همچنان واقع‌بین

مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور، چندی پیش در برنامه پایش حضور پیدا کرد و بار دیگر تلاش کرد چشم‌اندازی از شرایط اقتصادی کشور اما متفاوت از جو حاکم بر جامعه و تبلیغات را برای مردم ترسیم کند. او در این برنامه از جملاتی مانند «مدعی رونق قابل توجه در اقتصاد کشور نیستیم» و اظهاراتی همچون «رشد اقتصادی 6/4، سنجش میان بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته است، بهار سال گذشته بدترین دوره رکود اقتصادی بوده است و انتظار تکرار چنین رشدی را تا پایان سال نداریم» استفاده کرد. قطعاً شما هم علت استفاده از اصطلاح «بار دیگر» را می‌دانید. یک سال پیش در اواخر دولت دهم بود که نیلی به تلویزیون آمد و آماری را همراه با نمایش نمودارها اعلام کرد که در آن از اوضاع نابسامان اشتغال‌زایی در کشور خبر می‌داد. در این آمار، متوسط خالص اشتغال ایجاد‌شده (مابه‌التفاوت اشتغال ایجادشده و بیکاری ایجادشده) طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ (در دولت محمود احمدی‌نژاد) به طرز عجیبی کم و تقریباً 14 هزار شغل در سال بوده است. علاوه بر آن نیلی در این برنامه به آمار سال‌های دیگر و دولت‌های پیشین نیز اشاره کرده بود که بر اساس آن متوسط خالص اشتغال ایجادشده در دوره‌های مشابه قبلی، چندصدهزار نفر در سال بود و همین مساله واکنش‌های دولت دهم را به همراه داشت.

پس از پایان دوره کارشناسی ارشد، نقش‌آفرینی نیلی در عرصه کلان کشور رنگ تازه‌ای به خود گرفت. او از همان سال، مدیرکل دفتر اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه کشور شد؛ او در این پست تا سال 1367 حضور داشت. با روی کار آمدن هاشمی‌رفسنجانی، نیلی در دولت اول او، به سمت معاونت امور اقتصادی و هماهنگی سازمان برنامه و بودجه منصوب شد. او در این سال‌ها در تدوین برنامه اول توسعه نقش ایفا کرد. پس از آن و با گذشت سه سال، برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت و در دانشگاه منچستر در رشته اقتصاد به تحصیل پرداخت. نیلی در سال 71 مدرک کارشناسی ارشد اقتصاد و در سال 1374 مدرک دکترای خود را در این رشته از دانشگاه منچستر دریافت کرد. با پایان دوره تحصیلی و با گذشت کمتر از یک سال او به عرصه فعالیت‌های مدیریتی بازگشت و در سال 1375، رئیس موسسه عالی پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه شد.

با گذشت یک سال و پایان دوره دوم ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی یا به عبارتی با پیروزی خاتمی در انتخابات و شروع به کار دولت اصلاحات نیلی بار دیگر معاون امور اقتصادی و هماهنگی سازمان برنامه و بودجه شد. این سال‌ها همزمان با تدوین و نگارش برنامه سوم توسعه بود، و بار دیگر او به عنوان یکی از تهیه‌کنندگان و تدوینگران آن نقش‌آفرینی کرد. با گذشت سه سال، همزمان با ادغام سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی کشور (و به عبارتی تشکیل سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی) نیلی نیز از فضای مدیریتی کلان کشور خارج شد و از آن پس به تدریس در دانشگاه صنعتی شریف پرداخت و به عنوان مدیر گروه اقتصاد این دانشگاه به فعالیت مشغول شد. البته نیلی در تدوین استراتژی توسعه صنعتی در سال 1382 و به عبارتی در سال‌های پایانی دوره اصلاحات نیز نقش ایفا کرد. در این سند که در زمان وزارت اسحاق جهانگیری ‌ تدوین شد، افکار و دیدگاه‌های اقتصادی او که مبتنی بر لزوم پذیرش جهانی‌سازی و نظم نوین جهانی است، به منصه ظهور در‌آمد. نیلی همچنین در سال 1386 به عنوان رئیس دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف منصوب شد و این فعالیت تا سال 90 ادامه پیدا کرد.

نیلی پس از دولت اصلاحات و در دو دولت محمود احمدی‌نژاد، معمولاً به عنوان کارشناس و صاحب‌نظر اقتصادی مورد توجه محافل غیردولتی و روزنامه‌ها بود. او که به عنوان یکی از مدافعان اقتصاد آزاد شناخته شده بود با توجه به اوضاع و احوال دولت‌های نهم و دهم کمتر مورد توجه بخش‌های دولتی بود و شاید بیشترین رویارویی به همان اظهارات نیلی در سال 1392 و برنامه تلویزیونی درباره آمار اشتغال‌زایی در دوره‌های گوناگون باز‌گردد. انتقاد نیلی، واکنش و تکذیب مقامات دولتی را در همان روزها در پی داشت، به گونه‌ای که آنها تلاش می‌کردند؛ ثابت کنند؛ سخنان نیلی سیاه‌نمایی است. چنانچه در برابر این اظهارات ادعا کردند که طی مدت مورد اشاره، حدود 5/5 میلیون شغل ایجاد شده است. همان مساله‌ای که در ماه‌های ابتدایی شروع به کار دولت یازدهم تکذیب شد و اوضاع اقتصادی کشور و بحرانی که در آن قرار گرفته‌ایم نیز شاهد عینی آن بود.

با روی کار آمدن دولت یازدهم مسعود نیلی که ید طولایی در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی داشت و هم‌نظر با تیم اقتصادی دولت یازدهم نیز بود، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور و رئیس موسسه عالی پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه در دولت یازدهم شد.

البته با توجه به اینکه هم‌پیمانان و نزدیکان فکری دو دولت قبلی، از یک سو نگاه نیلی را مخالف خود می‌دانستند و از سوی دیگر آن افشاگری آماری را عامل موثری در شکست کاندیدای خود در انتخابات تلقی می‌کردند، با شروع به کار دولت حسن روحانی و در کنار وزیران اقتصادی کابینه، تیر انتقادات و تخریب‌ها را به سمت نیلی نیز نشانه رفتند. قطعاً به یاد دارید چندی پیش مطلبی در رسانه‌ها با نام «هدایت‌گر اقتصادی: مسعود نیلی یا محمد طبیبیان؟» منتشر شد و در آن سکاندار اصلی اقتصاد را، نه رئیس‌جمهور و نه وزیران دولتی و نه حتی مسعود نیلی بلکه محمد طبیبیان حامی سرسخت اقتصاد آزاد عنوان کردند. علت اصلی این نتیجه‌گیری هم این بود که نیلی را یکی از شاگردان این استاد اقتصاد می‌دانستند. بر همین اساس به اشکال گوناگون تلاش کردند دولت یازدهم را موافق اقتصاد آزاد معرفی کنند البته اقتصاد آزادی که به معنای فاصله گرفتن از اقتصاد اسلامی است.

این مساله و اظهارات مشابه موجب شد نیلی در گفت‌وگوهایش پاسخگوی این نظرات نیز باشد، چنانچه در توضیح نقش ستاد هماهنگی اقتصادی دولت گفت: «این ستاد هم در سطح رویکردهایی که شخص رئیس‌جمهور یا معاون اول به مسائل دارند و هم در سطح لایه سه دستگاه اصلی سیاستگذار اقتصادی، نقش خیلی موثری در هماهنگی و جهت دادن ایفا کرده است، و رئیس‌جمهور سکاندار اصلی اقتصاد کشور است.» او در ادامه با اشاره به اینکه رئیس‌جمهور امور اقتصاد را به این ستاد واگذار نکرده است، گفت: «این ستاد را شخص رئیس‌جمهور تشکیل داده‌اند. در این ستاد رای‌گیری نمی‌شود که بگوییم تصمیم‌گیری درباره موضوعات اقتصادی را واگذار کرده‌اند. رئیس‌جمهور به‌عنوان اینکه هدایت اقتصاد کشور را بر عهده دارند این ستاد را جایگزین هیچ یک از ارکان موجود تصمیم‌گیری کشور نکرده‌اند. بلکه به خاطر اینکه ایشان از همه اطلاعات در مراجع تصمیم‌گیری استفاده کنند این ستاد را تشکیل داده‌اند.»

نیلی با وجود مسوولیتی که در دولت یازدهم بر عهده دارد، نگاه واقع‌بینانه خود را حفظ کرده است. اگر چه شاید سخنان اخیر او در برنامه پایش، در زمینه رونق اقتصادی و رشد آن از نگاه برخی تلخ و دور از انتظار بوده باشد اما ترسیم تصویر واقعی به جای تصویر هیجانی حداقل نتیجه‌اش این است که مردم پی می‌برند دولت جدید سر در برف شعارها و تصاویر خود‌ساخته فرو نکرده است.