فخر گندم

پنداری وزن گندم انبارشده در سیلوها به متر و معیار کارآمدی دولت‌ها تبدیل شده باشد؛ به بیان ساده‌تر، گویی هرچه ذخیره گندم بیشتر باشد، کارآزمودگی دستگاه دولت نیز افزون‌تر است. در مقابل نیز وقتی کفگیر گندم اندوخته‌شده به کف سیلوها می‌خورد، همچون بختک، خواب دولتی‌ها را می‌آشوبد. اما ظاهراً دولت یازدهم در ماه‌های اخیر سعی کرده است کابوس خالی شدن سیلوها را دست‌کم برای یک سال از خود دور کند، به این ترتیب که اعتباری معادل 14 هزار و 700 میلیارد تومان را به خرید تضمینی این کالا اختصاص داده است. این روزها، سهم این کالا در سبد اولویت‌های دولت چنان افزایش یافته است که به تعبیر دکتر مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهوری به مثابه متغیری در اقتصاد کلان نقش ایفا می‌کند. به راستی گندم چگونه به کمیتی مهم در اقتصاد ایران تبدیل شد؟ مقامات دولتی در چند ماه اخیر، خرید 14 هزار و 700 میلیاردتومانی گندم را در بوق و کرنا دمیدند و البته رئیس‌جمهوری نیز در پیام نوروزی خویش، از این اقدام به عنوان یک دستاورد افتخارآمیز یاد کرد: «من در اینجا لازم می‌دانم از شما کشاورزان عزیز که در سال گذشته هم در افزایش تولیدات کشاورزی و هم در خودکفایی گندم، ما را مفتخر کردید، و ملت را خوشحال کردید و به سفره خودتان هم برکت بیشتری دادید، تشکر کنم...‌» رئیس‌جمهوری در مقابل دوربین تلویزیون با لبخندی حاکی از رضایت از افزایش تولیدات کشاورزی، خودکفایی گندم و خرید گندم از کشاورزان سخن گفت، در حالی که علی طیب‌نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی حدود سه ماه پیش، به طور تلویحی از مسیری که دولت در پیش گرفته است، گلایه کرده بود: «امسال گندم از کشاورزان خریداری شد اما در خزانه پول برای پرداخت مطالبات گندم‌کاران وجود نداشت، بنابراین در آن شرایط تشخیص داده شد تا دو هزار میلیارد تومان اوراق در بازار سرمایه منتشر شود تا مطالبات کشاورزان پرداخت شود.» دولت در حالی از طریق انتشار اوراق بدهی اقدام به پرداخت مطالبات کشاورزان کرده است که به گفته نیلی، هدف از انتشار اوراق این بود که ترکیب بدهی بانک‌ها از شکل قبلی به شکل مدرن تبدیل شود و تعهدات دولت روشن و شفاف باشد. اما با تغییرات اعمال‌شده در اصلاحیه بودجه 1395 از سوی نمایندگان مجلس، این اوراق به تامین مالی خرید گندم، آموزش و پرورش شهرداری‌ها و سایر موارد اختصاص پیدا کرد و به ابزاری برای تامین کسری بودجه تبدیل شد. نکته دیگری که در این اقدام دولت قابل تامل به نظر می‌رسد، آن است که به موجب گزارش‌های رسمی، میزان مصرف گندم کشور حدود 9 میلیون تن است و امسال دولت با بهره‌گیری از ابزارهای مالی حدود 5 /11 میلیون تن گندم از کشاورزان خریداری کرد که این رقم 5 /2 میلیون تن بیش از مصرف سالانه کشور است. با مداقه در این ارقام می‌توان این گزاره را مطرح کرد که بالا بودن قیمت خرید تضمینی گندم و تفاوت فاحش این نرخ با نرخ جهانی آن، کشاورزان را به افزایش کشت گندم ترغیب کرده و عرضه گندم رو به فزونی گذاشته است؛ افزایش کشت، آن هم در شرایطی که اغلب مناطق کشور با تنش آبی مواجه هستند. با وجود این آیا تصمیم دولت برای انباشت 11 میلیون تن گندم، تصمیم صحیحی بوده است؟ و البته پرسش مهم‌تر آنکه، دولتی که با کسری منابع مواجه است، به چه دلیل باید در خریدوفروش گندم دخالت کند؟