کشور برگزیده سال
اجرای اصلاحات دردناک اقتصادی
تاریخ‌نگاران سال 2023 را سال خوبی برای بشریت نمی‌دانند. جنگ‌ها شعله‌ور شدند، خودکامگان فخر فروختند و قدرتمندان در بسیاری از کشورها قانون و آزادی را محدود کردند. این پیش‌زمینه‌ای تاریک برای جایزه کشور برگزیده نشریه اکونومیست محسوب می‌شود. اگر قرار بود این جایزه به مقاومت مردم عادی در برابر وحشت‌آفرینی تعلق گیرد نامزدهای زیادی برای آن پیدا می‌شد: از مردم فلسطین و اسرائیل که درگیر جنگی تلخ هستند تا آوارگان سودانی که کشور خود را در حال انهدام از درون می‌بینند. از زمانی که در سال 2013 اعلام کشورهای برتر آغاز شد ما به دنبال چیز متفاوت بودیم، مکانی که بیشترین روند بهبودی را داشته باشد. جست‌وجو برای یک نقطه روشن در جهانی تاریک برخی از کارکنان ما را به نومیدی کشاند و آنها سرزمین باربی را پیشنهاد دادند. آرمان‌شهر صورتی‌رنگی که در فیلم هالیوودی دیده می‌شود. اما در دنیای واقعی دو مجموعه از کشورها هستند که شایستگی نامزدی دارند.
اولین گروه کشورهایی هستند که در مقابل همسایگان زورگو ایستادند. نمی‌توان گفت که شرایط زندگی در اوکراین بهبود پیدا کرده است اما به‌رغم تزلزل اراده حامیان غربی، این کشور همچنان در برابر ماشین جنگی ولادیمیر پوتین مقاومت می‌کند. مولداوی در برابر ارعاب و تهدید روسیه ایستاد. فنلاند به اتحاد ناتو پیوست و سوئد نیز به زودی به آن می‌پیوندد. شماری از کشورهای آسیایی در برابر پرخاشگری چین ایستاده‌اند و اغلب با آمریکا همکاری می‌کنند. فیلیپین از مرزهای دریایی‌اش دفاع و با وجود کشتی‌های بزرگ چینی قانون دریاها را حفظ کرد. ژاپن و کره جنوبی در ماه آگوست ناراحتی‌های تاریخی را کنار گذاشتند و همکاری‌ها را عمیق‌تر کردند. دولت جزیره تیوالا با جمعیت 11هزارنفری به تازگی پیمانی را با استرالیا به امضا رسانید که از مردمش در مقابل تغییرات اقلیمی محافظت می‌کند و تضمینی امنیتی به آنها می‌دهد تا به چنگال چین گرفتار نشوند.
کشورهای گروه دوم در داخل از دموکراسی یا ارزش‌های لیبرال دفاع کردند. لیبریا شکننده و زخم‌خورده از جنگ موفق شد یک انتقال قدرت آرام و صلح‌آمیز را به انجام رساند. تیمور شرقی هم شهرتش را در احترام به حقوق بشر و آزادی مطبوعات حفظ کرد. در برخی کشورهای متوسط مانند تایلند و ترکیه بارقه‌های امید درخشیدند چون گروه‌های مخالف سخت تلاش کردند تا رژیم‌های خودکامه را کنار بزنند هرچند آن رژیم‌ها انتخابات را به نفع خود تحریف کردند.
سه کشور پس از طی مسیری پرتلاطم موفق شدند به اعتدال بازگردند. رئیس‌جمهور چپ میانه برزیل، لویئس اینانسیو لولا داسیلوا سوگند خورد و به چهار سال حکومت عوام‌گرای ژایئر بولسونارو پایان داد که نظریه‌های توطئه را پخش می‌کرد، حامی پلیس‌های خشن بود، از کشاورزان تخریب‌کننده جنگل‌ها پشتیبانی می‌کرد، شکست در انتخابات را نپذیرفت و حامیانش را به اعتراض تشویق کرد. دولت جدید به سرعت شرایط عادی را بازگرداند و روند تخریب جنگل‌های بارانی را تا 50 درصد کاهش داد. اما عادت لولا برای نزدیک شدن به آقای پوتین و نیکلاس مادورو، دیکتاتور ونزوئلا، سابقه تحسین‌برانگیز برزیل را خدشه‌دار می‌کند و این کشور جایزه را از دست می‌دهد.
لهستان سال 2023 شگفت‌انگیزی داشت. اقتصاد این کشور در برابر تکانه جنگ همسایگان تاب آورد، حدود یک میلیون پناهجوی اوکراینی را پناه داد و برای رفع خطر روسیه، بودجه دفاعی‌اش را به بیش از سه درصد تولید ناخالص داخلی رسانید تا الگویی برای کشورهای خسیس عضو ناتو باشد. بزرگ‌ترین مشکل این کشور حکومت حزب ملی‌گرا و عوام‌گرای قانون و عدالت (PIS) بود که به مدت هشت سال گذشته قدرت را در دست داشت، استقلال دادگاه‌ها را از بین برد، رسانه‌های دولتی را با افراد گوش‌به‌فرمان پر کرد و سرمایه‌داری رفاقتی را توسعه داد. رای‌دهندگان در ماه اکتبر حزب قانون و عدالت را کنار زدند و مجموعه‌ای از احزاب مخالف را برگزیدند. دولت ائتلافی تحت رهبری دونالد توسک، کهنه‌سرباز میانه‌رو، روزهای اولیه را می‌گذراند اما اگر بتواند آسیب‌هایی را که حزب قانون و عدالت به نهادهای دموکراتیک وارد کرده بود ترمیم کند نامزد قدرتمندی برای جایزه کشور برگزیده سال آینده خواهد بود.
این ما را به کشور برنده یعنی یونان می‌رساند. بحران بدهی 10 سال پیش این کشور را فلج و مایه تمسخر وال‌استریت کرد. درآمدها کاهش یافت، قرارداد اجتماعی تضعیف شد و احزاب تندرو چپ و راست فراوان شدند. دولت آنقدر ناامید شد که به دامن چین پناه برد و بعدها بندر اصلی کشور یعنی پیرائوس را به یک بنگاه چینی فروخت. یونان امروز هنوز بی‌عیب و نقص نیست. تصادف ریلی ماه فوریه فساد دولتی و زیرساختار متزلزل کشور را به رخ کشید. آبروریزی مربوط به استراق‌سمع شهروندان و سوءرفتار با مهاجران نشان داد که آزادی‌های مدنی هنوز به بهبود نیاز دارند.
اما پس از سال‌ها تجدید ساختارهای دردناک، یونان به صدر رتبه‌بندی ما از اقتصادهای برتر جهان ثروتمند در سال 2023 رسید. دولت راست میانه مجدداً در انتخابات ماه ژوئن به پیروزی رسید. سیاست خارجی آن طرفدار آمریکا و اتحادیه اروپا و مخالف روسیه عمل می‌کند. یونان نشان داد که قرار گرفتن در لبه سقوط باعث می‌شود اصلاحات اقتصادی منطقی و دشوار به اجرا گذاشته شوند، قرارداد اجتماعی از نو ساخته شود، میهن‌پرستی به نمایش گذاشته شود و باز هم بتوان دوباره در انتخابات به پیروزی رسید. اکنون که نیمی از جهان قرار است در سال 2024 به پای صندوق‌های رای بروند دموکرات‌ها باید در همه‌جا حواسشان را جمع کنند.
خروج از ویرانه‌ها: موفقیتی نامحتمل
وقتی بانکداران مرکزی نرخ‌های بهره را با هدف کاهش تورم بالا بردند تقریباً همگان بر این باور بودند که رکود جهانی در سال 2023 اتفاق می‌افتد. آن اجماع غلط از آب درآمد. رشد تولید ناخالص داخلی جهان احتمالاً به سه درصد می‌رسد. بازارهای کار خود را بالا کشیده‌اند. تورم در سرازیری افتاده است. بازارهای سرمایه شاهد رشد 20درصدی هستند.
اما این مجموع عملکردی تفاوت‌های بزرگ را پنهان می‌کند. نشریه اکونومیست داده‌های مربوط به پنج نشانگر شامل تورم، گستره تورم، تولید ناخالص داخلی، مشاغل و عملکرد بازار بورس را برای 35 کشور عمدتاً ثروتمند گردآوری کرد. ما این کشورها را بر مبنای خوبی عملکرد در این شاخص‌ها رتبه‌بندی کردیم و یک نمره کلی به دست آوردیم. این رتبه‌بندی نتایج غافلگیرکننده‌ای را آشکار می‌کند.
یونان برای دومین سال پیاپی در صدر جدول قرار می‌گیرد. این نتیجه‌ای فوق‌العاده برای کشوری است که تا همین اواخر به سوءمدیریت شهرت داشت. به جز کره جنوبی، بسیاری از دیگر کشورهای دارای عملکرد بالا از قاره آمریکا هستند. ایالات‌متحده در جایگاه سوم قرار دارد. کانادا و شیلی فاصله زیادی با آن ندارند. همزمان، بسیاری از کشورهای دارای رتبه‌های پایین‌تر از جمله بریتانیا، آلمان، سوئد و فنلاند از شمال اروپا هستند.
مقابله با افزایش قیمت‌ها بزرگ‌ترین چالش سال 2023 بود. مقیاس اول ما به تورم هسته می‌پردازد که اقلام پرتلاطمی مانند انرژی و غذا را لحاظ نمی‌کند و نشانگر خوبی برای فشارهای تورمی زیربنایی به‌شمار می‌رود. ژاپن و کره جنوبی موفق شدند قیمت‌ها را مهار کنند. رشد سالانه قیمت‌ها در سوئیس 3 /1 درصد بود اما در دیگر نقاط اروپا اکثر کشورها هنوز با فشارهای جدی تورمی روبه‌رو هستند. تورم هسته سالانه در مجارستان به 11 درصد رسید و فنلاند که به شدت به عرضه انرژی از روسیه وابسته است دردسرهای فراوانی دارد.
تورم در اکثر کشورها گستردگی کمتری دارد. این موضوع را با نشانگر گستره تورم اندازه می‌گیریم که سهم اقلام در سبد قیمت مصرف‌کننده را محاسبه می‌کند. قیمت‌ها در این سبد سالانه بیش از دو درصد بالا می‌روند. بانکداران مرکزی کشورهایی مانند شیلی و کره جنوبی در سال 2022 نرخ بهره را به شدت و زودتر از همتایانشان در دیگر نقاط جهان ثروتمند بالا بردند. به نظر می‌رسد این کشورها هم‌اکنون منافع حاصل از آن اقدام را می‌بینند. گستره تورم در کره جنوبی از 73 به 60 درصد کاهش یافت. بانکداران مرکزی در آمریکا و کانادا هم این افتخار را دارند که اعلام کنند کاهش قابل ملاحظه‌ای در گستره تورم ایجاد کرده‌اند.
با وجود این، در دیگر نقاط جهان، مبارزه علیه تورم به پیروزی حتی نزدیک هم نشده است. به عنوان مثال استرالیا را در نظر بگیرید. در این کشور تورم کاملاً پایدار شده و قیمت حدود 90 درصد از اقلام سبد خرید یک شهروند معمولی سالانه دو درصد افزایش یافته است. نکته بدتر آن است که گستره تورم نیز کوچک‌تر نمی‌شود. فرانسه و آلمان نیز مشکلاتی دارند. به نظر می‌رسد در اسپانیا هم با گذشت زمان تورم ریشه‌دارتر می‌شود.
دو مقیاس دیگر ما یعنی رشد اشتغال و تولید ناخالص داخلی به منافعی اشاره می‌کنند که 35 اقتصاد مورد نظر برای مردم عادی فراهم می‌کنند. هیچ کشوری عملکردی چشمگیر نداشت. رشد بهره‌وری در سرتاسر جهان ضعیف بود و در نتیجه افزایش بالقوه تولید ناخالص داخلی را محدود می‌کرد. انقباض بازارهای کار در آغاز سال 2023 هم فضای زیادی برای بهبود در اشتغال باقی نمی‌گذاشت.
کاهش تولید ناخالص داخلی عملاً در چند کشور اتفاق افتاد. ایرلند بدترین عملکرد را با کاهش 1 /4درصدی داشت (البته باید با تردید به این درصد نگریست چون اندازه‌گیری تولید ناخالص داخلی در ایرلند دشواری‌های زیادی دارد). استونی که از اثرات حمله روسیه به اوکراین در امان نماند نیز عملکرد بدی داشت. بریتانیا و آلمان هم ضعیف بودند. آلمان با مشکل پیامدهای تکانه قیمت انرژی و افزایش رقابت از جانب خودروهای وارداتی چینی دست‌وپنجه نرم می‌کند. بریتانیا هنوز تبعات برگزیت را به چشم می‌بیند و بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که این کشور در سال‌های آینده گرفتار رشد ضعیف اقتصادی خواهد بود.
در مقابل، آمریکا هم در اشتغال و هم در تولید ناخالص داخلی خوب عمل کرد. این کشور از مزیت افزایش رکوردشکن تولید انرژی و همچنین پیامدهای مثبت بسته‌های محرک مالی در سال‌های 2020 و 2021 بهره‌مند شد. بزرگ‌ترین اقتصاد جهان احتمالاً دیگر کشورها را تا حدی به دنبال خود کشانده است. در کانادا اشتغال رشد اندکی داشت. اسرائیل که ایالات‌متحده را به عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری خود دارد در رتبه‌بندی کلی در جایگاه چهارم قرار می‌گیرد. هرچند جنگ این کشور با حماس که از ماه اکتبر آغاز شد چشم‌انداز سال 2024 آن را مبهم می‌کند.
بازار سهام آمریکا مملو از شریک‌هایی است که از انقلاب هوش مصنوعی بهره‌مند شده‌اند و شاید به همین دلیل انتظار عملکرد مناسبی در این بازار را داشته باشید. در واقع، -پس از تعدیل با تورم- این بازار عملکرد متوسطی از خود نشان داد. بازار سهام استرالیا مملو از بنگاه‌های کالاهای تجاری است که کاهش قیمت‌ها پس از اوج‌گیری در سال 2022 را مدیریت می‌کنند. این بازار هم عملکرد ضعیفی داشت. بورس فنلاند هم سال بدی را پشت سر می‌گذارد و ارزش سهام نوکیا همچنان روند درازمدت کاهشی را طی می‌کند. در مقابل بنگاه‌های ژاپن چیزی شبیه رنسانس را تجربه کرده‌اند. این تجربه به لطف اصلاحات در حاکمیت شرکتی اتفاق افتاد که سرانجام نتایج آن در حال آشکار شدن هستند. بازار سهام ژاپن یکی از بهترین عملکردها را در سال 2023 داشت و بر مبنای واقعی تا حدود 20 درصد رشد کرد.
بهترین بازدهی عملکرد سهام مالکانه را می‌توان هزاران مایل آن‌طرف‌تر در غرب و در یونان مشاهده کرد. ارزش واقعی بازار سهام در آنجا بیش از 40 درصد رشد کرد. در حالی که دولت مجموعه‌ای از اصلاحات طرفدار بازار را به اجرا می‌گذارد سرمایه‌گذاران نگاه تازه‌ای به شرکت‌های یونانی می‌اندازند. یونان در مقایسه با دوران قبل از ورشکستگی اوایل دهه 2010 هنوز بسیار فقیرتر است اما صندوق بین‌المللی پول که زمانی منتقد سرسخت یونان بود در بیانیه اخیر خود «دگرگونی دیجیتال اقتصاد» و «افزایش رقابت بازاری» در آن کشور را ستود. در حالی که فنلاندی‌های دارای عملکرد ضعیف می‌توانند در کریسمس غم‌هایشان را در لباس زیر خود خفه کنند (سنت Pantsdrunk در فنلاند)، سایر نقاط جهان باید یک لیوان نوشیدنی محبوب یونانی (Ouzo) را به افتخار این کشور بالا ببرند.
