افزایش حداقل دستمزد لزوماً به‌سود کارگران نیست
آسیه حاتمی از یافته‌های سامانه حقوق و دستمزد ایران‌تلنت می‌گوید
اگرچه عوامل زیادی نظیر جو کاری، حمایت کارفرما و امکان پیشرفت در رضایت از یک شغل تاثیرگذارند اما بدون شک یکی از مهم‌ترین مولفه‌های رضایت شغلی میزان دستمزد است.
اگرچه عوامل زیادی نظیر جو کاری، حمایت کارفرما و امکان پیشرفت در رضایت از یک شغل تاثیرگذارند اما بدون شک یکی از مهم‌ترین مولفه‌های رضایت شغلی میزان دستمزد است. از همین‌رو مجموعه ایران‌تلنت شش‌سالی هست که به انتشار گزارشی در خصوص حقوق و دستمزد می‌پردازد. گزارشی که در سال جاری با ساختاری نو و متفاوت منتشر شده است. در همین رابطه با آسیه حاتمی، مدیرعامل و موسس شرکت ایران‌تلنت، گفت‌وگو کردیم تا از اهداف ایجاد سامانه iransalary و ویژگی‌های گزارش حقوق و دستمزد مطلع شویم. او با توضیح اینکه این مجموعه همواره به دنبال بالاتر بردن کیفیت گزارش‌های خود است اعلام کرد؛ سامانه جدید از این نظر حائز اهمیت است که اطلاعات آن پیوسته به‌روز خواهد شد و فیلترهای موجود در سامانه کار را برای کاربران آسان‌تر و جذاب‌تر کرده است. حاتمی معتقد است استفاده مناسب از داده‌های موجود در ایران‌سلری می‌تواند به نهادهای دولتی برای سیاستگذاری‌های صحیح کمک کند اما متاسفانه چنین عزمی از سوی دولت وجود ندارد.
♦♦♦
گزارش امسال حقوق و دستمزد با فرمتی کاملاً متفاوت نسبت به سال‌های گذشته از سوی ایران‌تلنت منتشر شده، هدف از تغییرات ایجاد‌شده و جدا کردن سایت ایران‌سلری (Iran salary) چه بوده است؟
گزارش حقوق و دستمزد که از شش سال پیش انتشار آن آغاز شد اطلاعات بسیار محدودی به کاربران (چه شرکت‌ها و کارفرمایان و چه کارجویان و کارمندان) می‌داد. این اطلاعات نه‌تنها محدود بود بلکه در یک مقطع زمانی منتشر می‌شد. به این معنا که کل سال باید انتظار می‌کشیدند تا ما ارزیابی‌های خود را در ماه‌های آخر سال انجام دهیم و نتایج این ارزیابی‌ها را در ابتدای سال بعد منتشر کنیم. اما از سال 97 که ما پلت‌فورمی را جایگزین گزارش کردیم نه‌تنها داده‌ها به صورت مرتب به‌روزرسانی می‌شود (در حال حاضر هر سه ماه یک‌بار)، بلکه تفاوت عمده دیگری که با گزارش دارد این است که عناصر دیگر تاثیرگذار بر دستمزد را در آن لحاظ کردیم. در فرمت قبلی گزارش ما که سال گذشته منتشر شد تنها اطلاعاتی نظیر محدوده دستمزد و میانگین دستمزد یک شغل در شرکت‌های کوچک و بزرگ (کمتر از 100 کارمند و بالاتر از 100 کارمند) را به کاربران ارائه می‌کرد و پارامترهای دیگر تعیین‌کننده حقوق در آن لحاظ نشده بود. اما در پلت‌فورم جدید ما پارامترهای دیگر نظیر میزان تجربه کاری، سطح تحصیلات، نوع فعالیت کسب‌وکار، نوع شرکت (خصوصی، دولتی یا بین‌المللی) و... را برای تعیین دستمزد اضافه کردیم. چراکه یک جایگاه شغلی در دو کسب‌وکار مختلف مطمئناً دستمزد متفاوتی خواهد گرفت. در سامانه جدید ما تمامی این اطلاعات به کاربر داده می‌شود ولی در گزارش‌های کاغذی قبلی، نمودارها و روندها دربرگیرنده همه این اطلاعات نبودند. با استفاده از پایگاه داده و ذخیره داده‌ها، شرکت‌ها می‌توانند با فیلترهایی که سامانه در اختیار آنها قرار داده است، محدوده و میانگین دستمزد را در حالت‌های مختلف به دست آورند. برای مثال اگر من یک شرکت دیجیتال داشته باشم علاوه بر اینکه می‌توانم محدوده حقوق یک کارمند حسابدار در تهران را مشاهده کنم، قادر خواهم بود ببینم دیگر شرکت‌های دیجیتال به کارمندان حسابدار خود چقدر حقوق می‌دهند. در واقع در این چارچوب جدید شرکت‌ها می‌توانند دیتاهای مورد نیاز خود را متناسب با پرسنل و شرایط شرکتی خود تفکیک کرده و جست‌وجو کنند.
آیا می‌توان از صحبت‌های شما این‌گونه برداشت کرد که این پلت‌فورم بیشتر برای کارفرمایان و شرکت‌ها در نظر گرفته شده تا کارجویان و افراد حقیقی؟
از نظر ما از هر دو طرف می‌توان به این گزارش نگاه کرد. در پلت‌فورم فعلی هم شخص می‌تواند وارد سایت شود و حقوق خود را با انتخاب پارامترهای مختلف و در بازار کار خود بسنجد. به طور مثال یک فرد می‌تواند به این نکته پی ببرد که چند درصد از شاغلان در حوزه فعالیتش از او بیشتر حقوق دریافت می‌کنند. در واقع در پلت‌فورم جدید سال 97 ما گزارش‌ها را حذف کردیم و فقط قابلیت فیلتر و جست‌وجو را دادیم. نکته جالبی که برای ما در این خصوص وجود داشت این بود که آنقدر مردم با شیوه قدیمی و گزارش‌های حقوق و دستمزد ارتباط برقرار کرده بودند که مرتب از ما سراغ گزارش را می‌گرفتند در حالی که در این پلت‌فورم جدید امکاناتی بسیار فراتر از گزارش قبلی به مخاطب داده می‌شود. در نتیجه کاری که کردیم این بود که در کنار این سامانه، اقدام به انتشار گزارش‌هایی کردیم که قابلیت منحصربه‌فرد آن، امکان به‌روز شدن همزمان با به‌روزرسانی داده‌هاست.
ملاک دسته‌بندی مکانی گزارش‌های حقوق و دستمزد به چه شکل بوده است؟ به عنوان مثال چرا استان‌های نفت‌خیز از سایر استان‌های کشور جدا شده‌اند؟
از چندسال قبل که به جز تهران استان‌های دیگر نیز مورد بررسی قرار گرفت تیم تحلیل و آمار ما پژوهش خود را در شهرستان‌ها آغاز کرد و به نتایج جالبی دست یافت. بر اساس کارهای تحلیلی و آماری انجام‌شده توسط گروه در شهرهایی که داده‌های مکفی وجود داشت، اقدام به دسته‌بندی استان‌های مختلف از نظر متوسط حقوق کردیم و از تشابه دستمزدها سه دسته استان مشخص کردیم: استان‌هایی که کمترین دریافتی را داشتند، استان‌هایی که بیشترین دریافتی را داشتند و استان‌های نفت‌خیز. یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث شد استان‌های نفت‌خیز از دو دسته‌بندی دیگر ما جدا شود این بود که بخش قابل‌توجهی از شاغلان در این استان‌ها افراد غیربومی هستند و به همین دلیل از حقوق و دستمزد بالاتری برخوردارند. ذکر این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است که تحلیل‌های ما در حوزه‌هایی ارائه شده که در آنها داده‌ها به اندازه کافی وجود داشته است چراکه قابل استناد بودن داده‌ها از اهمیت بسیار بالایی برای ما برخوردار است. به طور کلی باید به این نکته اشاره کنم که بین داده‌های ما و داده‌های مراجع دولتی تفاوت‌هایی وجود دارد و ما معتقدیم داده‌های ما قابل اطمینان‌تر هستند.
اجازه دهید کمی به عقب‌تر برگردیم، ایران‌تلنت که به عنوان یک سایت کاریابی مشغول به فعالیت بود با چه هدفی به فکر انتشار گزارش‌های حقوق و دستمزد افتاد؟
داده‌ها، چیزی است که به واسطه ماهیت کارمان در دسترس ما قرار دارد و حداقل استفاده‌ای که از این داده‌ها می‌توان کرد، در بحث استخدام است. اما وقتی داده وجود دارد، ناگفته‌ها و نانوشته‌های زیادی را می‌توان از درون داده‌ها استفاده کرد و اتفاقاً job siteهای دنیا منبع اصلی اطلاعات و روندهای اشتغال و سطح حقوق و دستمزد در کشورهای خود هستند. برای مثال یکی از نخستین کسب‌وکارهایی که پس از برجام تاثیر این قرارداد را در بازار کار تشخیص داد، ایران‌تلنت بود و ما مشاهده کردیم که حجم استخدام‌ها در کدام حوزه یا صنعت افزایش یافت و ما نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل‌های خود را منتشر می‌کردیم. سال گذشته پس از بحران اقتصادی کشور نیز اولین جایی که تغییرات بازار را مشاهده کرد، ما بودیم چراکه اطلاعات جامعی از شرکت‌های مختلف در دسترس ما قرار دارد و ما به لحظه می‌دیدیم که در کدام حوزه‌ها بازار با افت مواجه شد و در کجا سطح استخدام ثابت ماند. با استفاده از یک ارزیابی سریع از شرکت‌ها دریافتیم که کدام شرکت‌ها و در چه حجمی در حال تعدیل نیرو هستند و کدام گروه شرکت‌ها همچنان در حال استخدام هستند یا کدام گروه شرکت‌ها هزینه‌های خود را کاهش می‌دهند.
اما در مورد حقوق باید به این نکته اشاره کنم که یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های شرکت‌ها در ایران، کمبود اطلاعات است. این موضوع برای شرکت‌های خارجی که وارد بازار کشور می‌شوند بسیار محسوس‌تر است. چراکه شرکت‌های داخلی معمولاً با پرس‌وجو از یکدیگر و اطلاعات میدانی نسبت به تعیین نرخ دستمزد به کارکنان خود تصمیم‌گیری می‌کنند اما در مجموع ایران جزو کشورهایی محسوب می‌شود که خلأ اطلاعات (information) در آن وجود دارد هرچند داده (data) در ایران فراوان است. برای مثال تامین اجتماعی منبع بزرگی از داده است ولی هیچ نهاد یا سازمانی داده‌های موجود را تحلیل نکرده تا اطلاعات کاربردی پدید آید. حتی اگر چنین اتفاقی افتاده باشد هم نتایج به‌دست‌آمده در اختیار کسب‌وکارها قرار نمی‌گیرد تا به عنوان ابزاری برای تصمیم‌گیری از آنها استفاده کنند.
این پلت‌فورم دستمزد و حقوق از روی یک معیار خارجی ایجاد شده یا به طور کلی حاصل پژوهش‌ها و تلاش‌های متخصصان خودتان است؟
کاملاً کار خودمان و تیم تحلیل داده‌های خودمان بوده است. البته در ایجاد پلت‌فورم Iransalary از متخصصان داده (data scientist) نیز استفاده کردیم چراکه در این کار نیازمند تخصص‌هایی چون یادگیری ماشین (machine learning) بودیم. البته نمونه‌های خارجی مشابه نیز وجود دارد.
آیا مراجع دولتی از اطلاعات شما استفاده می‌کنند؟
ما به طور رسمی هیچ همکاری‌ای با ارگان‌های دولتی نداشته‌ایم هرچند در این مدت بارها نسبت به استفاده از اطلاعات ما ابراز تمایل کردند اما اینکه گزارش ما تاثیری در تصمیم‌گیری‌ها و سیاستگذاری‌های دولتی داشته باشد، گمان نکنم.
شرکت‌ها از گزارش‌های شما چه استفاده‌ای می‌کنند؟
بسیاری از کسب‌وکارها با ما تماس می‌گیرند و اطلاعات حقوق و دستمزد مربوط به حوزه کاری‌شان را از ما می‌خواهند (که البته خود این مجموعه‌ها می‌توانند با خرید اشتراک ایران‌سلری به کل اطلاعات مشاغل مختلف دسترسی پیدا کنند)، چراکه می‌خواهند حقوق پرسنل خود را در ابتدای سال تعیین کنند و بزرگ‌ترین چالش شرکت‌ها این است که چه رقمی را برای قراردادهای جدید کارکنان خود پیشنهاد بدهند که هم از پس هزینه‌های آن بربیایند و هم نیروی خود را به دلیل حقوق پیشنهادی پایین از دست ندهند. چراکه با وجود اینکه در شش ماه گذشته ما شاهد تعدیل نیروی گسترده در بسیاری از شرکت‌ها مخصوصاً بخش خصوصی بودیم اما، در برخی از جایگاه‌های شغلی نیز شاهد هستیم که شرکت‌ها نیاز به حفظ و نگهداشت نیروهای خود دارند که قطعاً یکی از ابزارهای آن حقوق و مزایاست.
به طور کلی پلت‌فورم گزارش جدید در مقایسه با گزارش‌های قبلی چه امکاناتی را در اختیار کاربران قرار می‌دهد؟
علاوه بر مقایسه خود با افراد دیگر، شرکت‌ها نیز می‌توانند خودشان را با شرکت‌های دیگر مقایسه کنند. به عنوان مثال یک شرکت فعال در حوزه دیجیتال می‌تواند دستمزد پیشنهادی به کارکنان خود را با دیگر شرکت‌های دیجیتال مقایسه کند. در خصوص استفاده از این اطلاعات نیز معمولاً شرکت‌ها دو رویکرد را در نظر می‌گیرند. رویکرد اول رویکرد عموم شرکت‌هاست که از این گزارش تنها برای سنجش جایگاه فعلی خود استفاده می‌کنند. اما رویکرد دوم که اکثراً در شرکت‌های خارجی و با تفکر ساختاری وجود دارد به نوعی است که علاوه بر سنجش جایگاه، برای تعیین سطح حقوق نیز از این ابزار استفاده می‌کنند. برای مثال هیات‌مدیره یک شرکت تصمیم می‌گیرد که می‌خواهد سطح درآمد کارکنان آن شرکت جزو کدام صدک در میان شرکت‌های فعال در بازار باشد و بر اساس آن و با توجه به گزارش ما میزان پرداختی صدک مورد نظر را پیدا کرده و مطابق آن دستمزد کارکنان خود را تعیین می‌کند. البته باید توجه داشت که تنها دستمزد به عنوان مزیت رقابتی و جذابیت یک شرکت برای کارجویان محسوب نمی‌شود و مواردی همچون جو حاکم بر شرکت، امکان رشد و یادگیری، ساعت کاری شناور و... می‌تواند به عنوان مزیت رقابتی شرکت‌ها در جذب کارمندان تلقی شوند.
شما به عنوان مدیرعامل ایران‌تلنت آیا از گزارش حقوق و دستمزد برای تعیین حقوق کارمندانتان استفاده می‌کنید؟
بله قطعاً، ما دستمزد تمامی کارکنان خود را با استفاده از این گزارش می‌بندیم. و این نکته برای ما مهم است که پرداختی‌های ما کمتر از صدک 75 درصد بازار نباشد یا به عبارت دیگر، جزو 25 درصد بالای جامعه باشیم.
نحوه جمع‌آوری داده‌ها به چه صورت است؟
ما برای جمع‌آوری داده‌ها چه در سال‌های قبل که صرفاً یک پرسشنامه بود و چه امسال که در قالب یک پلت‌فورم داده‌ها را می‌گیریم از اطلاع‌رسانی عمومی استفاده می‌کنیم. البته بخشی از جامعه آماری ما افرادی هستند که در ایران‌تلنت ثبت‌نام کرده و رزومه داده‌اند که بیش از یک میلیون نفر می‌شوند. ما به این افراد برای به‌روزرسانی اطلاعات دستمزدشان اطلاع‌رسانی می‌کنیم. البته اطلاع‌رسانی در فضای مجازی و رسانه‌های جمعی نیز وجود دارد. موضوع جالبی که از سال جاری به نحوه جمع‌آوری داده ما اضافه شده است این بود که شرکت‌ها نیز به ثبت اطلاعات خود در پلت‌فورم ما اقدام می‌کنند.
همواره در ابتدای هر سال، نرخ افزایش دستمزدها از سوی دولت انجام می‌شود. آیا گزارش‌های شما نیز این افزایش دستمزدها را تایید می‌کند؟
معمولاً ما پس از گذشت چند ماه از ابتدای سال، میزان افزایشی را که در عمل در سطح درآمد کارکنان اتفاق افتاده در سطوح مختلف محاسبه می‌کنیم. اجازه دهید به یکی از کارهایی که در سال گذشته انجام دادیم اشاره کنم. برای مثال سال گذشته افزایش حقوق از سوی دولت 12 درصد اعلام شده بود. پس از اجرایی شدن افزایش دستمزدها ما تحقیقات خود را آغاز کردیم تا ببینیم در واقعیت شرکت‌ها به چه اندازه دستمزد کارکنان خود را افزایش داده‌اند و در این مورد به نکات جالبی پی بردیم. داده‌های ما نشان داد که در صدک‌های پایینی (دستمزدهای پایین‌تر) نرخ متوسط افزایش دستمزدها 48 درصد بود اما در صدک‌های بالایی شاهد رشد متوسط 10درصدی دستمزدها بودیم.
به طور کلی چه بازخوردهایی از سوی مخاطبانتان در خصوص گزارش دستمزدها داشته‌اید؟ آیا این بازخوردها باعث شده تا به فکر ارتقای پلت‌فورم خود باشید یا انگیزه‌های شخصی و علاقه شما به داده‌ها منجر به این موضوع شده است؟
مسلماً من به عنوان یک فرد فعال در حوزه کسب‌وکار به دنبال سودآوری هستم و اگرچه علاقه هم وجود دارد ولی در نهایت محتوایی که تولید می‌کنم باید نیاز بازار باشد وگرنه عقل سلیم می‌گوید که بدون جهت برای چیزی هزینه نکنم. بازخوردهایی که داشتیم نیز دقیقاً در همین راستا بوده است و شرکت‌ها به شدت به دنبال داده‌هایی هستند که به تصمیم‌گیری‌های مدیریتی آنها کمک کند و ما بسیاری از این داده‌ها را جمع‌آوری و پردازش می‌کنیم. البته دولت و سیاستگذاران نیز می‌توانند به نحوی دیگر از این داده‌ها استفاده کنند تا بتوانند تصمیم درستی در زمینه‌های مختلف نظیر اشتغال بگیرند.
داده‌های شما در چه زمینه‌ای می‌تواند کمک حال دولت باشد، اگر ممکن است با مثال توضیح دهید.
یکی از این حوزه‌ها به عنوان مثال تعیین حداقل دستمزد در شهرستان‌هاست. همان‌طور که مستحضرید هزینه‌های زندگی در تهران و شهرستان به کلی متفاوت است اما میزان حداقل دستمزد در کل کشور یکی است. همین موضوع باعث شده بسیاری از شرکت‌ها در شهرستان‌ها کارمندان خود را بیمه نکنند. این موضوع بسیار مهمی است. دولت می‌تواند قانونی را وضع کند تا حداقل دستمزد در شهرستان‌ها به عنوان مثال 25 درصد کمتر از تهران باشد (کمااینکه داده‌های ما نیز نشان می‌دهد که دستمزدها در شهرستان‌ها به طور متوسط 25 تا 30 درصد کمتر از تهران است)، آنگاه کارفرما نیروی خود را به طور رسمی استخدام می‌کند و در نتیجه او را بیمه هم می‌کند. گاهی اوقات دولت تصمیماتی می‌گیرد که هدف آن حمایت از کارمند و کارگر است اما در نهایت به ضرر اشتغال و مردم تمام می‌شود. در مورد حداقل دستمزد نیز همین موضوع صادق است. برای مثال آمارها نشان می‌دهد بسیاری از شرکت‌ها در کشور به دلیل افزایش حقوق اعلام‌شده از سوی دولت مجبور به اخراج نیروهای خود شده‌اند. چراکه کارفرما نیز به دنبال کاهش هزینه‌های خود است و وقتی نتواند دستمزد همه کارکنان خود را بدهد مجبور به تعدیل نیرو می‌شود.
چه ایده‌هایی برای بهتر کردن گزارش حقوق و دستمزدها دارید؟
به طور کلی من فردی نیستم که بخواهم در خصوص برنامه‌های آینده صحبت کنم و ترجیح می‌دهم پس از انجام کاری در مورد آن صحبت کنم. اما برنامه‌های بسیار زیادی برای این پلت‌فورم داریم. هرجا که داده وجود داشته باشد جای مانور بسیاری وجود دارد. اما حداقل چیزهایی که می‌توان به این پلت‌فورم اضافه کرد تاثیر مهارت‌ها بر دریافتی افراد و همچنین بحث مزایای غیرنقدی است. موضوع جذاب دیگری که نمونه‌های خارجی این پلت‌فورم دارند، هزینه‌های زندگی است که ما درصدد آن هستیم که به زودی به پلت‌فورم ما اضافه خواهد شد و مطمئناً جذابیت بسیار زیادی برای مخاطبان خواهد داشت.
