جمعیت چین

در 18 ژانویه دفتر ملی آمار چین اعلام کرد شمار جمعیت کاری این کشور در سال گذشته 45/3 میلیون نفر کاهش داشته است. این وضعیت نقطه‌عطفی در جمعیت‌شناسی به شمار می‌رود. بسیج نیروهای کاری در 35 سال گذشته جهان را تکان داد. هیچ‌گاه اقتصاد جهان از چنین موهبتی بهره‌مند نشده بود. اکنون این افزایش نیروی کار به انتهای خود رسیده و چین را هم مورد تهدید قرار داده است. البته یک دستکاری آماری را هم باید مورد توجه قرار داد. در گذشته دفتر ملی آمار افراد بین 15 تا 64 سال را در سن کاری قرار می‌داد. این دامنه سنی با کنوانسیون بین‌المللی و سالنامه آماری چین انطباق داشت اما در اعلامیه هفته گذشته این دفتر تعریف خود را کوتاه‌تر کرد و افراد 15 تا 59ساله را در سن کاری قرار داد. با این کار، دفتر ملی آمار توجه همگان را به کاهش نرخ جمعیت 15 تا 64 سال که به زودی اتفاق می‌افتد جلب کرد. رئیس این دفتر اعلام کرد او دوست دارد اطلاعات جمعیتی در دریایی از آمار و ارقامی که همزمان منتشر می‌شوند غرق شود. آمار جدید تقاضا برای اصلاح سیاست تک‌فرزندی چین را شدت می‌دهد. آقای ماجیان‌ تانک، رئیس دفتر آمار، پشتیبانی خود را از اصلاح این سیاست اعلام کرد اما گفت چین باید در پرتو شرایط متغیر جدید سیاست جمعیتی علمی مناسبی را اتخاذ کند. سیاست تک‌فرزندی چین دیگر به آن شدت سابق اعمال نمی‌شود. با اجرای موارد استثنا در این سیاست سقف مجاز فرزند به 47/1 به ازای هر زن می‌رسد. اما آیا اگر این سیاست حذف شود جمعیت چین دوباره به حد انفجار خواهد رسید؟ برخی از مراجعه‌کنندگان به شرکت تحقیقاتی گلوبال دموگرافیک از کلینت ‌لورنت درباره این موضوع سوال می‌کنند. این دسته از مراجعان امیدوارند شاهد تولدهای زیادی باشند. اما پاسخ ناامیدکننده است. لورنت می‌گوید افزایش ثروت و تحصیل بهترین عوامل جلوگیری از بارداری هستند. بسیاری از زنان چین تمایلی به داشتن فرزند دوم ندارند حتی اگر چنین کاری مجاز باشد. حتی اگر محدودیت‌ها حذف شوند نرخ باروری احتمالاً در حد 62/1 باقی خواهد ماند. اما با وجود این اطمینان باز هم سیاستگذاران چینی برای اصلاح سیاست تک‌فرزندی عجله‌ای ندارند. حتی با حذف این سیاست 15 سال طول می‌کشد تا فرزندان دوم به سن کار برسند. در این فاصله چه اتفاقی برای اقتصاد چین رخ می‌دهد؟ وضعیت جمعیت چین در دهه‌های گذشته باعث شد تا دستمزدها پایین بمانند و پس‌اندازها بیشتر شوند. کارگرانی که فرزندان کمتر داشتند می‌‌توانستند درآمد بیشتری به ازای هر عضو خانواده داشته باشند و بخش بزرگی از درآمد خود را پس‌انداز و یا سرمایه‌گذاری کنند. کاهش جمعیت سن کاری باعث کاهش پس‌انداز و افزایش دستمزدها می‌شود. این وضعیت را هم‌اکنون می‌توان در کارخانه‌های کرانه ساحلی چین مشاهده کرد. طبق گفته آقای لورنت شمار افراد 15 تا 24ساله در 10 سال آینده به سرعت کاهش خواهد یافت و تا 38 میلیون یا 21 درصد کمتر خواهد شد.

افراد خوش‌بین اعتقاد دارند شهرنشینی می‌تواند این معضل جمعیتی را حل کند. از آنجایی که 47 درصد جمعیت چین هنوز در روستاها زندگی می‌کنند نیروی کار مناطق شهری را می‌توان از جمعیت مناطق روستایی تامین کرد. در سال 2012 اشتغال در مناطق شهری 12 میلیون نفر افزایش داشت در حالی که مناطق روستایی شاهد کاهش 9 میلیون نفری در اشتغال بودند. اما چه مقدار مازاد نیروی کار در مناطق روستایی وجود دارد؟ برخی اقتصاددانان عقیده دارند بخش کشاورزی چین هنوز می‌تواند ده‌ها میلیون نیروی کار خود را آزاد کند. دیگران مانند کای ‌فانگ از آکادمی علوم اجتماعی چین استدلال می‌کنند چین قبلاً در سال 2004 مازاد نیروی کار خود را مصرف کرده است. مردم از مهاجرت به شهرها دست نمی‌کشند اما دستمزدها باید افزایش یابد تا آنها را جذب کند. چراکه نیاز به آنها در روستاهای خودشان احساس می‌شود.

شین ‌منک از دانشگاه ملی استرالیا نظرسنجی بزرگی را با هزاران مهاجر در 15 شهر انجام داد. این مهاجران به‌طور میانگین 9سال قبل روستاهای خود را ترک کرده بودند. اگر شهرها بتوانند روستاییان را به مهاجرت تشویق کنند عرضه نیروی کار می‌تواند تا دوبرابر افزایش یابد. اما این کار مستلزم اصلاح اراضی است تا روستاییان بتوانند قطعات زمین زراعتی خود را بفروشند. نظام ثبت خانوار چین هم باید اصلاح شود تا مهاجران بتوانند با خانواده‌های خود در شهرها ساکن شوند و از خدمات اجتماعی که در حال حاضر فقط در اختیار شهرنشینان قرار می‌گیرد بهره‌مند شوند. هنگامی که از مهاجران پرسیده شد در صورت حذف محدودیت‌ها تا چه مدت در شهر می‌مانند 62 درصد آنها پاسخ دادند: برای همیشه. با پیر شدن جمعیت مهاجر آنها دیگر نمی‌توانند برای کارخانه‌ها که به دستان ماهر نیاز دارند و یا بخش ساخت و ساز که به بدن‌های قوی نیازمند است، مناسب باشند. اما به گفته یائو‌ یانگ از دانشگاه پکن این کارگران سالمند می‌توانند در مشاغل خدماتی مانند سوپرمارکت‌ها، چشمه‌های آب گرم و یا نیروهای امنیتی مراکز خرید به کار گرفته شوند. این کار نیروهای جوان را آزاد می‌کند تا نیروی کار خطوط مونتاژ چین را تامین کنند. از سال 1995 اقتصاد چین با رشد 8/9درصدی سالانه خود روندی فوق‌العاده را در پیش گرفته است. اما برخلاف تفکر اکثر مردم این رشد به تلاش انسان‌ها وابسته نیست. طبق محاسبات انجام‌شده گسترش اشتغال فقط 7/0 درصد در رشد سالانه تاثیر داشته است. حرکت نیروی کار از بخش کشاورزی به بخش‌های تولیدی‌تر اقتصاد دوبرابر تاثیر داشته است. اما چین بیشتر رشد خود را مدیون رشد یا جابه‌جایی نیروی کار نیست بلکه آن را مدیون تقویت نیروی کار و افزایش بهره‌وری آن در صنعت است. راز موفقیت چین در افزایش نیروی کار نیست بلکه در آن چیزی است که سرمایه جدید، فناوری و دانش نوین به کارگران آن داده است.