آماج وعده‌های ریز و درشت

سال‌ها پیش که کار روزنامه‌نگاری را شروع کرده بودم، نه خبری از فضای مجازی گسترده این‌چنینی بود و نه شبکه‌های مجازی به این گستردگی و حجم کار وجود داشت. یک دستگاه کامپیوتر بود و اینترنت «دایال‌آپ» که دریچه ورود به دنیای خبر و رسانه محسوب می‌شد و تو بودی و خیل منتظران در صف مانده برای نشستن پشت دستگاه کامپیوتر چند سال کار کرده که نفس برایش نمی‌ماند از این همه کار در طول روز. دوره‌ای بود که روزنامه‌ها حرف اول را می‌زدند و فرهنگ مکتوب همچنان در کشورمان وجود داشت که کسی در تاکسی و اتوبوس کتاب و مجله و روزنامه بخواند و به بغل دستی‌اش هم که احتمالاً گردن کج کرده تا برخی از اخبار و گزارش‌ها را بخواند تعارف کند و صفحاتی از روزنامه را به او بدهد. روزهایی بود که با تلفن همراه امکان به روز کردن اخبار وجود نداشت و هر شهروند نمی‌توانست یک خبرنگار باشد. چون امکاناتش نبود. البته قدیمی‌های روزنامه به ما از صف‌های دراز جلوی کیوسک‌های روزنامه‌فروشی برای «اطلاعات» و «کیهان» عصر می‌گفتند و اینکه روزنامه یا مجله گاهی تمام می‌شد و مثل نان بربری که تنور به تنور پخت می‌شد و از دست شاطر بیرون می‌آمد، ته می‌کشید و دست مردم خالی می‌ماند. ما که آن روزها را فقط به خاطر می‌آوریم تقابل دو نسل از روزنامه‌ها برایمان دشوار است. اما به هر حال، رسانه‌های مکتوب در ایران همچنان نفسی می‌کشند و روزنامه‌نگاران به امید آنکه مطالب‌شان خوانده شود می‌نویسند. اما کار روزنامه‌ها در دوره فعلی سخت‌تر شده و خیلی از آنها به ناقلان اخبار رسانه‌های سایبری تبدیل شده‌اند و با صرف هزینه‌های کمرشکن چاپ و توزیع به حیات خود ادامه می‌دهند. اینها را ننوشتم که از سختی‌های این روزهای کار روزنامه‌نگاری گفته باشم. دوره کردن یک هفته‌ای موضوعی مثل «اقتصاد» در روزنامه‌ها به اندازه کافی سخت هست. اما اینها را نوشتم تا برسیم به اینجا که سخت است دیدن روزنامه‌هایی که کمتر به «تحلیل» اخبار می‌پردازند و بیشتر، عین خبر را که در سایت‌ها و خبرگزاری‌ها درج شده چاپ می‌کنند. کمتر روزنامه‌ای است که این روزها به حاشیه‌ها بپردازد و چیزی فراتر از سایت‌ها و خبرگزاری‌ها و شبکه‌های اجتماعی که در لحظه «به‌روز» می‌شوند داشته باشند. اما همین هم غنیمت است و به نظر می‌رسد که نگاه کردن دوباره‌ای به آنچه در یک هفته گذشته سردبیران و دبیران و حتی خبرنگاران روزنامه‌ها در صفحات اقتصادی‌شان گنجانده‌اند، نقشه راه ‌آینده و چگونگی شکل‌گیری رخدادهای اقتصادی را راهبری می‌کند. از اینها که بگذریم، به نظر می‌رسد در هفته گذشته، بیش از هر چیز سایه کابینه آقای روحانی بر سر روزنامه‌ها سنگینی می‌کرد. کابینه‌ای که اکثر وزیرانش، کت و شلوارهای شیک و گران‌قیمت به تن می‌کنند و سر و وضع ظاهری‌شان، آن‌گونه که از عکس‌ها به چشم می‌خورد، مرتب است. کابینه آقای روحانی با اینکه ناقص است و سه عضو آن هنوز وزیر نیستند، اما از همین الان به دستور رئیس‌جمهور به دنبال تشکیل ستاد ویژه اقتصادی برای حل مشکلات معیشتی مردم است. روزنامه‌های «دنیای اقتصاد»، «اعتماد» و «تهران امروز» که این خبر را به صورت ویژه در صفحه اول خود چاپ کرده‌اند به نقل از اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور از تشکیل ستاد ویژه اقتصادی برای بهبود معیشت مردم و اقدام اضطراری دولت برای ایجاد اشتغال خبر داده‌اند. به نوشته روزنامه «دنیای اقتصاد» اسحاق جهانگیری گفته است که «مقرر شده ستادی ویژه تشکیل شود و هماهنگی‌های لازم را میان دستگاه‌ها ایجاد کند». جهانگیری همچنین وزارت اقتصاد و معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی و بانک مرکزی را «سه بازوی قدرتمند برای اجرای تصمیمات اقتصادی» توصیف کرده و اظهار امیدواری کرده «با آغاز به کار این ستاد اقتصادی، مشکلات معیشتی مردم تا حد ممکن برطرف شود». همین موضوع را روزنامه «اعتماد» با تیتر خوب «فراخوان آقای معاون اول» نوشته است: «برای کنترل تورم باید سیاست انقباضی اجرا کنیم که هردو اینها مخالف یکدیگرند؛ بنابراین از صاحب‌نظران در دولت و دانشگاه می‌خواهیم به ما کمک کنند.» این روزنامه از قول اسحاق جهانگیری نوشته است: «در نخستین جلسه‌ای که با مسوولان دولت دهم داشتیم، متوجه شدیم از ۲۱۰ هزار میلیارد تومان بودجه سال جاری، ۷۰ هزار میلیارد تومان غیرواقعی و غیر‌قابل وصول است ...» در گزارش «اعتماد» به نقل از معاون اول رئیس‌جمهور از «دو هدف مهار تورم و ساماندهی اشتغال» گفته شده که «باید در دولت دنبال شود» و اینکه «وقتی دنیا نمی‌خواهد برای تغییر خود روش‌هایی را اتخاذ کند، ما باید از دوستان صاحب‌نظر خود استفاده کنیم و تحریم‌ها را دور بزنیم». روزنامه «تهران امروز» از منظر دیگری به این موضوع نگاه کرده و تیتر سخنان جهانگیری را به «اقدام اضطراری دولت برای اشتغال» اختصاص داده است. جایی که به نقل از او وعده می‌دهد: «آنهایی که کار خود را از دست داده‌اند در مقطع کوتاهی بر سر کار خود برمی‌گردند.» اما «تهران امروز» به نقل سخنان آقای معاون اول بسنده نکرده و در تحلیلی راجع به این وعده نوشته‌: «سخنان اسحاق جهانگیری در شرایطی بیان شده است که طبق آخرین آمارها حدود 5/3 میلیون ایرانی بیکارند و اکثریت بیکاران را جوانان زیر ۳۰ سال تشکیل می‌دهند، و بر این آمار باید ورود میلیونی دهه شصتی‌ها به بازار کار را هم افزود.» «تهران امروز» همچنین نوشته است که «حسن روحانی پیشتر در جریان رقابت‌های انتخاباتی از بیکاری به‌ عنوان یکی از مشکلات اصلی کشور نام برد و تاکید کرد برای کاهش بیکاری برنامه جامعی دارد». اما دیگر وزیر کابینه که مجلس اصولگرا قاطع‌ترین رای اعتماد را به او داد و سکان وزارت اقتصاد را به او سپرد تا بلکه کشتی به گل نشسته اقتصاد ایران را از توفان کنونی بیرون بیاورد؛ علی طیب‌نیا نیز با اظهاراتش در مورد «نکبت منابع» در تیتر روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها قرار گرفت. اصل گفت‌و‌گوی وزیر اقتصاد دولت یازدهم با خبرگزاری ایسنا بود؛ اما آنقدر حرف‌های او جالب توجه بوده است که روزنامه شرق نیم‌تای بالای صفحه اقتصادی خود را در روز یکشنبه هفته گذشته به حرف‌های او اختصاص دهد که با لحنی حسرت‌بار از «اشتباه دولت احمدی‌نژاد» مشابه «اشتباه دولت‌های دهه 50» بگوید و «بیماری هلندی» که با هزینه‌کرد منابع نفتی در راه واردات کالاهای مصرفی به اوج خود رسید. یا وزارتخانه دیگری که تودیع و معارفه وزیر قدیم و جدید آن در روزنامه‌ها به طور گسترده پوشش داده شد و از همه پر‌سر و صدا‌تر بود. علی نیکزاد وزیر راه و شهرسازی دولت احمدی‌نژاد که به وزیر «مسکن مهر» مشهور بود در روز خداحافظی‌اش از 63 هزار کیلومتر راهی گفت که در طول دوران تصدی وزارت راه و شهرسازی‌اش ساخته شده و روزنامه «کیهان» این اظهارات را بر پیشانی روزنامه نشاند؛ هر چند عباس آخوندی وزیر تازه راه و شهرسازی در همان جلسه تودیع و معارفه آب پاکی را روی دست همه متقاضیان مسکن مهر ریخت و گفت که «مسکن مهر را ادامه نخواهد داد». یا روزنامه «تهران امروز» که در گزارشی که روز دوشنبه گذشته منتشر کرد از «مطالبات پیمانکاران بخش خصوصی و نامه آنها به وزیر جدید نیرو» نوشت. یا محمدرضا نعمت‌زاده که در میان رسانه‌ها به «پدربزرگ» صنعت شهرت دارد و روزنامه «بهار» در گزارش روز سه‌شنبه خود به نقل از او از «بازپس‌گیری زمین‌های نمایشگاه بین‌المللی تهران» خبر داد. اینها همه وعده‌هایی است که از لابه‌لای رسانه‌های مکتوب ایران بیرون می‌آید و سطح مطالبات را بالا می‌برد. روحانی گفته است در 100 روز اول کاری دولت خود بسیاری از مشکلات اقتصادی ایران را تعیین تکلیف می‌کند. اما هنوز تیم اقتصادی او تکمیل نشده و تا لحظه نوشتن این مطلب خبری از معارفه رئیس کل بانک مرکزی نشده است. هر چند روزنامه «شرق» به نقل از جدی‌ترین گزینه ریاست بر بزرگ‌ترین نهاد پولی کشور، ولی‌الله سیف عنوان کرده «هنوز هیچ چیز مشخص نیست» و «نباید وارد گمانه‌زنی شد».

بخش خصوصی آماده خروج نظامی‌ها
گویا صحبت کردن از خط قرمزهای چند سال گذشته رسانه‌ها، یعنی خروج نهادهای نظامی از چرخه پروژه‌های عمرانی کشور، به مذاق برخی از روزنامه‌ها خوش آمده که هفته گذشته روزنامه «آرمان» در گفت‌و‌گوی مفصلی که با یک عضو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران داشته؛ به بررسی ابعاد این موضوع پرداخته است. حمید حسینی در این گفت‌و‌گو که روز چهارشنبه گذشته در «آرمان» به چاپ رسید عنوان کرده «بخش خصوصی آماده خروج نظامی‌ها از اقتصاد است.» حمید حسینی با برادرش محمد حسینی، وزیر سابق ارشاد اسلامی در دولت محمود احمدی‌نژاد تفاوت‌های فکری گوناگونی دارد و علاوه بر اینکه از گرایش‌های نزدیک به کارگزاران سازندگی برخوردار است، سرمایه‌دار بزرگی در ایران به شمار می‌رود. او در گفت‌وگو با روزنامه «آرمان» با لحن نسبتاً محکمی به دفاع از بخش خصوصی پرداخته و عنوان کرده «بخش خصوصی مدعی است که در بزرگ‌ترین بخش‌های حضور نظامیان حرفی برای گفتن دارد و می‌تواند برابر با این بخش به فعالیت بپردازد، و این آمادگی را دارد که پس از خروج نظامی‌ها از اقتصاد، جایگزین آنها در بخش‌های مختلف شود.» اینکه «بخش خصوصی می‌خواهد نظامی‌ها در اقتصاد ایران حضور نداشته باشند، اما اگر این حضور رقابتی باشد و بخش خصوصی آن را در مقابل خود احساس نکند، می‌توانند در کنار هم فعالیت کنند». در این گفت‌وگوی خواندنی حمید حسینی تاریخچه‌ای از ورود نهادهایی چون سپاه پاسداران به فعالیت‌های اقتصادی در سال‌های پس از جنگ را بیان کرده و گفته است: «سپاه و بسیج با تشکیل شرکت‌هایی نظیر فردوس چابهار و کیش وارد عرصه سازندگی کشور شدند و با همکاری قرارگاه خاتم در امور زیربنایی و تجاری وارد شدند و در زمان تحریم نفت عراق توانستند در تجارت نفت عراق موثر باشند.» به گفته حمید حسینی، «سپاه و بسیج سپس با توجه به تجربیاتی که در زمینه فنی و مهندسی داشتند در حوزه راه، اسکله و مترو فعالیت خود را آغاز کردند» و در ابتدا دولت پروژه‌های عمومی و در بعضی موارد سخت را به آنان واگذار می‌کرد و این تصور وجود داشت که منافع سپاه منافع دولت است و منافع اقتصادی مطرح نبود. عضو هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی تهران سال ۸۴ و پس از آن را سال‌های گسترش فعالیت اقتصادی سپاه در همه حوزه‌ها توصیف کرده و به روزنامه «آرمان» گفته است: «این حضور از سال ۸۴ شدت یافت و مجلس اصولگرای آن زمان، قانونی را به تصویب رساند که بر اساس آن، سپاه و بسیج مجاز به حضور در پروژه‌ها با «شرایط ویژه» شدند، و بر همین اساس بود که به سازمان‌ها اجازه داده شد خارج از شرایط رقابتی، پروژه‌ها را به قرارگاه‌ها واگذار کنند.» روزنامه آرمان ضمن انتشار اظهارات حمید حسینی درباره فعالیت‌های اقتصادی سپاه پاسداران و بسیج، به اظهارات چندی پیش احمد توکلی درباره لزوم خروج سپاه از فعالیت‌های اقتصادی نیز اشاره کرده است. این روزنامه همچنین به «کنار کشیدن نظامی‌ها از مالکیت شرکت صدرا» و واگذاری این شرکت از سوی قرارگاه خاتم‌الانبیای سپاه در روزهای اخیر اشاره کرده و نوشته است: «کنار کشیدن نظامی‌ها از مالکیت شرکت صدرا از همین دست اتفاقاتی بود که اقتصاد ایران در کمال ناباوری با آن روبه‌رو شد، چرا که در این صورت شاید بتوان پیشرفتی در همکاری‌های بین‌المللی شرکت‌های کشتیرانی ایران ملاحظه کرد.»