ظرفیت محدود، اما خالی

با مهندس محمد گرکانی‌نژاد، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیک درباره وضعیت تجارت الکترونیک در ایران به گفت‌وگو نشستیم. وی معتقد است تجارت الکترونیک در ایران هنوز آنچنان که انتظار می‌رود و شایسته آن است مورد استفاده و اقبال قرار نگرفته است و حدوداً یک تا یک و نیم درصد کل مبادلات را در‌بر می‌گیرد. با توجه به اینکه در بخش پرداخت پولی وضعیت زیرساخت بسیار ایمن است و تقریباً استانداردهای لازم برای پرداخت اینترنتی فراهم شده او معتقد است هنوز برای داشتن زیرساخت بسیار مطلوب و مناسب تجارت الکترونیک، راه درازی در پیش داریم و البته یادآوری می‌کند که از همین زیرساخت موجود هم آنچنان که باید بهره لازم گرفته نمی‌شود. ما هم‌اکنون در رتبه‌بندی تجارت الکترونیک در دنیا، رتبه‌ای در حدود 140 تا 150 داریم که جایگاهی شایسته برای ما نیست.



سهم تجارت الکترونیک در ایران چقدر است؟
در ایران در حال حاضر فرآیندهای اندازه‌گیری دقیق وجود ندارد. ما نیازمند برنامه‌ریزی برای تعریف ساز و کار درست و دقیقی برای ارائه چنین آمارهایی هستیم. البته اقداماتی انجام شده است و در حال تکمیل این فرآیند هستیم. اما بر اساس تخمین‌هایی که از طریق گزارش‌های بانک مرکزی داریم، می‌توان گفت سهم این معاملات الکترونیک چیزی حدود یک تا یک و نیم درصد از کل معاملات در بخش B to C (تراکنش مستقیم بین کسب و کار و مشتری) است.

رتبه ایران در تجارت الکترونیک در دنیا چند است؟
واقعیت این است که جزو کشورهای پیشتاز نیستیم. رتبه کشور ما در آمادگی استفاده از فضای الکترونیکی و اینترنتی و مشارکت اینترنتی با توجه به رتبه‌بندی‌های مختلف معمولاً در رتبه‌های بین 140 تا 150 است.

به نظر شما تا چه حد زیرساخت‌های ارتباطات و فناوری در ایران برای تجارت الکترونیک مهیاست؟
مطمئناً وضعیت بسیار مطلوبی نداریم، اما وضعیت‌مان از لحاظ زیرساخت‌ها تا حدودی آمادگی لازم را کسب کرده است. حال اگر بخواهیم کنار این زیرساخت‌ها به زیرساخت‌های حقوقی هم اشاره کنیم باید بگویم، این نوع زیرساخت نیز با توجه به قوانین تجارت الکترونیک و سایر قوانین مکمل، تا حد مطلوبی تعبیه شده است. بخشی از زیرساخت‌های مهم برای این حوزه نیز زیرساخت لازم برای پرداخت الکترونیک است که در این بخش کاملاً بی‌نقص عمل شده است. بخش دیگر پهنای باند و هاستینگ است. هرچه این دو منبع راحت‌تر و با قیمت مناسب‌تر ارائه شود، طبیعتاً کارآفرینان و صاحبان ایده بیشتر به این حوزه جلب خواهند شد.
اگرچه هیچ کدام از زیرساخت‌های موجود شایسته کشور ما نیست، اما باید بگویم متاسفانه در همین حدی هم که زیرساخت فنی برای تجارت الکترونیک مهیاست، بهره کافی را نمی‌بریم.

آماری از میزان تراکنش تجارت الکترونیک وجود دارد؟
بانک مرکزی تنها مرجعی است که این تراکنش‌ها را در اختیار دارد و مشخص است که تعداد تراکنش‌های اینترنتی یا موبایلی در کشور چقدر است. البته باید بگویم پرداخت از طریق پایانه را ما در دسته تجارت الکترونیک قرار نمی‌دهیم، زیرا در این نوع معامله همه چیز در واقع طی یک فرآیند سنتی اتفاق می‌افتد. بهتر است بدانید تجارت الکترونیک دو مرحله دارد، یک فرآیند تجارت الکترونیک داریم و یک فرآیند پرداخت پول الکترونیک یعنی همان انجام معامله به لحاظ پولی. در حال حاضر بخش پرداخت پولی سر و سامان خوبی گرفته است و بانک مرکزی آمار دقیقی از آن ارائه می‌دهد. اما آماری مبنی بر اینکه خود فرآیند چه مقدار تسهیل شده است هنوز به شکل دقیق وجود ندارد.

آیا اقبال مردمی و آمادگی اجتماعی برای این نوع خرید در مردم به وجود آمده است؟
بله، به نظر بنده به صورت پایه‌ای این آمادگی وجود دارد و البته بدیهی است دستگاه‌هایی از جمله خود مرکز تجارت توسعه الکترونیک وظایفی برای فرهنگ‌سازی هر چه بیشتر برای یادآوری توصیه‌های ایمنی اعم از توجه به لوگو و نماد اعتماد الکترونیک و بقیه موارد بر عهده دارند. باید عرض کنم مردم هم ثابت کرده‌اند که آمادگی و فرهنگ لازم را برای استفاده از این فضای مجازی دارند. در حال حاضر در تمامی سنین خرید آنلاین انجام می‌شود و این نشان‌دهنده این است که مردم فرهنگ و آمادگی لازم را برای این نوع خدمات کسب کرده‌اند. لذا وظیفه دستگاه‌هاست که کیفیت خدمات فنی را بالا ببرند و مردم را به استفاده ساده و ایمن از این خدمات ترغیب کنند.

میزان سرقت‌ها و کلاهبرداری‌های اینترنتی در ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟
من در حال حاضر آمار و ارقامی برای ارائه ندارم زیرا مرکز ما محل رسیدگی به این نوع جرائم نیست. باید بگویم در کشور ما نیز مانند تمام دنیا این سرقت‌ها اتفاق می‌افتد اما خوشبختانه آمار این نوع جرائم بسیار کم است. بدیهی است بحث رصد و پایشگری این نوع جرائم باید دقیق‌تر انجام شود و آگاهی لازم نیز باید به طرق مختلف به مردم برسد تا دچار این‌گونه مشکلات نشوند.

بیشترین کالاهایی که به‌طورمعمول از بستر اینترنت و به شکل تجارت الکترونیک مورد معامله و خرید قرار می‌گیرد چه هستند؟
انواع و اقسام کالاها از این طریق معامله می‌شوند. تفکیک کالاها در این نوع تجارت کار دشواری است اما به عنوان مثال در بازه‌ای از زمان خرید و ثبت‌نام اتومبیل در ایران اینترنتی شد و به لحاظ ریالی از رقم قابل ‌توجهی برخوردار بود. در حال حاضر بخش عمده‌ای از خرید و فروش‌های بورس در بستر اینترنت قرار گرفته است، تجهیزات تکنولوژیک و کالاهای دیجیتال به‌ویژه کالاهای مصرفی دیجیتال اعم از موبایل و دوربین مورد خرید و فروش از این طریق قرار گرفته‌اند که رونق قابل ‌توجهی هم دارند.

در ایران چه شرکت‌هایی در رتبه‌های ابتدایی تجارت الکترونیک قرار گرفته‌اند؟
ما به عنوان مرکز توسعه تجارت الکترونیک و به واسطه اینکه جایگاه حاکمیتی در بین این شرکت‌ها داریم، بهتر است به شرکت یا شرکت‌های خاصی اشاره نکنیم. اما خوشبختانه حرکت‌های بسیار خوبی در بخش کارآفرینی در این حوزه انجام گرفته است و ما وظیفه داریم زیرساخت‌ها را برای استفاده ساده‌تر و بهتر این شرکت‌ها مهیا کنیم. در حال حاضر تعداد زیادی شرکت وجود دارند که در این حوزه فعالیت می‌کنند و حتی با صدا و سیما تعاملاتی برای تقدیر از این کارآفرینان به عمل آمده است.

شرکت‌ها برای گرفتن نماد اعتماد الکترونیک چه پیش‌نیازهایی را باید فراهم کنند؟
شاخص‌های احراز صلاحیت کسب و کارهای اینترنتی برای هر شرکت شامل هفت دسته هستند. مالک و مسوول کسب و کار اینترنتی باید مشخص باشد (آدرس، شماره تلفن، استعلام صلاحیت مالک از اداره نظارت بر اماکن عمومی ناجا). دوم آنکه هویت دامنه کسب و کار اینترنتی باید با هویت متقاضی (چه حقیقی چه حقوقی) مطابقت داشته باشد. همچنین قانونمند بودن کسب و کار اینترنتی بر اساس موازین جمهوری اسلامی ایران یکی دیگر از شاخص‌های صلاحیت برای این نوع کسب و کار است. فرآیند فروش باید شفاف و شامل اطلاعات کاملی از ویژگی‌های متمایزکننده کالا و خدمات باشد، ثبت و پیگیری شکایت مصرف‌کنندگان، بیان شفاف قوانین و مقررات در سایت در زمینه حفظ حریم شخصی مصرف‌کنندگان و آلوده نبودن درگاه پرداخت و کسب و کار تجارت الکترونیک نیز سایر ویژگی‌های لازم برای صلاحیت کسب و کار الکترونیک را تشکیل می‌دهند.