خشکسالی در کمین ایران

در شرایط فعلی بحران بی‌آبی گریبانگیر استان‌های شمالی نیز شده است. آخرین وضعیت بحران در این مناطق چگونه است و ممکن است به چه شهرهای دیگری وارد شود؟

ایران کشوری کم‌آب و دارای بحران کم‌آبی است. بنابراین این بحران از دو مولفه نشات می‌گیرد. یکی از این مولفه‌ها خشک بودن کشور و قرار گرفتن در ناحیه خشکی است که در عین حال، این خشکی تداوم داشته است. مولفه دیگر، بحران مصرف آب در کشور است که در چند سال گذشته، گریبانگیر کشور شده است. متاسفانه نحوه مدیریت آب در کشور، هنوز براساس فراوانی مصرف است. این دوران فراوانی برای زمانی است که میزان آبِ تجدیدشونده در دسترس در سال، بیش از دو هزار متر‌مکعب باشد. این در حالی است که در حال حاضر این میزان در کشور به کمتر از 1700 رسیده است و مشکل اصلی هم همین کم بودن آب و مصرف بالای آب است. سرانه آب در برخی مناطق، 400 مترمکعب است. یعنی به ازای یک نفر، دسترسی به 400 متر‌مکعب آب داریم. بنابراین باید توجه داشت که برخی از مناطق در کشور پرآب‌تر است که می‌توان نمونه‌هایی از آن را در منطقه زاگرس یا در منطقه البرز شمالی که در حاشیه‌های دریای خزر است، یافت. اما واقعیت این است که کشور ما با بحران کم‌آبی روبه‌رو است. یکی از عوامل این خشکسالی طبیعت خدادادی و دیگری نوع مصرف است. از دیگر عوامل، تغییر اقلیمی به سمت گرمایش و درجه حرارت ارزیابی شده است. به‌گونه‌ای که دو درجه افزایش درجه حرارت را شاهد بودیم که این افزایش دما، باعث تبخیر بخش زیادی از پهنه آبی کشور می‌شود. حال اگر مدیریت آب در کشور با بحران فعلی روبه‌رو نمی‌شد، به طور طبیعی می‌توانستیم از وضعیت کمبود آب گذر کنیم. با این حال در شرایط فعلی، باید خود را با شرایط خشکسالی و شرایط ایجاد‌شده با بحران فعلی آب، منطبق کنیم. ممکن است برای مردم این سوال پیش آید که در مدیریت بحران باید چه کاری برای خروج از بحران فعلی انجام داد. آب یک پدیده فرابخشی است. یعنی مدیریت آن در کشور در اختیار وزارت نیرو است. به طور طبیعی همه شهروندان برای ادامه زندگی، معیشت، سلامت و نظافت‌شان به آب نیاز دارند. بنابراین این دولت‌ها هستند که باید با مدیریت منابع این مهم را در اختیار مردم قرار دهند. اما نکته مهم‌تر این است که مدیریت آب تنها بر عهده یک دستگاه خاص نیست و باید آن را به صورت فرابخشی نگاه کرد.

در این مدیریت فرابخشی نقش هر سازمان به چه صورت خواهد بود؟

در مدیریت فرابخشی بحران آب، وزارتخانه‌های مختلفی دخیل هستند چرا که آب در بخش‌های مختلفی از جمله صنعت، کشاورزی یا مصارف خانگی به کار گرفته می‌شود. بر همین اساس هر وزارتخانه‌ای باید نقش خود را برای خروج از این بحران ایفا کند. همزمان با این مساله، ابزارهای اقتصادی و فرهنگ‌سازی می‌تواند کمک‌کننده باشد. در عین حال، وزارت نیرو نیز موظف است که از این ابزارها به خوبی استفاده کرده و آن را کنترل کند. همه مردم می‌توانند در مدیریت مصرف وزارت نیرو را یاری کنند. نباید فراموش کرد که مصرف آب شهریِ تهران در مقایسه با شهرهای اروپا رقم بالایی است. این رقم در اروپا بین 130 تا 150 لیتر در شبانه‌روز است و این در حالی است که این عدد در کشور ما، 300 لیتر است. این میزان مصرف در حالی است که بارش باران در اروپا بیش از هزار میلیمتر است اما در ایران حدود 240 میلیمتر است. در حال حاضر میزان بارندگی کل کشور 216 میلیمتر بوده است. این رقم به طور متوسط بیش از 9 درصد نسبت به سال گذشته کمتر شده است. این در شرایطی است که میزان تبخیر نیز به دلیل گرما افزایش یافته است. حتی در مواردی نسبت به سال گذشته میزان بارندگی‌های ما هفت درصد کاهش داشته است. با این حال، رقم بارندگی با نزدیک شدن به اواخر مرداد، هنوز به میزان کافی نرسیده است. چراکه انتظار می‌رود عدد 216 میلیمتر به 230 میلیمتر برسد. بر همین اساس وزارت نیرو با دو بحران مواجه است. یکی بحران مدیریت منابع و دیگری تغییر اقلیم است که بر نحوه و میزان بارش تاثیر گذاشته است.

در حال حاضر وضعیت روستاهای شمال کشور چگونه است؟ خبرها نشان می‌داد پنج روستا در مازندران با جیره‌بندی آب مواجه شده‌اند و این در حالی است که مسوولان آبفای این استان، به کلی جیره‌بندی را تکذیب کرده‌اند.

برخی از روستاهای ایران و نه‌تنها مناطق شمالی، با بحران کمبود آب مواجه هستند. دسترسی روستاهای ایران به شبکه آب حدود 79 درصد است. یعنی هنوز در کشورمان 21 درصد در روستاها به آب لوله‌کشی دسترسی کامل ندارند. پس مساله جیره‌بندی آب قابل کتمان نیست. در عین حال، از بین رفتن منابع آب محلی سبب سهمیه‌بندی آب در بخشی از مناطق شده است. بر همین اساس هم ممکن است در یک روستا تنها چهار ساعت امکان استفاده از آب وجود داشته باشد. این مساله در تابستان بیشتر هم می‌شود.

این مساله جیره‌بندی آب در چند استان دیده می‌شود؟

در حال حاضر تقریباً 99 درصد کسانی که در شهرها زندگی می‌کنند، به شبکه لوله‌کشی آب دسترسی دارند که تاکنون هیچ‌گونه سهمیه‌بندی برای این افراد اعمال نشده است. اما این وضعیت تنها برای جمعیت شهرنشین کشور است. در حالی که در روستاها وضعیت دیگری دیده می‌شود. هر چند 79 درصد روستاییان نیز به شبکه آبرسانی دسترسی دارند اما نباید فراموش کرد که 21 درصد از این افراد روستانشین دسترسی به آب سالم مداوم ندارند. در عین حال، در برخی روستاها نیز آبرسانی از طریق تانکر صورت می‌گیرد. از طرفی، در برخی موارد هم آب روستاها در ساعتی از روز با قطعی همراه می‌شود. اکنون نیز طرحی در وزارت نیرو مطرح است که با اجرای آن، می‌توان پوشش روستایی آب را افزایش داد. با اجرای این طرح، حدود هشت میلیون نفر از افرادی که در روستاها زندگی می‌کنند، در قالب 873 مجتمع آبرسانی روستایی، دسترسی کاملی به آب شرب خواهند داشت. آب شرب برخی از این افراد در شرایط فعلی سهمیه‌بندی شده است، با این حال برخی دیگر با کیفیت نامناسبی از آب استفاده می‌کنند و برخی نیز از طریق تانکر به آب دسترسی دارند. اگر طرح مورد نظر وزارت نیرو به سرانجام برسد، نگرانی مردم به کلی برطرف می‌شود.

حال این وضع در مورد کیفیت آب چطور خواهد شد؟ آیا مردم در این مناطق با کاهش کیفیت آب مواجه می‌شوند؟

به نظر می‌رسد هر چه میزان آب مورد نیاز کمتر باشد کیفیت آن نیز بیشتر می‌شود.

مساله‌ای که مطرح است کیفیت آب شرب انتقالی است. برخی معتقدند با سهمیه‌بندی ممکن است کیفیت آب شرب کاهش یابد. این مساله را چطور ارزیابی می‌کنید؟

شکی نیست که آب منتقل شده از طریق لوله، کیفیت قابل تضمین‌تری دارد. تضمین این کیفیت نیز در شرایط فعلی بر عهده وزارتخانه‌های نیرو و بهداشت است. برای اطمینان از کیفیت آب، نمونه‌برداری لازم از آن انجام می‌شود. حتی در برخی مناطق شهری به صورت اتفاقی، بخشی از آب یک منطقه مورد آزمایش قرار می‌گیرد و کیفیت آب مورد آزمایش باید در حدی باشد که قابل تایید برای آب شرب باشد. در عین حال باید توجه کرد که آبی که توسط تانکر منتقل می‌شود، مطلوبیت آب لوله‌کشی را ندارد و طبعاً متفاوت است. البته این به این معنا نیست که آن آب، قابل شرب نیست. ولی طبعاً در هنگام انتقال، در معرض برخی آلودگی‌ها قرار داشته است. این مساله کاملاً طبیعی است و به همین خاطر است که وزارت نیرو طرح تکمیل آبرسانی را ارائه کرده است. اگر دولت اعتبار لازم برای اجرای این طرح را به وزارت نیرو بدهد، می‌توان مشکل آبرسانی و کیفیت آن را به کلی مرتفع کرد.