بند دولتی

«‌چقدر وزرای دلسوز سخت‌شان است این بنگاه‌ها را رها کنند و آنها را دودستی چسبیده‌اند. تا زمانی که اقتصاد دست دولت است و تا زمانی که بخش خصوصی رقابتی غیررانتی نداشته باشیم، نمی‌توانیم مسائل اقتصادی خود را حل‌وفصل کنیم.» این بخشی از روایت محسن جلال‌پور، رئیس اتاق ایران از سخنان کنایه‌آمیز رئیس‌جمهور در اولین ضیافت بخش‌ خصوصی با رئیس‌جمهور در روزهای پس از آغاز برجام است. طبق این نوشته جلال‌پور در کانال شخصی‌اش در تلگرام «روحانی بعد از گفتن این جمله خطاب به ربیعی گفته حالا آقای ربیعی دارد عرقش را پاک می‌کند. در این لحظه دیدم که مهندس نعمت‌زاده هم به شدت می‌خندید.» اما این سخنان روحانی ریشه در چه دارد؟ چرا جلال‌پور در میان حاضران به واکنش‌های وزرای تعاون، کار و رفاه اجتماعی و صنعت، معدن و تجارت اشاره کرده است؟

نعمت‌زاده و ربیعی دو وزیری هستند که چند ماه پیش هم نام آنها در کنار هم در یک خبر انعکاس قابل توجهی یافته بود. آن زمان که نامه چهار وزیر صنعت، کار، اقتصاد و دفاع در رسانه‌ها منتشر شده و آنها با انتقاد از برخی تصمیمات و سیاست‌های ناهماهنگ دستگاه‌ها، هشدار داده بودند اگر تصمیم ضرب‌الاجل اقتصادی گرفته نشود، رکود تبدیل به بحران خواهد شد. در آن نامه که 12 مهر‌ماه امسال در رسانه‌ها منتشر شد، به افت 42‌درصدی شاخص بورس در یک دوره 19‌ماهه اشاره و ذکر شده بود: «براساس پیش‌بینی‌های بودجه‌ای شرکت‌ها که در بازار سرمایه موجود است و واقعیت‌های موجود در عملیات صنایع مختلف بورسی در برهه کنونی اگر به صورت ضرب‌الاجل و براساس قواعد حاکم در شرایط بحران اتخاذ تصمیم نشود، بیم آن می‌رود که این رکود تبدیل به بحران و آنگاه بی‌اعتمادی شود که برای زدودن آثار آن شاید مدت‌ها وقت لازم باشد.» پس از انتشار آن نامه هرچند رئیس‌جمهور واکنشی نشان نداده بود اما موضع اکبر ترکان، مشاور ارشد او قابل توجه بود.
ترکان در گفت‌وگویی با اقتصادنیوز عنوان کرده بود: «آنها به دنبال رانت خوراک ارزان برای پتروشیمی بودند و هر کدامشان به یک دلیلی این نامه را امضا کردند.» به گفته ترکان، انگیزه وزیر اقتصاد این بوده که با ارزان شدن نرخ خوراک پتروشیمی‌ها شاخص بورس بالا برود، انگیزه وزرای کار و دفاع به این موضوع برمی‌گردد که 90 درصد پتروشیمی‌ها برای این دو وزارتخانه و تحت مدیریت این دو وزیر هستند و وزیر صنعت هم به دلیل تعلق خاطرش به پتروشیمی‌ها به واسطه تجربه همکاری‌های قبلی‌اش این نامه را امضا کرده بود.

به هرحال آن سخنان روحانی و آن نامه چهار وزیر در حالی است که فعالان بخش خصوصی معمولاً از فعالیت شبه‌دولتی‌ها یا بخش‌های مورد حمایت دولتی‌ها به شدت گلایه کرده‌اند. با این حال دفاع وزرا حداقل در موضوع نرخ خوراک نشان می‌دهد دولتمردان در مواقعی نه‌تنها نسبت به این موضوع گلایه‌ای ندارند بلکه ترجیح می‌دهند از این بنگاه‌ها حمایت هم بکنند. اما چرا دولتمردان این‌گونه حمایت را بر اتخاذ مواضعی مانند موضع رئیس‌جمهور ترجیح می‌دهند؟ آنها نگران چه هستند؟ آیا تجربه خصوصی‌سازی ایران می‌تواند پشتوانه‌ای برای دست برداشتن آنها از حمایت‌‌ها باشد یا به واسطه همان تجربه است که حمایت را بر واگذاری بنگاه‌ها ترجیح می‌دهند؟ آیا در اقتصاد ایران بخش خصوصی واقعی و قوی‌ای وجود ندارد که بتواند سکان مدیریت بنگاه‌های بزرگ اقتصادی را در دست بگیرد یا منافع دولتی ایجاب می‌کند که این بنگاه‌ها واگذار نشوند؟