مولفه‌های رشد

برای تهیه یک گزارش خبری به سطح شهر رفتم. وقتی با پایتخت‌نشینان در مورد بیمه صحبت می‌کردم نگاهشان با آن آشنا نبود. با بیمه دوست نبودند یا شاید بیمه را دوست نداشتند.

در دل سوالات دلیل این بی‌مهری را پرسیدم، پاسخ‌ها غریب بود. این همه غریبی با صنعتی که سالانه فقط از محل بیمه شخص ثالث بیش از 14 هزار میلیارد تومان بابت اشتباهات من و شما خسارت می‌دهد؟

اصلاً بیمه چیست؟ به چه کاری می‌آید؟ آیا ابزار دیگری هم هست تا جایگزین خدمات بیمه شود؟

این سوالی بود که از مردم پرسیدم و جالب اینکه بسیاری خود را بی‌نیاز از بیمه می‌دانستند و برایشان بیمه‌های درمانی کافی بود. وقتی از بیمه عمر و سرمایه‌گذاری پرسیدم، پاسخ‌ها عجیب‌تر شد چون بسیاری معتقد بودند برای سرمایه‌گذاری بازار پول و سرمایه یعنی بانک و بورس مفیدتر است.

البته بانک و بورس به همراه بیمه سه بخش مهم بازار مالی هستند، اما آیا شرایط همه افراد برای سرمایه‌گذاری در بورس مناسب است؟ آیا همه توان سپرده‌گذاری بلندمدت در بانک‌ها را دارند؟ و آیا به همه افراد باید توصیه کرد که بیمه عمر داشته باشند؟

سرمایه‌های کوچک و بزرگ، تفکر اقتصادی، جایگاه اجتماعی و شخصیت افراد در انتخاب مسیر سرمایه‌گذاری تاثیرگذار است.

نحوه پس‌انداز و سرمایه‌گذاری افراد را به چند گروه تقسیم می‌کند، افرادی ریسک‌گریز، افرادی سوداگر که به دنبال سود آنی هستند، افرادی ریسک‌پذیر که برای کسب سود صبر می‌کنند و افرادی ریسک‌گریز و در عین حال دوراندیش.

در واقع خیلی ساده می‌توان گفت «افراد ریسک‌گریز که به دنبال کسب سود، آهسته و پیوسته هستند، سرمایه‌های خود را در بانک‌ها سپرده‌گذاری می‌کنند. افراد سوداگر که به دنبال سودهای آنی هستند در بازارهای غیررسمی و زیرزمینی حضور دارند. افرادی که ریسک‌پذیرند در بازار سرمایه اقدام به خرید و فروش سهام می‌کنند و اما افراد ریسک‌گریز و دوراندیش بیمه، به ویژه بیمه‌های عمر و سرمایه‌گذاری می‌خرند.»

قطعاً سپرده بانکی و سهامداری در بورس خوب است اما، «برای افرادی که درآمد بالایی ندارند، قدرت تحلیل بورس را ندارند، درآمد آنها به اندازه‌ای نیست تا پس‌انداز کنند، افرادی که سرمایه‌های اندک آنها در سیر تاریخی ارزش خود را از دست می‌دهد و افرادی که با پیش‌آمد خطرات و حوادث توان ساختن از نو را ندارند، بدون تردید بیمه بهتر است.»

بزرگی می‌گفت: سرمایه در هر خانواده‌ای مانند مرغ تخم طلاست که هر روز یک تخم طلا می‌گذارد. برخی از خانواده‌ها تخم‌های طلا را پس‌انداز می‌کنند و برخی دیگر مراقب مرغ تخم طلا هستند.

در واقع کسانی که سپرده‌های بانکی دارند و هر چه دارند در بانک سرمایه‌گذاری می‌کنند کسانی هستند که تخم‌های طلا برایشان در اولویت است و کسانی که مراقب مرغ هستند کسانی هستند که بیمه عمر می‌خرند.

زیرا می‌دانند اگر به هر دلیلی برای مرغ اتفاقی بیفتد دیگر کسی نیست به آنها تخم طلا بدهد.

البته جدا از این تفکر، همه افراد آنقدر پول ندارند که در بانک‌ها سپرده‌گذاری کنند و آخر هرماه عایدی داشته باشند و بانک‌ها به سپرده‌های خرد که هر ماه به حساب واریز شود سود بسیار اندکی می‌پردازند.

در عین حال، هیچ بانکی زندگی انسان در برابر کل پس‌انداز احتمالی به اضافه سود آن را بیمه نمی‌کند اما در بیمه عمر و تشکیل سرمایه چنین امری امکان‌پذیر است.

اگر این اطمینان وجود داشت که عمر جاودانه داریم، دیگر نیازی به بیمه عمر نبود و تنها یک حساب بانکی خوب کافی بود اما، اگر فقط یک درصد احتمال حادثه و ازکارافتادگی وجود داشته باشد، باید در کنار یک حساب بانکی خوب یک بیمه‌نامه عمر و سرمایه‌گذاری داشته باشیم.

تمامی کسانی که مایلند در بورس سرمایه‌گذاری کنند هم آنقدر تخصص ندارند که ریسک بازار سرمایه را تحلیل کنند و بدانند چه موقع چه سهامی را بخرند و چه موقع بفروشند. هرچند کارگزاران این مشکل را حل می‌کنند اما نوسانات بازار سرمایه زیاد است و برای کسانی که آنچه دارند تمام زندگی‌شان هست سرمایه‌گذاری در بورس خطرناک است.

اما با بیمه‌های عمر می‌توان درجه این آسیب‌پذیری‌ها را کاهش داد و در نهایت این بیمه‌ها هستند که ذخایر بیمه‌های عمر را در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند.

قشر متوسط جامعه می‌توانند با داشتن بیمه عمر تمام وظایف خود در پس‌انداز و سرمایه‌گذاری را به بیمه‌گران واگذار کنند و ضمن بهره‌مندی از سود فنی بیمه‌ها و دریافت سرمایه در سررسید بیمه‌نامه خطراتی مثل بیماری‌های صعب‌العلاج، ازکارافتادگی و حتی مرگ را بیمه کنند تا در زمان هریک از اینها خانواده مشکلات مالی نداشته باشد.

بخش پس‌اندازی بیمه‌های عمر ابزاری خوب برای خانواده‌های با درآمد پایین و متوسط است.

به عنوان مثال یک خانواده جوان کارمند که دارای یک فرزند هستند و درآمد آنها تنها حقوق و مزایای کارمندی است، چگونه می‌توانند برای آینده فرزندشان پس‌انداز داشته باشند و وقتی فرزندشان بزرگ شد توان پرداخت هزینه دانشگاه و ازدواج او را چگونه تامین کنند؟

این در حالی است که سرپرست این خانواده می‌تواند با خرید یک بیمه عمر و سرمایه‌گذاری بلندمدت هم خطراتی که او و سلامتی‌اش را تهدید می‌کند تحت پوشش بیمه قرار دهد و هم در پایان دوره بیمه‌نامه که می‌تواند از 5 تا 20 سال باشد یک سرمایه قابل توجه خریداری کند. نکته دیگر اینکه پرداخت‌های حق بیمه که از ماهی 50 هزار تومان تا پرداخت‌های میلیونی متنوع است انعطاف دارد، یعنی بیمه‌گذار سالانه می‌تواند با توجه به افزایش درآمدی که دارد میزان حق بیمه را افزایش و حجم سرمایه را ارتقا دهد.

در حال حاضر تمام طرح‌های بیمه‌های عمر که توسط بیمه‌های بازرگانی عرضه می‌شود این قابلیت را دارد که نرخ تورم هم پوشش داشته باشد و سالانه با پرداخت 10 درصد حق بیمه بیشتر از افت ارزش سرمایه‌اش در سال‌های آتی جلوگیری کند.

دریافت سود تضمینی، سرمایه بدون بازپرداخت، امکان بازخرید، سود مشارکت، دریافت وام بدون تشریفات اداری، معاف از هرگونه عوارض و دستیابی به سرمایه بزرگی که با پرداخت‌های کوچک امروز تشکیل می‌شود، فقط بخشی از مزایای بیمه‌های عمر است.

سپرده‌گذاری در بانک امن است اما برای گرفتن یک سود قابل توجه باید یک حساب قابل توجه نیز باز کرد و در مقابل سود ماهانه گرفت. اما خرید بیمه عمر در نهایت کمک به اقتصاد کشور است زیرا ذخایر بیمه‌های عمر و سرمایه‌گذاری طبق آیین‌نامه‌های شورای عالی بیمه در بانک‌ها سپرده‌گذاری، در بورس سرمایه‌گذاری یا صرف خرید اوراق مشارکت می‌شود.

این در حالی است که زمان زیاد بیمه‌نامه‌های عمر دلیلی برای نگرانی نیست زیرا بیمه‌ها نیز مانند بانک‌ها که تحت نظارت بانک مرکزی هستند، تحت نظارت بیمه مرکزی فعالیت دارند. بانک‌ها سپرده قانونی نزد بانک مرکزی دارند و موسسات بیمه طبق قانون از هر ریسکی که می‌پذیرند بخشی را به عنوان اتکایی اجباری به بیمه مرکزی واگذار می‌کنند و در زمان پرداخت خسارت بیمه مرکزی به همان اندازه‌ای که ریسک را پذیرفته در پرداخت خسارت متعهد است.

اکنون در کشورمان طرح‌های خوب عمر مانند طرح بیمه جامع خانواده، مستمری زنان خانه‌دار، عمر و سرمایه‌گذاری، عمر و پس‌انداز جوانان و... عرضه می‌شود.

به عنوان مثال «بیمه جامع خانواده» با هدف ارائه پوشش‌های بیمه‌ای به اعضای خانواده در قالب یک بیمه‌نامه جامع، و فراهم آوردن امکان سرمایه‌گذاری مدون مبالغ خرد پرداختی شما ایجاد شده است. در این طرح شما می‌توانید با پرداخت یک حق‌بیمه برای حداکثر چهار نفر از اعضای خانواده‌تان، علاوه بر اینکه سرمایه مطمئن و مناسبی را برای خود و خانواده‌تان تامین کنید، به صورت مجزا از پوشش‌های بیمه‌ای برخوردار شوید. ضمن آنکه در این بیمه‌نامه در صورت فوت سرپرست (بیمه‌شده اول) زودتر از بیمه‌شده دوم، بیمه‌نامه همانند قبل و بدون پرداخت حق‌بیمه تداوم یافته و اندوخته سرمایه‌گذاری بیمه‌نامه به همان ترتیب انباشته می‌شود؛ در این طرح امکان استفاده از پوشش‌های بیمه‌ای از بدو تولد تا 70سالگی وجود دارد.

یا طرح «بیمه عمر مشترک»، بیمه‌نامه دیگری است که به منظور رفع نیازهای بیمه‌ای خانواده با توجه به پررنگ شدن نقش بانوان در تامین هزینه‌های خانواده طراحی شده است، در این طرح با داشتن تمام مزایای بیمه عمر و سرمایه‌گذاری انفرادی بدون پرداخت حق بیمه اضافی دو نفر تحت پوشش قرار می‌گیرند.

در صورتی که بیمه‌شده اول دارای پوشش معافیت از پرداخت حق بیمه باشد در صورت فوت یا احراز ازکارافتادگی کامل و دائم وی، بیمه‌شده دوم تا پایان مدت قرارداد از پرداخت حق بیمه معاف می‌شود.

و اما «بازنشستگی» مرحله دیگری از زندگی است که به عنوان دعای خیر به همه ما گفته می‌شود «الهی پیرشوی»، این مرحله از زندگی با تمام شیرینی‌هایی که به خاطر به ثمر رسیدن فرزندان‌مان دارد اما دوره سخت اقتصادی برای اقشار متوسط جامعه است.

به همین منظور، بیمه مستمری و مکمل بازنشستگی می‌تواند انتخاب مناسبی باشد. بررسی وضعیت مالی بازنشستگان نشان می‌دهد میزان دریافتی ایشان از محل صندوق‌های بازنشستگی کفاف لازم برای یک زندگی متوسط را هم نمی‌دهد. این طرح علاوه بر حمایت مالی در دوران بازنشستگی، می‌تواند به صرف هزینه‌های درمانی، مسکن، تحصیلات فرزندان و... کمک کند.

با کنار گذاشتن تنها بخش کوچکی از درآمد دوران اشتغال، می‌توان دوران بازنشستگی‌ای با حداقل چالش‌های اقتصادی داشت.

طرح بیمه مستمری زنان خانه‌دار طرح دیگری است که به منظور پوشش درآمدی بانوان در دوران کهولت طراحی شده است. در این بیمه‌نامه زنان خانه‌دار از سن 18‌سالگی تا سن 60‌سالگی می‌توانند اقدام به خرید این بیمه‌نامه کنند و در سررسید بیمه‌نامه از مستمری مادام‌العمر بهره‌مند شوند.

شرکت‌های بیمه طبق نرخی که شورای عالی بیمه تصویب می‌کند، حق بیمه‌ها را محاسبه و طبق آیین‌نامه‌های شورای عالی بیمه و تحت نظارت بیمه مرکزی ایران، ذخایر و اندوخته‌های بیمه‌های عمر را در بانک و بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند.

اوایل سال 1395 به دنبال کاهش نرخ سود بانکی از سوی بانک مرکزی ایران، شورای عالی بیمه (بیمه مرکزی ایران) نرخ سود فنی علی‌الحساب تخصیص‌یافته به مبالغ اندوخته بیمه‌نامه‌های عمر و سرمایه‌گذاری را معادل 16درصد برای دو سال اول بیمه‌نامه، 13درصد برای دو سال دوم، و برای مدت مازاد بر چهار سال 10درصد تعیین کرده است. تا تصمیم بعدی بیمه مرکزی ایران که در راستای حمایت از بیمه‌گذاران و بیمه‌گران است، نرخ فنی بیمه‌های عمر تغییر نخواهد کرد و ثابت می‌ماند. این سود تعیین‌شده علی‌الحساب است و معمولاً در پایان دوره بیمه‌گذاران سود مشارکت در منافع نیز دریافت خواهند کرد.

حال زمان آن رسیده تا توانمندی‌های خود را شناسایی کنیم، شرایط اقتصادی ما چگونه است؟ ریسک‌گریز هستیم یا ریسک‌پذیر؟ اهل سوداگری هستیم یا دوراندیش و محتاط؟ چقدر پول داریم و برای رشد آن چه برنامه‌ای داریم؟ جایمان در کدام دهک است؟ آیا می‌خواهیم جایگاه خود را از نظر کیفیت زندگی ارتقا دهیم؟ هر کسی که هستید، با هر درآمدی که دارید، می‌توانید یک بیمه‌نامه عمر داشته باشید. بیمه‌نامه‌ای که در زمان حیات خود، گذر از دوره پیری را ساده می‌کند و در زمان مرگ می‌تواند سرمایه‌ای در اختیار خانواده (ذی‌نفع) بگذارد که آنها در کنار غم از دست دادن غم دیگری بابت مشکلات زندگی نداشته باشند.

شاید الان خرید بیمه‌نامه ارزان نباشد اما این را به یاد داشته باشید که بیمه‌گران بر اساس قانون ارقام بزرگ فعالیت می‌کنند، یعنی هر چه تعداد بیمه‌گذاران زیاد باشد به همان مقدار حق بیمه پرداختی کاهش می‌یابد و اگر جامعه تحت پوشش بیمه اندک باشد نرخ و میزان حق بیمه افزایش می‌یابد. بنابراین اگر هر خانواده ایرانی یک بیمه‌نامه عمر، آتش‌سوزی منازل، مسوولیت و درمان داشته باشد، بیمه‌ها هم می‌توانند متناسب با این استقبال حق بیمه‌ها را کاهش دهند.