تاریخ انتشار:
بررسی روابط تجاری ایران پس از لغو تحریم‌ها در گفت‌وگو با مسعود کرباسیان
کشور را تا لغو تحریم‌ها متوقف نکنیم
رئیس کل گمرک کشور معتقد است که با رسیدن به تفاهم لزوماً نباید گمان کنیم همه کشور تا چند ماه دیگر متوقف بماند که تحریم‌ها برداشته شود و بعد از آن فعالیت‌های اقتصادی خود را آغاز کنیم. مسعود کرباسیان می‌گوید که حتماً در شرایط جدید در داخل اقتصاد خودمان هم باید به سمتی حرکت کنیم که زمینه عرصه رقابت برای کارآفرینان داخلی‌مان فراهم آید.
رئیس کل گمرک کشور معتقد است که با رسیدن به تفاهم لزوماً نباید گمان کنیم همه کشور تا چند ماه دیگر متوقف بماند که تحریم‌ها برداشته شود و بعد از آن فعالیت‌های اقتصادی خود را آغاز کنیم. مسعود کرباسیان می‌گوید که حتماً در شرایط جدید در داخل اقتصاد خودمان هم باید به سمتی حرکت کنیم که زمینه عرصه رقابت برای کارآفرینان داخلی‌مان فراهم آید.
از نظر شما تجارت خارجی ایران پس از تحریم‌ها چگونه خواهد شد؟
از نظر شما تجارت خارجی ایران پس از تحریم‌ها چگونه خواهد شد؟
قاعدتاً پس از تحریم‌ها در ایران فضایی به وجود می‌آید که در آن فضا منابع تامین کالا و صادرات‌مان متعدد می‌شود. در این شرایط منابعی که در اختیار داریم دیگر محدود نخواهد بود و بر تعداد کشورهایی که بتوانیم از آنها اقلام مورد نیاز و مواد اولیه خود را تامین کنیم افزوده می‌شود. در این شرایط امکان صادرات کالاهای ایرانی و تنوع آنها بیش از پیش فراهم می‌شود. قطع به یقین پس از تحریم‌ها شاهد گسترش فعالیت‌های تجاری در ایران و گسترش تعداد فعالان تجاری و افزایش میزان آمد و رفت‌ها خواهیم بود. همان‌طور که شاهد هستید در حال حاضر با توجه به محدودیت‌هایی که وجود دارد امکان دسترسی به یکسری از بازارها برای فعالان تجاری ما در ایران وجود ندارد و در شرایط جدیدی که شکل خواهد گرفت دسترسی به این بازارها آسان‌تر و لذا بر تعداد فعالان تجاری افزوده می‌شود.
دومین موضوع این است که عملاً تجارت خارجی ما در پرتو مناسباتی قرار گرفته بود که بر اساس آن نقل و انتقال به صورت گشایش اعتبار و عملیات بانکی انجام نمی‌شد لذا تجارت خارجی خود تحت‌الشعاع روش‌های نقل و انتقال ارز به شیوه غیربانکی و نحوه حمل و این نوع مسائل قرار گرفته بود و اعتماد طرفینی شکل گرفته بود. منظور از اعتماد طرفینی این است که فردی که می‌خواست کالا را بخرد باید پول را بدون هیچ تضمینی حواله می‌کرد و بعد باید به این امید می‌بود که کالای خود را دریافت کند. اما به طور قطع زمانی که تحریم‌ها برداشته شود سیستم بانکی وارد مراودات تجاری شده و نقش حائل را در این میان پیدا می‌کند. امکان گشایش اعتبارات فراهم می‌شود، ریسک تجارت کم و امنیت خاطر برای کارآفرینان بخش تجاری ما به وجود می‌آید. در چنین فضایی فعالان اقتصادی بیشتری به امر تجارت می‌پردازند و تعداد آنها به مراتب بیشتر از اکنون خواهد شد.
سومین بحثی که وجود دارد این است که خریدها و ارتباطات گسترده‌تری شکل می‌گیرد هزینه‌های تجاری کمتر می‌شود و همچنین صادرات با اطمینان بیشتری انجام می‌شود. از طرف دیگر با شکل‌گیری ارتباطات تجاری قابلیت خرید کالا با کاهش ریسک همراه می‌شود. همچنین وضعیت تجاری ما پس از تحریم‌ها گسترده‌تر می‌شود و در همین راستا فعالان تجاری ایران می‌توانند در منطقه نقش لجستیک و پشتیبانی را داشته باشند. در این وضعیت ما می‌توانیم کشوری باشیم که صادرات مجدد انجام می‌دهد نه اینکه کشوری باشیم که برایش کالای مورد نیاز را صادرات مجدد می‌کنند.
بنابراین یکی از دستاوردها پس از تحریم‌ها و توسعه روابط تجاری ایران این است که ما خودمان نقش لجستیک در منطقه پیدا کنیم. باید در مورد کاهش هزینه‌های تجارت نیز اعلام کنم زمانی که گشایش اعتبار شود دیگر لازم نیست سیستم بانکی کل پول لازم را به دست فروشنده برساند زیرا در آن زمان بانک‌ها مصوباتی خواهند داشت که بر اساس آن با یک رقم پیش‌پرداخت کار خرید و فروش و معاملات تجاری انجام می‌شود. در این شرایط مقداری هزینه‌ها کاهش پیدا می‌کند، زیرا بعضاً خرید از مبداء اصلی می‌تواند شکل بگیرد و لذا کاهش قیمت خواهیم داشت، نوسانات ارزی هم در این وضعیت کمتر می‌شود و خود سیستم بانکی در این میان نقش جدی پیدا می‌کند. از طرف دیگر تنوع بازارها برای تاجران ایرانی بیشتر شده و منابع خرید و فروش و مکان‌های فروش‌مان زیادتر می‌شود. تعدد در مکان‌ها و منابع خرید و فروش این امکان را به ما می‌دهد که بتوانیم هم با قیمت کمتری کالاهای مورد نیازمان را تامین کرده و هم با بازارهای مطمئن‌تری کار کنیم.
از همه اینها که عبور کنیم پس از لغو تحریم‌ها شاهد افزایش رتبه‌های تجاری و بهبود فضای کسب و کار کشور خواهیم بود. به لحاظ اینکه وقتی که دنیا آشنایی بهتری با ایران پیدا کند فضا بازتر می‌شود. البته می‌دانید که به هر حال این رتبه‌هایی که برای ایران منظور کردند واقعیت ندارد و به هر ترتیب در آینده عملاً یک نوع بهبود فضای کسب و کار را شاهد خواهیم بود.
شما به طور کلی وضعیت تحریم‌ها را چطور پیش‌بینی می‌کنید؟ فکر می‌کنید بعد از 30 ژوئن چه اتفاقاتی در مورد تحریم‌های ایران رخ دهد؟ با توجه به اینکه زمان مشخصی را برای لغو تحریم‌ها در بیانیه اعلام نکردند.
اتفاقاً در فرمایشات آقای رئیس‌جمهور هم بود که تحریم‌ها بخشی از ماجراست، ما باید نگاه به اقتصاد داخلی در آستانه برنامه ششم هم داشته باشیم. چه تحریم‌ها لغو شود چه نشود، بالاخره اقتصاد داخلی ما یک بحث است و مسائل داخلی خود را هم دارد که آنها باید در درون خودش تنظیم و حل شود. سال قبل به‌رغم تحریم‌ها اتفاقاتی در رشد اقتصادی کشور رخ داد. به هر حال، یک عزمی برای خروج از رکود در کشور بوده است که این مساله حل شود. ما لزوماً نباید بگوییم همه کشور متوقف بماند تا چند ماه دیگر که تحریم‌ها برداشته شود و بعد از آن فعالیت‌های اقتصادی خود را آغاز کنیم. حتماً در شرایط جدید در داخل اقتصاد خودمان هم باید به سمتی حرکت کنیم که زمینه عرصه رقابت برای کارآفرینان داخلی‌مان فراهم آید. کارآفرینان می‌توانند یک حضور جدی در صحنه بین‌المللی پیدا کنند. ما در شرایط تحریم توانسته‌ایم صادرات غیرنفتی‌مان را به 50 میلیارد دلار برسانیم. این نشان داد که به هر حال از 41 میلیارد دلار سال 1392 به 50 میلیارد دلار در سال 1393 رسیده‌ایم. همه اینها نشان می‌دهد اقتصاد ما در شرایط تحریم هم تلاش کرده به راه خود ادامه دهد.
فکر می‌کنید زیرساخت‌ها برای توسعه تجارت ایران بعد از لغو تحریم‌ها فراهم است؟ آیا زیرساخت‌های فعلی در کشور آماده پاسخگویی به افزایش حجم مراودات تجاری در آینده هست؟
اولاً زمانی که ما توانستیم در شرایط سخت و مشکل کشور را اداره کنیم پس در شرایط سهل و راحت‌تر حتماً می‌توانیم این کار را انجام دهیم. به هر حال تجارت ما در نهایت به روش مقررات ما، به کارآفرینان‌مان، به دستگاه‌های دولتی، سیستم بانکی و حمل و نقل ما باز می‌گردد و ما از نظر سخت‌افزاری و حتی نرم‌افزاری و مقرراتی مشکل خاصی نداریم و علاوه بر همه اینها نیروهایمان هم آشنایی کامل به مسائل دارند.
از طرف دیگر ظرفیت بنادر و خطوط حمل و نقل ما کاملاً جوابگوی افزایش میزان مراودات تجاری است. اگر تحریم‌ها از سیستم‌های بانکی ما برداشته شود کار آنها راحت‌تر می‌شود زیرا پیش از این شرکت‌ها و بانک‌هایی بوده‌اند که حضور در عرصه جهانی داشته که می‌توانستند امکان مبادله الکترونیکی اسناد و استانداردهای لازم را فراهم آورند. اگر صحنه برای حضور مجدد این بانک‌ها و شرکت‌ها فراهم شود کار تجار و البته دولت‌ها برای حضور در شرایط بین‌المللی آسان‌تر می‌شود.
به موضوع بنادر و کشتیرانی ایران اشاره کردید. در حالی که شما معتقد هستید زیرساخت‌ها در این صنعت پذیرای افزایش حجم مراودات تجاری است مدیر عامل شرکت کشتیرانی ایران اعلام کرده است بنادر ایران ظرفیت کمی دارند و تنها در کوتاه‌مدت پاسخگوی نیاز تجاری کشورهای اروپایی هستند. به اعتقاد وی اگر تجارت بخواهد توسعه پیدا بکند حتی ممکن است کشتی‌ها در بنادر معطل بمانند. نظرتان در این باره چیست؟ آیا زیرساخت‌ها فراهم است؟
البته نظر من در این مورد متفاوت است. برداشتن تحریم‌ها به منزله باز شدن درها نیست. من در صحبتم نگفتم که یک‌دفعه با لغو تحریم‌ها واردات زیاد می‌شود. تحریم‌ها که برداشته شود اولین اثر آن ممکن است در واحدهای تولیدی ما دیده شود. بالاخره همین الان هم واحدهای تولیدی ما مشکلاتی دارند. به طور مثال یکسری از واحدهای تولیدی نیاز به ماشین‌آلات، دانش و تکنولوژی دارند که امکان فراهم کردن آنها در داخل کشور وجود ندارد. همچنین این واحدها بعضاً برای تامین مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای خود باید از طریق کشورهایی اقدام می‌کردند که نقل و انتقالات مالی با آنها مشکلات زیادی دارد. گاه پیش آمده است که واحدهای تولیدی موفق به تامین کالاهای مورد نیاز خود نشده و در نهایت مجبور شده‌اند آن کالاها را یا به صورت واسطه وارد کرده یا برای آنها جایگزین انتخاب کنند. این اقدامات برای واحدهای تولیدی ما مشکلاتی را ایجاد کرده است زیرا به راحتی عوامل تولید و ماشین‌آلات قابلیت تغییر ندارند. بنابراین در شرایط تحریم، مواد اولیه بعضاً با مشکل به کشور وارد می‌شده. به همین دلیل است که تمایل به واردات کالاهای ساخته‌شده در ایران بیشتر است زیرا واردات کالاهای
ساخته شده نیاز به زیرساخت، ماشین‌آلات و نیروی انسانی ندارد و راحت‌تر به داخل کشور می‌آید.
تحریم‌ها که برداشته شود اولین اثر آن ممکن است در واحدهای تولیدی ما دیده شود. بالاخره همین الان هم واحدهای تولیدی ما مشکلاتی دارند.
حالا لغو تحریم‌ها منجر به این می‌شود که مواد اولیه راحت‌تر وارد کشور شود و در نهایت تولید کشور راه می‌افتد. به جای واردات کالای ساخته‌شده مواد اولیه تولید به کشور آمده و چرخ تولید فعال می‌شود. مثال آن خودروسازی است. تعداد واردات خودروهای چینی چقدر زیاد است، این در حالی است که کارخانه‌های خودروسازی ما در نبود تحریم‌ها چقدر می‌توانستند تنوع محصول داشته باشند. از آنجا که قطعات و دانش خودروسازی ما محدود بوده است و نمی‌توانند قطعه تامین کنند در تولید محصول دچار مشکل شدند. همین موضوع در نهایت باعث واردات کالاهای ساخته شده شد. اتفاقاً پس از لغو تحریم‌ها سهم واردات مواد اولیه و واسطه‌ای ما بالا می‌رود که منجر به این می‌شود که صادرات رشد و تورم کاهش پیدا کند. همچنین منجر به این می‌شود که نیازهای داخل برطرف شود.
همچنین به توان تولید کشور اضافه می‌شود. در ارتباط با بنادر هم ما بحمدالله ظرفیت‌های زیادی داریم. هنوز بنادر ما به خوبی نمی‌تواند از تمام ظرفیت‌هایش استفاده کند. ما از نظر زیرساخت‌ها امکانات زیادی داریم. 12 میلیون تن کالا در مملکت ما جا به جا و ترانزیت می‌شود. ما به مراتب ظرفیت‌های زیادی داریم. همین الان طرح توسعه چابهار، طرح توسعه شهید رجایی، طرح توسعه بوشهر همه دارند انجام می‌شوند. البته در یکی از بنادر ما در بعضی از مواقع ممکن است یک انباشتگی کالا را شاهد باشیم که در مورد آن هم احتیاج است که اولاً یک مقدار در زمینه انبارها سرمایه‌گذاری شود، ضمن اینکه یادمان نرود که آمدن بعضی از کشتی‌ها به بنادر دارای محدودیت بوده است. خب اگر این محدودیت برداشته شود از دیگر ظرفیت‌های بنادرمان هم استفاده می‌شود.
شرکت‌های ایرانی طی سال‌هایی که تحریم‌ها افزایش یافت، از بازارهای جهانی بسیار دور بودند. شما توصیه‌تان به شرکت‌های فعال در بازارهای بین‌المللی چیست؟ چطور می‌توانند از این موقعیت به وجود آمده نهایت استفاده را ببرند؟
شرکت‌ها باید در مرحله اول شرکای مناسبی را برای خود در عرصه بین‌الملل پیدا کنند و نگاهشان، نگاه به بیرون باشد. یعنی اینکه، همین الان ما در شرایط تحریم، در کشور خودمان زندگی می‌کنیم و اقتصاد را به یک نحوی، دنبال می‌کنیم. حالا اگر یک فضای حرکتی و یک شرکای جدیدی برای ما پیدا می‌شود، به هر حال ما باید، از آنها مطمئن شویم تا سهمی هم ما از بازارهای آنها داشته باشیم و همه چیز این نباشد که پس از تحریم‌ها ما باز هم بازار داخلی خودمان را داشته باشیم زیرا بالاخره این بازارها محدود است. ما یک موقعیت جدی از نظر عرصه اقتصادی در منطقه می‌توانیم داشته باشیم و به هر حال آنها یک سهم منطقه‌ای می‌گیرند و ما هم باید متقابلاً یک سهم جهانی داشته باشیم. خصوصاً در مورد صادرات خدمات و پیمانکاری ما. همچنین این توافقات تاثیر مثبتی در اقتصاد ما می‌گذارد، مثلاً فرض کنید در توریسم، ترانزیت، صادرات، پیمانکاری، خدمات، حمل و نقل و... شاهد تغییراتی خواهیم بود.
در طول این مدت که ایران تحریم بود، تجارت ایران بیشتر با شرق آسیا انجام می‌شد. فکر می‌کنید، آیا با توجه به لغو تحریم‌ها، بالانسی در روابط تجاری ایران با شرق و غرب ایجاد شود یا خیر؟
سرانجام باید توازنی پیدا شود. پس از لغو تحریم‌ها حق انتخابی به طرف ایرانی داده می‌شود که بالاخره از جایی با کیفیت مناسب و قیمت مناسب، نیازش را تامین کند. این امکان به ایران داده می‌شود که از آنهایی که تکنولوژی و مواد اولیه گرفته است به لحاظ تامین خدمات بعد از فروش، گارانتی و بقیه موارد تامین شود. حتماً این تنوع در کار ما پیش خواهد آمد. چون بالاخره یک توان اقتصادی داریم. ما در شرایطی ناگزیر از تامین کالا از کشورهای مشخص بوده‌ایم، این محدودیت‌ها برداشته می‌شود.
از نظر شما، الزامات سیاستگذاری برای تجارت خارجی، پس از توافق چیست؟
ما باید سیستم بانکی را تقویت کنیم تا بتوانیم گشایش اعتبار انجام دهیم. همچنین باید زیرساخت‌های مربوط به تجارت الکترونیک را فراهم کنیم. مکانیسم‌های تعرفه‌ای باید جایگزین مکانیسم‌های غیرتعرفه‌ای شود. بحث خدمات بعد از فروش و حمایت از مصرف‌کننده باید تقویت شود. خرید کالا باید منوط به این باشد که نمایندگی‌های معتبر پاسخگو باشند. بحث افزایش کیفیت کالاها را باید در نظر داشته باشیم و الزام کسانی که کالا می‌فروشند به داشتن نمایندگی داخل کشور را باید به طور جدی پیگیری کنیم.
بخشی از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران قاعدتاً در اولین قدم از لغو تحریم‌ها به ایران بازمی‌گردد. دولت چه برنامه‌ریزی برای خرج کردن این پول خواهد داشت؟
خوشبختانه در دولت یازدهم، صندوق توسعه ملی جایگاه جدی پیدا کرده است و به هر حال اهمیت و جایگاه ویژه‌ای دارد. به نظر من صندوق توسعه ملی می‌تواند محور تصمیم‌گیری این نوع منابع ارزی ما باشد که بتواند به هر حال در چارچوب آن سیاستگذاری‌هایی که مجلس و دولت انجام می‌دهد و جایگاه هزینه و سرمایه‌گذاری این منابع را پیدا کند.
از نظر شما کدام صنایع ما بیش از بقیه نیاز به تزریق سرمایه دارند تا در مرحله پساتحریم بتوانند از شرایطی که پیش می‌آید بهره بیشتری ببرند؟
ما باید بحثی در استراتژی صنعتی‌مان داشته باشیم که به هر حال تعریف و انجام شود. یکسری صنایع صادرات‌محور داریم که باید تقویت شوند. تقویت این صنایع می‌تواند موجب شود که اقتصاد ما به سمتی برود که دیگر از خام‌فروشی پرهیز کنیم و ارزش افزوده کار در داخل کشور ایجاد شود. مورد دیگر صنایعی هستند که حلقه‌های صنعتی ما را تکمیل می‌کنند. ما باید به دنبال تقویت صنایعی باشیم که در آمایش سرزمین برای ما در بخش نیروی کار، اشتغال و ارزآوری نقش مهمی داشته باشند.
از نظر شما به طور مشخص در دوره پس از تحریم، دولت باید چه سیاست‌هایی را در پیش بگیرد؟
سیاست‌های دولت پس از تحریم به روال عادی خود باز می‌گردد. ما در آستانه برنامه ششم هستیم و دولت می‌تواند چارچوب‌ها را مشخص کند، دوم اینکه به هر حال دولت شروع به خروج از مرحله رکود کرده است. یادمان نرود که به هر حال اقتصاد مقاومتی چه بوده. اقتصاد توسعه هم بود. یعنی بحث در کشور توسعه بود. ببینید بحث تولید، و اینکه منجر به کاهش تورم، افزایش اشتغال و ارزآوری شود و یک نوع کمک به حلقه‌ها و زنجیره‌های تولید ما شود می‌تواند محورهای اساسی کارمان باشد.
آقای کرباسیان فضای جدید تجارت جهانی چه نوع سیاستگذاری را طلب می‌کند؟
به هر حال سهم‌مان در یک نوع تعامل تجاری با دنیا شکل می‌گیرد. چون به هر حال داریم وارد یک فضای رقابت‌آمیز می‌شویم که هم برای ما ترفیع اقتصادی دارد و اینکه در این فضای رقابتی می‌توانیم حضور جدیدی در سایر مرحله‌های بین‌المللی پیدا کنیم. عملی شدن این موضوعات گفتمانی را با دنیا تعریف می‌کند. این گفتمان می‌تواند به واسطه حضور ما در منطقه اکو یک فرم تجاری و بین‌المللی تعریف کند تا بتواند سهم بخش خصوصی و سهم کارآفرینان ما را هم افزایش دهیم. این اقدام دولت عملاً یک نوع پشتیبانی از کسانی است که می‌خواهند در بخش تجاری ما نقش‌آفرینی کنند.
با توجه به شرایطی که پس از لغو تحریم‌ها به وجود می‌آید آیا مقدمات برای پیوستن به WTO فراهم می‌شود یا خیر؟
پیوستن به WTO مشکل خاصی ندارد. ببینید به هر حال کشورها با توانایی‌های مختلف همیشه عضو WTO هستند. باید ببینیم آیا وقتی دنیا دارد با ایران یک نوع مبادلات را تنظیم می‌کند آنها هم به نحوی از حضور ایران در صحنه بین‌المللی بهره‌مند می‌شوند یا نه؟ به هر حال ایران همیشه آماده مذاکرات بوده و هیچ مقررات خاصی هم نداشتیم که منعی برای این کار وجود داشته باشد.
دیدگاه تان را بنویسید