توسعه پایدار

«فولاد مبارکه اصفهان به ارزش فعلی بیش از 250 هزارمیلیارد ریال بزرگ‌ترین شرکت بورسی با 75 هزار میلیارد ریال سرمایه ثبتی به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده ورق‌های فولادی تخت در منطقه، خاورمیانه و شمال آفریقا با سهم بیش از 50 درصد در بین شرکت‌های بزرگ فولادسازی کشور و سهم 20‌درصدی در خاورمیانه و شمال آفریقاست.» اینها جملاتی است که بهرام سبحانی درباره عملکرد بزرگ‌ترین مجتمع صنعتی کشور می‌گوید. او که بیش از 30 سال فعالیت کارشناسی و مدیریت در مجموعه‌های بزرگ فولاد کشور را در کارنامه کاری خود دارد و چند سالی است که مدیرعاملی شرکت فولاد مبارکه را بر عهده دارد عنوان می‌کند: «فولاد مبارکه بزرگ‌ترین تولید‌کننده آهن اسفنجی در جهان است و سهم یک‌درصدی در تولید ناخالص داخلی کشور دارد.» در ادامه شرح گفت‌وگو با این مدیر سرشناس صنعت فولاد کشور را به بهانه سالگرد افتتاح مجتمع فولاد مبارکه می‌خوانید.

چگونه با فولاد مبارکه آشنا شدید؟

در سال 1362 و پس از پنج سال سابقه کار در شرکت ملی نفت ایران به‌عنوان سرپرست بخش تعمیرات اساسی پالایشگاه آبادان، به استخدام طرح مجتمع فولاد مبارکه درآمدم. استخدامم در شرکت فولاد مبارکه کاملاً تصادفی بود. روزی یکی از دوستان را به‌صورت اتفاقی دیدم و چون جویای احوال ایشان شدم، دانستم که ایشان برای استخدام در طرح فولاد مبارکه راهی مبارکه هستند و ایشان به بنده پیشنهاد کرد که با او راهی شده و نگاهی به طرح داشته باشم. با یکدیگر به مبارکه و محل فعلی فولاد مبارکه رفتیم که آنجا محلی مانند کارگاه‌های ساختمانی و ساختمان‌های مختلف در حال ساخت بود. همراه با دوستم برای مصاحبه ایشان به یکی از کانکس‌ها مراجعه کردیم که دو نفر از مصاحبه‌کنندگان آشنا درآمده و به من نیز پیشنهاد کردند که به استخدام شرکت دربیایم. نقشه‌ای از طرح فولاد بر دیوار این کانکس خودنمایی می‌کرد که به اندازه 4 متر در 2 متر محل نصب، جانمایی و آینده فولاد مبارکه را رسم کرده بود. با دیدن این نقشه و مقیاس آن فهمیدم که طرح بسیار بزرگی قرار است در اینجا احداث شود. یکی از افراد نیز فرآیند تبدیل سنگ‌آهن به فولاد را برایم توضیح داد و از آنجا بود که مجذوب عظمت کار شدم. پس از چند روز دعوتنامه‌ای برای بنده نیز به آدرس دوستم ارسال شد.

در آن زمان که جنگ تحمیلی بود و پالایشگاه آبادان تعطیل شده بود، من در انتخاب شرکت گاز اصفهان و پالایشگاه اصفهان سردرگم بودم. تا اینکه با دریافت این دعوتنامه تصمیم خود را گرفتم و مدارک خود را برای استخدام به طرح مجتمع فولاد مبارکه سپردم و به استخدام فولاد درآمدم و با همکاری سایر دوستان مشغول به کارهای زیربنایی و آماده‌سازی فولاد و تجهیز آن شدیم. در همین حال برخی از همکاران با شرکت «ایتالیم پیانتی» که طراح و تامین‌کننده تاسیسات کارخانه بود، کار می‌کردند و با ما نیز در ارتباط بودند. یکی از وظایف این همکاران تایید تجهیزات و بسته‌بندی و حمل آن به مقصد ایران بود. برای تامین اکسیژن مورد نیاز کارخانه چند کمپرسور بزرگ در کارخانه نئو پیونه فلورانس در حال ساخت بود که همکاران ما در آنجا بر سر ساخت این تجهیزات با آنها به مشکل برخورده بودند و کار ساخت این کمپرسورها متوقف شده بود. این موضوع ما را نگران کرده بود و همکاران ما زیر بار این دستگاه‌ها نمی‌رفتند و آنها هم به قرارداد رجوع می‌کردند. مهندس عرفانیان با توجه به شناخت از بنده و اینکه پیش از این سابقه کار با کمپرسورها را داشتم من را برای بررسی دقیق و تهیه گزارش به ایتالیا فرستادند. بنابراین در مهر 1363 عازم ایتالیا شدم. برگشت مجدد من به ایران مصادف شد با سال‌های اوج نصب تجهیزات کارخانه؛ پیمانکاران شکل منظمی گرفته بودند و کلیه تجهیزات نیز حمل شده بود و واحدهای ابتدا و انتهای کارخانه مانند پست برق 400 کیلوولت، پلنت اکسیژن و تاسیسات آبرسانی راه‌اندازی شده بود و خود کارخانه نیز در سال 1370 راه‌اندازی شد.

چه مشکلاتی بر سر راه وجود داشت؟

در تابستان 1370 اولین ذوب کارخانه ریخته شد و این لحظه شیرین‌ترین لحظه زندگی کاری بنده بود. چراکه راه‌اندازی کارخانه به‌صورت یک رویا درآمده بود و مشکلات در این راه واقعاً زیاد بود. مشکلات جنگ واقعاً آزاردهنده بود چراکه در بین کار، مدام وضعیت قرمز بر اثر حمله هواپیماهای دشمن اعلام می‌شد و همه به سنگرها می‌رفتند. به این صورت کار اجرایی بیش از سه ساعت میسر نمی‌شد. به همین دلیل طولانی شدن ساخت نوعی جو ناامیدی در مورد راه افتادن کارخانه را در جامعه پیش آورده بود. 400 هزار تن تجهیزات از اروپا و تجهیزات احیای مستقیم از ژاپن به ایران وارد شده بود که نصب برخی از آنها از سوی پیمانکار ایرانی امکان‌پذیر نبود. از طرف دیگر پیمانکاران خارجی حق کار در ایران را طبق قانون مجلس نداشتند ولی همه این مشکلات با تدبیر و صبر بنیانگذاران این مجتمع، به‌خصوص مهندس عرفانیان و حمایت‌های بی‌نظیر دولت خصوصاً مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی رفع شد و فولاد مبارکه، بزرگ‌ترین واحد صنعتی ایران، پس از 12 سال زحمت و عرق‌ریزی راه‌اندازی شد.

طی این سال‌ها چه تغییراتی در تولید فولاد در این مجتمع رخ داد؟

تولید جهانی تقریباً از روند خاصی در سال‌های اخیر تبعیت می‌کند. میزان رشد سالانه کمتر از 10 درصد بوده است. از سال 2010 این مقدار تولید از 4 /1 میلیارد تن فراتر رفت و از سال 2013 تاکنون هرساله از مرز 6 /1 میلیارد تن عبور کرده است. البته تولید فولاد و تجارت و جابه‌جایی آن دو بحث متفاوت است چراکه تجارت تابع یکسری از عوامل محیطی است. رکود اقتصادی چند سال گذشته در آمریکا و اروپا باعث شده که کشورها رشد کمتری را برای چند سال خود پیش‌بینی کنند و مصرف را پایین آورند. این کشورها اگرچه ظرفیت‌هایی برای تولید فولاد ایجاد کرده‌اند اما تمام ظرفیت خود را بهره‌برداری نمی‌کنند. کشور چین نیز با توجه به کاهش رشدی که در برنامه‌های توسعه خود دیده است مصرف داخلی خود را کم کرده و این باعث شده بخشی از تولید این کشور وارد صادرات شود کما اینکه در سه سال گذشته، سالانه بیش از 100 میلیون تن از حدود 800 میلیون تن تولید خود را برای صادرات به تمام نقاط دنیا اختصاص داده است. با توجه به حجم بسیار بالای تولید این کشور همین ظرفیت اضافی از کل ظرفیت ایران و بسیاری از کشورها بیشتر است و می‌تواند بازار و قیمت‌ها را تحت تاثیر قرار دهد و عامل تعطیلی و شکست بسیاری از شرکت‌های جهان شود. ولی جدا از این مساله کشورها و شرکت‌هایی که مزیت‌های رقابتی مانند سنگ‌آهن، انرژی و نیروی کار و حمایت‌های مناسب دارند، توانستند در این میان به حرکت خود ادامه دهند. بنابراین همیشه تغییر قطب‌های تولید‌کننده در فولاد و افزایش یا کاهش تولید برای هر کشوری محتمل است.

با توجه به تجربه‌ای که در حال حاضر در صنعت فولاد دارید چه راهکارهایی برای پیشبرد صنعت فولاد پیشنهاد می‌کنید تا امروز در میان 10 کشور اول تولید‌کننده فولاد قرار بگیریم؟

توسعه صنعت فولاد وابسته به صنایع دیگر و زیرساخت‌های اصلی در کشور است و نمی‌توان این صنعت را بدون رشد سایر صنایع و زیرساخت‌ها رشد داد. برای مثال برای تولید یک میلیون تن فولاد باید حداقل چهار برابر این مقدار یعنی چهار میلیون تن جابه‌جایی در طول زنجیره تولید اعم از سنگ‌آهن، مواد، قطعات و تجهیزات، توزیع محصول و‌... انجام دهید. بنابراین وقتی صحبت از تولید 55 میلیون تن تولید در چشم‌انداز می‌کنیم باید ظرفیت جابه‌جایی 200 میلیون تن مواد را در کشور داشته باشیم که این نیازمند تجهیز ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و دریایی است که این ظرفیت تنها مختص به تولید است و برای صادرات 25 میلیون تن نیز نیازمند ظرفیت بیشتری هستیم. علاوه بر این باید تسهیلات مناسب برای انجام آسان تجارت به وجود بیاید. به‌طور مشابه در بخش برق به هزاران مگاوات برق و در بخش گاز و سایر واحدها به توسعه عظیمی ‌نیازمندیم.

حتی در تولید کنونی فولاد نیز در بسیاری از موارد در تابستان و زمستان شرکت‌های فولادی با محدودیت مصرف برق و گاز مواجه می‌شوند و ظرفیت‌ها در بسیاری موارد بهره‌برداری نمی‌شود. در بخش معدن نیز برای چشم‌انداز 1404 فولاد، باید به ظرفیت بیش از 150 میلیون تن استخراج سنگ‌آهن در سال یعنی حدود سه برابر وضعیت کنونی برسیم.

فولاد مبارکه اصفهان سابقه 25 ساله تولید در صنعت فولاد دارد. با توجه به این امر استراتژی‌هایی را که تاکنون به‌کار گرفته‌شده چقدر موفق می‌دانید و چه چشم‌اندازی برای فولاد مبارکه متصور هستید؟

فولاد مبارکه در دهه 60 و همزمان با جنگ ساخته شد و از ابتدا افق بلندمدتی را پیش‌بینی کرده بود. طرح اولیه شرکت ظرفیت 4 /2 میلیون تن فولاد بود اما از همان ابتدا توسعه مد نظر سازمان بود به‌گونه‌ای که حتی در نقشه کارخانه سه برابر ظرفیت در حال کار، مکان توسعه در نظر گرفته شده بود. حتی در بسیاری موارد فونداسیون ساختمان‌های طرح‌های توسعه نیز ریخته شد. همچنین، شرکت اقدام به خرید طرح‌های نیمه‌تمام واحدهای فولادسازی دیگر مانند فولاد هرمزگان به ظرفیت 5 /1 میلیون تن فولاد خام کرد. چشم‌انداز شرکت فولاد مبارکه اصفهان آن است که در سند چشم‌انداز 25 میلیون تن از فولاد کشور یعنی حدود 45 درصد از 55 میلیون تن را در این گروه تولید کند. برای رسیدن به چنین ظرفیتی شرکت اقدام به اجرای طرح‌های توسعه یا احداث واحدهای جدید می‌کند. فولاد مبارکه همچنین در نظر دارد ناهمگونی‌ها و گلوگاه‌های زنجیره تولید فولاد را برطرف سازد و این زنجیره را به تولید متوازن برساند تا به این وسیله بتوانیم از ظرفیت‌های فعلی که قابل بهره‌برداری نیستند استفاده کنیم. یعنی علاوه بر توسعه افقی باید توسعه عمودی نیز داشته باشیم و به همین سبب همواره واحدهای مناسب در این جهت شناسایی، خریداری، بهبود و توسعه داده می‌شوند. در سیاست‌های در نظر گرفته شده در مجتمع فولاد مبارکه قرار بر این شد تا در اولویت نخست مواد اولیه مجموعه را تامین کنیم و به همین دلیل برای تامین سنگ در معدن سنگان سرمایه‌گذاری کردیم. شرکت فولاد مبارکه در تولید ناخالص داخلی از سهم یک‌درصدی برخوردار است، همچنین این شرکت در تولید ناخالص داخلی بخش صنعت هم سهم پنج‌درصدی دارد. برنامه سال فولاد مبارکه در سال 1395، تولید هفت میلیون و 200 هزار تن گندله سنگ‌آهن است که حدود سه درصد از برنامه 9‌ماهه جلوتر هستیم. طبق برنامه 9‌ماهه در بخش تولید آهن اسفنجی سه درصد، تختال (شمش فولادی) چهار درصد و کلاف گرم هشت درصد از برنامه جلوتر هستیم. در حال حاضر بیش از 84 درصد مواد اولیه، مواد مصرفی و قطعات و تجهیزات مورد نیاز شرکت فولاد مبارکه از داخل تامین می‌شود و حدود یک هزار کارخانه از جمله صنایع خودروسازی، لوله و پروفیل، صنایع لوازم خانگی، نفت، گاز و پتروشیمی از محصولات فولاد مبارکه به‌صورت مستقیم استفاده می‌کنند. در فولاد مبارکه سه مجموعه بزرگ فولادسازی (مجتمع فولاد مبارکه، فولاد سبا و فولاد هرمزگان) وجود دارد که زیرمجموعه شرکت فولاد مبارکه محسوب می‌شوند. در آبان ماه سال جاری دو پروژه ورق پوشش‌دار تاراز چهارمحال و فاز نخست فولاد سفیددشت در چهارمحال و بختیاری به‌عنوان اولین طرح از طرح‌های فولادی هفت‌گانه استانی افتتاح شد. پروژه فولاد سفیددشت در چند فاز طراحی شده است که فاز نخست آن احیای مستقیم است که با ظرفیت ۸۰۰ هزار تن آهن اسفنجی به بهره‌برداری رسید تا خوراک واحد فولادسازی سفیددشت را تامین کند. ظرفیت کارخانه ورق‌های پوشش‌دار تاراز نیز ۳۳۰ هزار تن در سال است. در پی افتتاح پروژه ماشین ریخته‌گری شماره 5 در فولاد مبارکه، 8 /1 میلیون تن به ظرفیت تولید این مجتمع صنعتی اضافه شد و از 4 /5 به 2 /7 میلیون تن فولاد خام رسید که تولید فولاد کشور را بیش از هشت درصد افزایش داده است. این رقم معادل یا بیش از تولید در اغلب کارخانه‌های بزرگ فولاد کشور است. با توجه به سهم 20‌درصدی گروه فولاد مبارکه در تولید فولاد در خاورمیانه و شمال آفریقا، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در این منطقه و بزرگ‌ترین شرکت تولیدکننده آهن اسفنجی در جهان محسوب می‌شود و با توسعه‌های اخیر در کشور، ایران نیز به بزرگ‌ترین تولید‌کننده آهن اسفنجی در جهان تبدیل شد. این شرکت سالانه 12 میلیون تن آهن اسفنجی از طریق 12 کارخانه احیای مستقیم تولید می‌کند. در سال گذشته با وجود رکود اقتصادی، یک میلیون و 800 هزار تن محصولات فولاد مبارکه به کشورهای مختلف صادر شده است، حجم قابل توجه صادرات کالای صنعتی ورق فولادی به اتحادیه اروپا، نشان‌دهنده بالا بودن کیفیت تولیدات این شرکت است.

برنامه فولاد مبارکه برای افزایش ظرفیت چیست؟

امروز فولاد مبارکه یک مجموعه 2 /7 میلیون تنی است که با احتساب فولاد هرمزگان و فولاد سبا در گروه فولاد مبارکه، 5 /9 میلیون تن ظرفیت تولید دارد. با توجه به ظرفیت تولید گروه فولاد مبارکه در سه مجموعه فولاد مبارکه، فولاد سبا و هرمزگان و با راه‌اندازی طرح توسعه سبا تا پایان سال 95، این مجموعه به ظرفیت تولید 10 میلیون و 300 هزار تن دسترسی پیدا می‌کند. مرحله بعدی طرح‌های توسعه فولاد مبارکه تا سال 1397 تعریف و عملیاتی شده یا در فرآیند مناقصه است تا ظرفیت گروه به 3 /13 میلیون تن فولاد خام برسد. همچنین طرح‌های توسعه این شرکت تا سال 1404 نیز طراحی شده است.

سهم فولاد مبارکه در بازار فولاد ایران و جهان به چه میزان است؟

فولاد مبارکه تا امروز حدود 50 درصد از فولاد را بین شرکت‌های بزرگ تولید می‌کند و در چشم‌انداز خود نیز سهم تولید حداقل 45 درصد را پیش‌بینی کرده است. میزان فروش فولاد مبارکه از ابتدای راه‌اندازی تا به امروز در بازار داخل 73 میلیون تن و در بازار خارج 17 میلیون تن بوده است. در مجموع حدود 37 میلیارد دلار ارزش این تولیدات است که ضمن قطع وابستگی و خروج ارز، نقش کلیدی در مقاوم‌سازی اقتصاد در دوران تحریم داشته است. در بازارهای صادراتی طی 9‌ماهه نخست امسال 53 درصد محصولات فولاد مبارکه به اتحادیه اروپا و 32 درصد به خاورمیانه صادر شده است. امسال هدف‌گذاری مبارکه برای صادرات روی دو میلیون تن تنظیم شده، اما انعطاف‌پذیر بوده است. یعنی با افزایش نیاز داخل و تقویت بازارهای داخلی، تامین نیاز داخل اولویت اصلی شرکت بوده است اما به‌طور قطع برای تامین ارز مورد نیاز و حفظ بازارهایی که بعضاً چندین سال جهت کسب آنها به رقابت پرداخته‌ایم حداقل مشخصی از صادرات را باید داشته باشیم.

مهم‌ترین افتخارات فولاد مبارکه چیست؟

کسب رتبه دهم در بین شرکت‌های فولادسازی دنیا بر اساس گزارش World Steel Dynamic، کسب عنوان سازمان سرآمد سال، کسب تندیس زرین تعالی سازمانی با بالاترین امتیاز، واحد نمونه استاندارد کشوری و استانی در سال 1395، کسب عنوان برترین شرکت دانشی کشور و راهیابی به جایزه مدیریت دانش (MAKE) آسیا و حضور در بین 25 شرکت برتر دانشی آسیا در کنار تویوتا و سامسونگ، کسب عنوان صادرکننده نمونه کشوری، کسب رتبه اول در جایزه بهره‌وری در صنایع معدنی ایمیدرو، کسب تندیس طلایی حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان، کسب رتبه اول در گروه فلزات اساسی و رتبه ششم در شاخص ارزش افزوده در رتبه‌بندی 100 شرکت برتر ایرانی، شرکت برتر در تولید محصول تحقیق و توسعه با تولید ورق‌های آجدار و بسیاری دیگر از افتخارات فولاد مبارکه در سه سال اخیر است. این افتخارات نشان‌دهنده رویکرد دانش‌محور و مشتری‌مدار شرکت و کارکنان آن است.