حمایت از تولیدات داخلی در اولویت است

به تازگی وزیر بهداشت از پرده‌برداری از 12 قلم داروی تولید داخل کشور خبر داده و گفته است تولید داروهای داخلی همزمان با کاهش واردات خواهد بود. با این حال وضعیت صنعت داروسازی و تولید آن را چگونه ارزیابی می‌کنید،آیا وضعیت داروسازی مطلوب است و اینکه ایران باید در جهت افزایش تولید دارو چه راهکارهایی را در پیش گیرد؟

صنعت دارویی کشور در سال‌های پیش از انقلاب همچون زمان حال نبود. ما در آن زمان یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان داروی قاچاق در کشور بودیم. قبل از انقلاب به صورت کامل و بعد از انقلاب هم حدود 90 درصد داروهای مصرفی در کشور وارداتی بود و کم‌کم با طرحی که در دهه 60 شروع شد و در دوران سازندگی پیشرفته شد صنایع داروسازی کشور شکل گرفت و مسیر رونق تحقق یافت. در یک سال و نیم اخیر هم این اقدامات در مسیر رشد و توسعه تولید داروهای داخلی افزایش یافت. البته در دولت قبلی اقداماتی صورت گرفته بود، اما آنچنان چشمگیر نبود و موفقیت چندانی رخ نداد و بیشتر در حد شعار مطرح شده است. در مواردی در دولت قبل بسیاری اقدامات در زمینه داروسازی و تولید داخل در عمل انجام نمی‌شد اما از سال گذشته تاکنون دارو را در مرحله آزمایشی تولید می‌کنند و سپس بعد از آنکه به مرحله انبوه رسید، رونمایی می‌شود و در بازار توزیع صورت می‌گیرد.

نمونه بارز تولید داروهای داخلی و به ثمر نرسیدن آن، داروی مخصوص بیماران دیابتی برای زخم‌های ناشی از بیماری بود، به گونه‌ای که در دولت قبل اعلام کردند می‌توانند از مشتقات گیاهی دارویی تولید کنند و آماده‌سازی تولید در حال انجام است، اما هنوز هیچ خبری از تولید و توزیع این دارو نشده است و این بیماران همچنان منتظر هستند. اما در دولت یازدهم و با توجه به اهمیتی که وزیر بهداشت برای بخش درمان کشور قائل است تولید داروهای ساخت داخل به صورت انبوه آغاز شده است؛ اینکه 12 قلم داروی جدید به بازار وارد می‌شود درست است و فقط نیاز به حمایت بیشتر دارد. این در حالی است که تاکنون بخش اعظمی از این داروها به کشور وارد می‌شده و قرار است به تولید داخلی دست یابیم. در برخی اقلام دارویی همچون اسپری تنگی نفس که در بازار هم موجود است، مشابه خارجی آن هم هست. بنابراین برای استفاده از این قلم دارو نیاز به فرهنگ‌سازی است، به گونه‌ای که هر دارویی در هر کشوری بسته به نوع زیست و آب و هوای آن کشور تولید می‌شود. در مورد این نوع داروها هم به همین صورت است، باید این فرهنگ‌سازی صورت گیرد که اثرگذاری داروهای ایرانی بر مردم از دیگر داروها بیشتر است. در ترکیب ساخت داروها درست است که بحث درمان و تخصص ساخت مطرح است، اما بحث سازگاری با محیط، آب، هوا و موقعیت جغرافیایی کشور نیز در میان است. وقتی دارویی در کشور خودمان ساخته شود همه این شرایط مد نظر قرار می‌گیرد. این 12 قلم هم عمدتاً داروهای تخصصی همچون داروی سرطان هستند که امیدواریم تولید انبوه آن صورت گیرد و نیازی به واردات انبوه نداشته باشد.

با این حساب وضعیت تولید دارو در کشور رو به بهبود است، به نظر شما چشم‌انداز صنعت داروسازی در آینده چگونه خواهد بود، ایران با حرکت به سمت تولید داروهای داخلی و کاهش واردات تا چه اندازه می‌تواند به خودکفایی در این صنعت دست یابد؟ آیا ممکن است که تا حد زیادی داروهای مورد نیاز و اولیه کشور در داخل تولید شود؟

نمی‌توانیم ادعا کنیم در صنعت داروسازی به خودکفایی کامل می‌رسیم، زیرا بیماری‌های ناشناخته زیادی در دنیا و در کشور وجود دارد و هر روز نیز علم پزشکی با پیشرفت‌هایی همراه می‌شود و نیاز به شناسایی نوع بیماری دارد، بنابراین نمی‌توان ادعا کرد که در همه زمینه‌ها و حتی در تولید همه داروها در کشور خودکفا می‌شویم. تولیدات و تحقیقات بر روی بسیاری از داروها در کشورهای متخصص صورت می‌گیرد و نیاز به این اطلاعات برای تولید وجود دارد اما در زمینه تولید مشابه این داروها در داخل کشور و کاهش هزینه‌ها نیاز به حمایت‌های دولتی بیشتر احساس می‌شود. در راس این حمایت‌ها حضور وزیر بهداشت و حمایت‌های دولت احساس می‌شود. این وزیر که خود به صورت مستقیم با درمان و مردم در ارتباط است دغدغه بیشتری نسبت به تامین داروهای مصرفی بیماران دارد و این را می‌توان از همه اقداماتی که در مدت اخیر انجام داده، دریافت. اقداماتی که در حال حاضر صورت گرفته است برخی نیاز به زمان دو، سه‌ساله دارد. به هر جهت در حال حاضر اقداماتی آغاز شده و عقلانیت خوبی در این بخش در پیش گرفته شده است چرا که این دولت نیامده است وام هنگفتی به گروهی بدهد و پس از آن منتظر تحقیق یا پژوهشی بنشیند که آیا می‌توان تولید را انجام داد یا خیر، بلکه برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده است تا هر پروژه‌ای به زودی نتیجه دهد تا به سرعت به مرحله اجرا گذاشته شود. این دولت برنامه‌ریزی‌های زیربنایی دارد و بحث پژوهش را به جوانان فارغ‌التحصیل واگذار کرده و این زمینه دانش‌بنیانی که ایجاد شده است مسوولیت این بخش را به دوش می‌کشند. اما این امر به این معنی نیست که فقط باید فارغ‌التحصیلان را به سمت پژوهش تشویق کرد بلکه باید به این افراد علاوه بر موقعیت تحقیق، موقعیت مالی هم داد و حمایت‌های دولتی را بیشتر کرد. باید به این افراد کمک کرد تا کارخانه تولید دارو بزنند و در زمینه تولید و توزیع حمایت شوند. به گونه‌ای که علم در کنار اعتبارات و حمایت‌ها یکسان باشد. این در حالی است که از طرف دیگر دولت باید حمایت‌کننده باشد و تولیدات داخلی حمایت شوند. اینکه وزیر بهداشت گفته است واردات داروها ممنوع است، این‌گونه نباشد که جای خالی آنها در سیستم درمانی کشور احساس شود، بلکه تولیدات داخلی حمایت شود تا پاسخگوی همه هزینه‌ها باشد.

در سال‌های گذشته مهم‌ترین مشکلات صنعت داروسازی چه بوده است و اکنون نیز این صنعت با چه موانعی مواجه است؟

صنعت داروسازی یک صنعت فنی و تخصصی است، دولتی‌ها هم آن را به صورت سایر صنایع همچون صنایع تولید قطعات خودرو می‌نگرند. عوارضی از تولیدکننده می‌گیرند و به صورت صنعت به آن نگاه می‌شود. در مواردی تحقیق و پژوهشی که در صنعت داروسازی است در هیچ صنعت دیگری دیده نمی‌شود چرا که پژوهش این نیست که این دارو را در کجا تولید و مصرف می‌کنند و ما نیز همان را اجرایی کنیم بلکه همه آزمایش‌ها و تست‌ها باید صورت گیرد. باید دید دارویی که می‌خواهیم تولید کنیم برای بازار دارویی و مصرفی کشور مقرون به صرفه است یا خیر. همه اینها هزینه‌هایی است که باید در بخش تولید مورد توجه قرار گیرد که متاسفانه در سالیان گذشته این اصل دیده نشده است و بحث دیگر اینکه در بخش تحقیق و پژوهش بسیاری افراد حضور دارند اما برخی دیگر به عنوان سرمایه‌گذار سودها را می‌گیرند. به طور مثال در مواردی دیده شد که چند سرمایه‌گذار در خارج از کشور وارد این صنعت شدند و جوانانی که در ساخت این داروها تحقیق کردند نادیده گرفته شدند و این امر باعث کاهش انگیزه و رشد نکردن تولیدات داخلی شده است. باید به تولیدکنندگان بهای بیشتری داده شود و در بحث تهیه زمین برای ایجاد کارخانه حمایت‌های لازم صورت گیرد؛ باید همه این موانع برداشته شود و نگاه به صنعتی شدن تولید دارو به گونه‌ای دیگر شود. در این شرایط بهتر است دفاع از تولیدکننده به یک طریق باشد. اعم از مجوز و ارائه زمین و ساخت و حمایت محصول همگی زیر نظر یک سازمان قرار گیرد نه اینکه افراد برای تولید یک محصول به صدها دستگاه اجرایی مراجعه کنند. حتی تولیدکنندگان هم خودشان از این موضوع گلایه دارند.

با این تفاسیر شما بر این باور هستید که نگاه صنعتی به داروسازی به سوی نگاه درمانی-بهداشتی بگردد تا اینکه بخواهد بازار رقابتی ایجاد شود؟ به نظر شما توجه به تولیدات داخلی بیش از تخصیص اعتبار خواهد بود؟

وضعیت تولید دارو در کشور باید به سمتی برود که سلامت دارو در اولویت قرار گیرد، نه بحث تولید و تجاری شدن آن. برای پیشرفت در این بخش باید تولید دارو را از تجارت خط بزنیم تا بیشتر به سلامت و درمان توجه کنیم. تولید داروها را به صورت کالای تجاری و بازرگانی ببینیم و آن را به سمت و سوی سلامت جامعه و مردم پیش ببریم. اگر این کار را انجام دهیم قطعاً نگاه جامعه هم درمانی- بهداشتی می‌شود و مردم هم دسترسی بهتری به این داروها خواهند داشت و یارانه ارائه‌شده از سوی دولت هم قابل توجیه خواهد بود.

در آمار ارائه‌شده از سوی واردکنندگان دارو، اعلام شده است که بیشترین واردات مواد اولیه از چین و هند است و بیشترین واردات دارو از آمریکا و اروپاست، در حال حاضر در صنعت دارویی کشور کمبودی در واردات مواد اولیه داریم؟

در بحث واردات اطلاعات چندانی ندارم. اما در هر صورت دارو، سلامتی همه مردم است. بنابراین باید تلاش شود دارو به هر شکلی به جز قاچاق وارد کشور شود و هر طور شده داروی مورد نیاز مردم را تامین کنیم. تصور کنید هنگامی که بیمار یا همراه او برای دریافت داروی خاص به داروخانه مراجعه می‌کند و گفته می‌شود داروی مورد نیاز موجود نیست، چه حسی به بیمار یا همراهش دست می‌دهد. آن زمان بیمار کاملاً ناامید می‌شود چرا که بر این باور است که پس از خدا آن دارو است که می‌تواند نجات‌دهنده او باشد. حال باید تلاش شود این شکاف برطرف شود و کشور نیز داروی مورد نیاز را به اندازه کافی داشته یا تولید کرده باشد. بنابراین مسوولان هم همان‌طور که از اسم‌شان بر‌می‌آید، باید تسهیل‌کننده تامین این داروها باشند و مجوز ورود بسیاری از داروها را بدهند تا از وضعیت کم‌دارویی و بی‌دارویی نجات پیدا کنیم. در بحث کیفیت دارو نیز امیدواریم در دولت یازدهم از افراد صاحب تجربه هم استفاده شود و تنها به تحصیل‌کرده‌ها اکتفا نشود. چرا که فارغ‌التحصیلان در بخش فنی و تخصصی و افراد تجربی در بخش اجرایی تجربه دارند و می‌توانند کمک‌کننده باشند. در بحث دارو، داروخانه‌ها حتی پرسنل می‌توانند کمک‌کننده مناسبی باشند. آنها به صورت روزانه با انواع بیماران در ارتباط هستند. این افراد به خوبی می‌توانند پل ارتباطی و تسهیل‌کننده بخش دارویی میان بیماران و داروسازان باشند. متصدیان در داروخانه‌ها می‌توانند بهترین انتقال‌دهنده اطلاعات مردم به وزارتخانه و داروسازان و تولیدکنندگان باشند. اما متاسفانه در حال حاضر این بخش رها شده است و هیچ ارتباطی با دولت ندارد. اگر این ارتباط برقرار شود و بحث ارتباط اولیه میان مردم و پرسنل صورت گیرد، سمت دیگر وزیر بهداشت است که باید اقدامات لازم را انجام دهد که هنوز این فاصله خالی است. اما دیده شده که این دولت تلاش می‌کند این ارتباط برقرار شود تا این معضلات کمتر شود.

انجمن صنفی داروخانه‌های کشور و داروسازان در بخش تولید و افزایش تولیدات داخلی چه فعالیت‌هایی انجام داده است، در برخی موارد دیده می‌شود با وجود اینکه داروی ایرانی در بازار موجود است، متصدی به دلیل اطمینان نداشتن از کیفیت دارو یا دلایل دیگر داروی خارجی را پیشنهاد می‌کند. دلیل این موضوع چیست؟ آیا دلیل آن کمبود آموزش و عدم فرهنگ‌سازی است؟

یکی از معضلات بخش پرسنل داروخانه‌ها هستند. کسانی که در داروخانه‌ها مشغول به کار هستند رها شده‌اند و هیچ نقشی در بخش تصمیم‌گیری‌ها ندارند. اما طبق تصمیمات اتخاذ شده در سال 1382 آموزش جدی پرسنل داروخانه آغاز شده است. همواره نقایص بزرگی در سیستم سلامت و بهداشت داروخانه‌ها وجود داشته، افرادی که در داروخانه‌ها حضور دارند فاقد آموزش فنی و حرفه‌ای هستند ولی از سال 1382 این اقدامات انجام شده است و بخشی از این افراد آموزش دیده‌اند و کنار دکتر داروساز خدمت ارائه می‌دهند که چرا داروی ایرانی و خارجی در هر بیماری‌ای تجویز می‌شود. اما همچنان مشکل اصلی عدم آموزش و از آن مهم‌تر نگاه تجاری به این صنعت است. اکنون تشکیلاتی در داروخانه‌ها داریم که نگاهشان به تولید دارو صرفاً تجاری است و از منظر بهداشتی خارج شده‌اند و اینها نمی‌گذارند کاری از پیش برود. در دولت قبل تصمیمات خیلی عجولانه گرفته شد. از جمله تاسیس داروخانه که همه اینها به بخش خصوصی واگذار شد. حال اگر قرار باشد کسی خودش دارو را بسازد، نظارت و اجرا هم به عهده خودش باشد،کار به درستی انجام نمی‌شود و همین مشکلات ایجاد می‌شود. این در صورتی است که وزارت بهداشت و درمان باید نظارت داشته باشد. بخش خصوصی هم بخش کارگری دارد و هم‌ صنفی، اما بهترین افرادی که می‌توانند در این بخش ناظر و کمک‌کننده باشند نیروی انسانی شاغل در داروخانه‌ها هستند نه سرمایه‌گذاری که به دنبال سود است. کسی که هم درد بیمار را می‌بیند و هم عملکرد داروساز را می‌بیند. این افراد باید بیشترین کمک را کنند و این بخش را به حال خود رها نکنند. اینکه خود مسوولان فنی در برخورد با بیمار و ارتباط با بیمار و سازنده دارو از سازمان غذا و دارو آموزشی ندیده‌اند، جزو دغدغه‌هاست. این در حالی است که در همین روزهای اواخر بهمن‌ماه جلسه‌ای تحت عنوان آموزش به پرسنل داروخانه‌ها در حال برگزاری است که در آن با حضور قائم‌مقام وزیر بهداشت مشکلات این حوزه بررسی خواهد شد.