دوئل نفسگیر ریل و جاده

رقابت نفسگیر کشورها بر سر توسعه حمل‌و‌نقل ریلی در داخل و خارج از مرزهایشان در 10 سال گذشته، دنیا را به زمینی بزرگ برای رقابتی آهنین بدل کرده است. از یک‌سو، چین با سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و کلان در دنیا به دنبال راه‌اندازی شاهراه‌های ریلی و احیای جاده ابریشمی از جنس راه‌آهن است و از سوی دیگر کشورهای اروپایی با توسعه خطوط ریلی خود به سمت آسیا، جنب و جوش زیادی در کشورهایی همچون قزاقستان و ترکمنستان ایجاد کرده‌اند تا با سرمایه‌گذاری سریع و کلان در صنعت ریلی خود، کریدورهای اتصال آسیا به اروپا را ایجاد کنند.

در دنیای امروز کمتر کشورهایی هستند که تصمیم‌سازانشان به اهمیت نقش توسعه صنعت ریلی در رشد و توسعه اقتصاد کشور واقف نباشند؛ حمل‌و‌نقلی ایمن، پاک، با مصرف سوخت کم و حجم ترانزیت بالا؛ چه بسیارند کشورهایی که در بودجه‌نویسی خود گام‌هایی بلند را به منظور اصلاح بودجه برای افزایش و بهینه‌سازی سهم بخش ریلی برمی‌دارند. بر اساس داده‌های سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، در دوره سال‌های 2009 تا 2015، در سطح جهان به‌طور متوسط 130 میلیارد دلار در بخش ریلی سرمایه‌گذاری شده و پیش‌بینی می‌شود که این رقم در بازه زمانی 2015 تا 2030 به 270 میلیارد دلار افزایش یابد. بر اساس اعلام این سازمان، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در زیرساخت‌های ریلی کشورهای در حال توسعه نیز پس از سال 2005 رشد قابل توجهی داشته است و طی سال‌های 2011 و 2012 از لحاظ تعداد پروژه‌ها و همچنین از لحاظ میزان بودجه صرف‌شده، منطقه جنوب آسیا با مجموع بودجه 9 / 37 میلیارد دلار و تعداد 115 پروژه در صدر قرار گرفته است. در این گزارش تلاش شده تا ضمن بررسی سهم صنعت ریلی در سبد بودجه‌ای کشورها، نگاهی نیز به سهم ناچیز این صنعت در ایران و برنامه‌های نیمه‌تمام آن انداخته شود تا شاید بتوان با بهره‌گیری از تجربه جهانی زمینه توسعه این صنعت بزرگ در کشور را فراهم کرد.

بررسی تجربه‌های سال‌های اخیر کشورهای توسعه‌یافته و قدرت اقتصادی همچون چین و هند نشان می‌دهد توسعه حمل و نقل ریلی به عنوان یکی از شاخص‌های مهم در توسعه و رشد اقتصادی ارزیابی می‌شود. این دو کشور به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد‌های جهان برای افزایش رشد اقتصادی خود مدت‌هاست دست به دامان توسعه صنعت ریلی و ایجاد زیرساخت برای پیش راندن رشد اقتصادی خود شده‌اند.

رقابت بر سر توسعه صنعت ریلی به دلیل تاثیر بسزای آن در افزایش رشد اقتصادی و دستیابی به اهداف توسعه‌ای کشورها، در شرایطی میان غول‌های اقتصادی درگرفته است که رشد اقتصادی چین، اقتصاد دوم جهان، در حال کاهش است و هند با رشد اقتصادی 5 / 7 درصد در سال 2015، جایگاه نخست جهان را از این نظر به خود اختصاص داده است. دیگر کشورهای توسعه‌یافته و در مسیر توسعه نیز با شناسایی این کانال صعودی برای رشد اقتصادی اقدام به انجام سرمایه‌گذاری‌های کلان برای توسعه و نوسازی صنعت ریلی خود کرده‌اند.

به‌عنوان نمونه دولت چین برای جبرای کاهش رشد اقتصادی خود، در ابتدای سال 2015 اعلام کرد 800 میلیارد یوآن معادل 125 میلیارد دلار آمریکا باید صرف ایجاد یک مسیر ریلی جدید به طول هشت هزار کیلومتر شود. گرچه این بودجه نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشدی 7 /12‌درصدی داشته است، اما هنوز چین زمینه‌های بسیار زیادی برای کار و فعالیت خواهد داشت که در صورت دستیابی به اهداف سالانه شکوفا خواهند شد. ویتنام نیز با سرمایه‌گذاری 9 میلیارد‌دلاری به دنبال نوسازی سیستم حمل‌ونقل ریلی خود در 15 سال آینده است، این طرح عظیم شامل دو پروژه و در دو فاز جداگانه به ترتیب تا سال 2020 و 2030 مدرن‌سازی خواهد شد. بسیاری از کشورهای دنیا با توجه به نقش مهم حمل‌و‌نقل ریلی در رشد و توسعه اقتصادی کشور، افزایش سرمایه‌گذاری در بخش ریلی ظرف دو تا پنج سال آینده را در دستور کار خود قرار داده‌اند. ایران نیز به نظر می‌رسد باید با سرعت‌بخشی در اجرای پروژه‌های این بخش، مسیر جدید خود به سمت توسعه و رشد اقتصادی را آغاز کند.