اشتغال، تاکید بر عزت و تدبیر و نیاز به مثبت کردن رشد اقتصادی کشور به ما یادآور می‌شوند که باید نوع نگاه به اقتصاد را تغییر داد و به‌جای تسلیم شدن در برابر رفتارهایی رانت‌خوارانه به سراغ صنایعی رفت که مزیت نسبی‌شان و توان اشتغال‌زایی‌شان آنها را شایسته حمایت و داشتن اولویت می‌کند. امیدوارم سیاستگذاران کشور به این نتیجه برسند که در شرایط فعلی کاندیدایی بهتر از صنعت توریسم برای نجات اقتصاد کشور وجود ندارد.