پس از سقوط نفت

با وجود اینکه فاصله زمانی تا اجرایی شدن برجام، موعدی که روزگاری «ماه‌ها» و «هفته‌ها» تا رسیدن به آن فاصله داشتیم، اکنون به «روزها» رسیده است، خبر لغو تحریم‌ها به اندازه قبل، مسرت‌بخش به نظر نمی‌آید. ماجرا درست مثل تحریم‌ها، به نفت برمی‌گردد و تاثیری که بازگشت ایران به بازار نفت بر سقوط بیشتر قیمت‌ها خواهد داشت؛ چنان که هیچ بعید نیست چند هفته آینده هر بشکه نفت ایران کمتر از 25 دلار به فروش برسد. شنیدن این خبر برای مردم کشوری که در همین سال‌های اخیر نفت بالای 100 دلار را تجربه کردند، برخلاف عربستان و بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ذخایر ارزی اندکی در اختیار دارند و البته هنوز روی لبه تیغ رکود و رونق در حرکت هستند، آسان نیست. اما از واقعیت گریزی نیست و بر اساس آخرین پیش‌بینی‌ها نفت کمتر از 50 دلار و در بسیاری از ماه‌ها کمتر از 40 و شاید حتی 30 دلار، واقعیت گریزناپذیری است که طی حداقل شش ماه آتی ایرانیان با آن دست و پنجه نرم خواهند کرد. این خبر بد در شرایطی به گوش می‌رسد که دولت با انبوه تعهدات دست به گریبان است؛ از طرح تحول نظام بهداشت و پرداخت یارانه نقدی گرفته تا پیشبرد طرح‌های عمرانی و تسویه بخشی از بدهی دولت که تا 540 هزار میلیارد تومان نیز برآورد می‌شود. این یعنی سقوط قیمت نفت به شکلی گسترده و فراگیر، اقتصاد، جامعه و سیاست ایران را متاثر خواهد کرد؛ تاثیری که احتمالاً می‌توان شواهد آن را در متغیرهای کلان اقتصادی، شاخص‌های اجتماعی و روندهای سیاسی از جمله انتخابات پیش‌رو مشاهده کرد. سقوط قیمت نفت البته ممکن است صرفاً بر روندها و پدیده‌های کوتاه‌مدت موثر نباشد، بلکه ساخت سیاست و اقتصاد و جامعه ایران را نیز دچار تغییر کند. اما این تغییرات کوتاه‌مدت و ساختاری، دقیقاً چه خواهند بود؟ برای پاسخ به این سوال، پرونده‌های این فصل را بخوانید.