سیاست‌های صریح و ضمنی

روزبه کردونی/مدیر‌کل دفتر امور آسیب‌های اجتماعی وزارت رفاه

همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب اشاره داشته‌اند نهاد خانواده با تهدید و تزلزل روبه‌رو است. برای نمونه باید اشاره داشت در سالیان اخیر ایران دارای بیشترین میزان کاهش موالید و بیشترین سرعت کاهش باروری در تمامی کشورهای اسلامی بوده است، در‌صد زنان هرگز ازدواج نکرده در کشور به شدت افزایش یافته است، کشور با فزونی جمعیت زنان سالمند و زنانه شدن جمعیت سالخورده روبه‌رو است، نسبت تک‌فرزندی در سراسر کشور و در تمامی استان‌ها و بین مناطق شهری و روستایی رو به افزایش است، کشور با رشد فزاینده زنان سرپرست خانوار روبه‌رو است (برآورد می‌شود حدود 300 هزار زن سرپرست خانوار زیر 25 سال داشته باشیم).
از سوی دیگر حدود پنج درصد زندانیان کشور زنان هستند که بیش از 40 درصد آنها به دلیل اعمال ضدعفت و اخلاق به زندان رفته‌اند و 76 درصد آنها متاهل هستند.
همچنین با رشد فزاینده طلاق نیز مواجه هستیم. نکته حائز اهمیت این است که 45 درصد طلاق‌ها در پنج سال اول زندگی و شش درصد در سال اول زندگی زوجین هستند که این نشان‌دهنده ناپایداری خانواده نیز است.

پیام رهبری
با این شرایط متوجه می‌شویم ابلاغ سیاست‌های کلی خانواده از سوی رهبری نظام یک اقدام ضروری، استراتژیک و به موقع بوده است. در سیاست‌های ابلاغی خانواده مواردی نظیر ارتباط خانواده و مسجد، نهضت فراگیر ازدواج آسان، ارتقای معیشت و اقتصاد خانواده‌ها، ساماندهی نظام مشاوره‌ای، مشارکت خانواده برای پیشبرد اهداف، بازنگری، اصلاح و تکمیل نظام حقوقی و رویه‌های قضایی، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در خانواده، تکریم سالمندان و تربیت اسلامی فرزند از اهم موارد مورد تاکید ایشان بوده است.

تجارب جهانی
اکثر کشورهای دنیا دارای سیاست‌های ملی خانواده (Family Policy National) هستند. سیاست‌های خانواده معطوف به مسائل و چالش‌های خانواده در ارتباط با جامعه با هدف بهبود و افزایش رفاه خانواده هستند. سیاست‌های خانواده اقدامات دولت در جهت حمایت از خانواده؛ افزایش رفاه اعضای آن و تقویت روابط خانوادگی را در‌بر می‌گیرد.
سیاست‌های خانواده می‌توانند صریح یا ضمنی باشند: در تدوین سیاست‌های صریح دولت عامدانه و آگاهانه مسائل خانواده را هدف قرار می‌دهد. سیاست‌های ضمنی به‌طور غیر‌مستقیم وضعیت خانواده‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
■ برای مثال در آفریقای جنوبی کمک‌هزینه برای مراقبت اولیه از کودک کمتر از 18 سال پرداخت می‌شود و برای نگهداری و مراقبت از کودکانی که به فرزندخواندگی پذیرفته می‌شوند کمک‌هزینه پرداخت می‌شود.
■ در سوئد انواع مرخصی طولانی‌مدت با حقوق برای والدین پیش‌بینی شده است و در صورت فوت والدین به کودکان مقرری پرداخت می‌شود.
■ در نروژ برای پوشش برخی از هزینه‌های کودک تا 18‌سالگی کمک‌هزینه پرداخت می‌شود و حدود 650 هزار خانواده و 1 /1 میلیون کودک هر‌ساله از این خدمات بهره می‌گیرند.
■ در کره جنوبی پرداخت کمک‌هزینه تا دوسالگی در اولویت‌های دولت وجود دارد و صرف‌نظر از میزان درآمد خانوار از سه تا چهارسالگی خانوارهایی با درآمدی پایین‌تر از متوسط درآمد تحت پوشش این برنامه هستند.
■ در ژاپن امکان مرخصی برای والدینی که صاحب فرزند می‌شوند از 12 ماه تا بیش از 18 ماه با دریافت 50 درصد از حقوق وجود دارد.
■ نکته بسیار مهم این است که هر سیاست خانواده باید مسائل مرتبط با کودک، سالمندی، زنان، خانواده و... توسعه اجتماعی را به‌صورت یکپارچه دربرگیرد.
■ نکته پایانی اینکه با تاکید دکتر ربیعی وزیر رفاه موضوع خانواده و مسائل مرتبط به آن در دو سه سال گذشته در صدر سیاستگذاری‌های شورای عالی رفاه و دستگاه‌های تابعه وزارتخانه قرار داشته است. اخیراً نیز بعد از ابلاغ سیاست‌های کلی خانواده اولین دستور کار کمیسیون شورای عالی رفاه که به ریاست دکتر ربیعی برگزار شد نحوه تحقق سیاست‌های کلی خانواده ابلاغی مقام معظم رهبری بوده است.
■ کاهش موالید خام
■ شتاب سرعت کاهش باروری در ایران در 10 سال اخیر
■ افزایش شدید درصد زنان هرگز ازدواج‌نکرده
■ فزونی جمعیت زنان سالمند و زنانه شدن جمعیت سالخورده روبه‌رو است.
■ نسبت تک‌فرزندی در سراسر کشور و در تمامی استان‌ها و بین مناطق شهری و روستایی رو به افزایش است.
■ کشور با رشد فزاینده زنان سرپرست خانوار روبه‌رو است.
■ کشور با پدیده رشد کودک‌آزاری روبه‌رو است.
■ پنج درصد زندانیان زن هستند.
■ طلاق در سال‌های اول زندگی‌=‌ناپایداری خانواده

تجربه کشورهای جهان
سوئد
1- پرورش کودک و تعادل میان کار و خانواده
1-1- انعطاف‌پذیر ساختن شرایط کار والدین
1-2- توجه و حمایت به افزایش نقش پدران در پرورش کودک و تقسیم عادلانه وظایف
1-3- بسته‌های حمایتی مالی
1-4- بسته حمایتی غیرمالی
2- حمایت از خانواده‌های آسیب‌پذیر
2-1- سیاست‌های معطوف به کاهش طبقات اجتماعی و افزایش رفاه
3- مسائل و چالش‌های خانواده
3-1- مقابله با خشونت علیه زنان
ایسلند
1- پرورش کودک و تعادل میان کار و خانواده
1-1- توجه و حمایت به افزایش نقش پدران در پرورش کودک و تقسیم عادلانه وظایف
2- ارائه کمک‌های غیر‌مالی
3- مقابله با خشونت خانگی
نروژ
1- پرورش کودک و تعادل میان کار و خانواده
1-1- ارائه بسته حمایتی مالی برای والدین: با هدف امکان‌پذیر کردن حضور یکی از والدین در خانه
1-2- ارائه بسته حمایتی برای کودک
2- مسائل و چالش‌های خانواده
2-1- مقابله با خشونت علیه زنان
کره جنوبی
1- پرورش کودک و تعادل میان کار و خانواده
1-1- آموزش‌های گسترده خانواده با محوریت کمک به بهبود کیفیت زندگی خانوادگی و جلوگیری از اختلافات خانوادگی
1-2- حمایت از والدین
1-3-ارائه خدمات نگهداری از کودک
2- مسائل و چالش‌های خانواده
2-1- حمایت از خانواده‌هایی کم‌درآمد
2-2- حمایت از خانواده‌های تک‌والد
ژاپن
1- پرورش کودک و تعادل میان کار و خانواده
1-1- سیاست‌های مربوط به نگهداری از کودک
1-2- سیاست‌های معطوف به تعادل کار و زندگی خانوادگی
2- حمایت از خانواده‌های آسیب‌پذیر
2-1- تصویب قانون منع خشونت خانگی
2-2- حمایت از خانواده‌های فقیر
2-3- حمایت از زنان سرپرست خانوار