جنگ تجاری چین و اروپا

چین و اتحادیه اروپا در اجلاس 7 دسامبر پکن انتظارات زیادی از هم نداشتند. قبل از میزبانی شی جین پینگ از چارلز میشل، رئیس شورای اروپا و اورسولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا،‌ مقامات اتحادیه هشدار داده بودند که احتمال توافق بزرگ در زمینه‌های تجارت، تغییرات اقلیمی یا اختلاف نظرات ژئوپولیتیک بسیار اندک است.

از مهمانان اروپایی انتظار می‌رفت که موضوع نزدیکی چین به روسیه را مطرح کنند و از آن کشور درباره فروش کالاهای دارای کاربری دوگانه از شرکت‌های چینی سوال بپرسند. این کالاها، شامل نیمه‌رساناها یا قطعات پهپاد به روسیه در جنگ با اوکراین کمک می‌کنند. اما موضع چین در قبال اوکراین در ماه‌های اخیر سخت‌تر شده است. دیپلمات‌های غربی با مشاهده رفتار مقامات چین به این برداشت رسیدند که چینی‌ها انتظار دارند ولادیمیر پوتین از یک شکست خفت‌بار اجتناب کند و اتحاد غربی‌ها از هم بپاشد، در نتیجه یک بن‌بست در جنگ پدید آید. بی‌تفاوتی چین در برابر فشارهای اخلاقی هم مشهود بود. آقای شی در 4 دسامبر برای دومین‌بار در سال جاری الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس، را به حضور پذیرفت. آقای شی درباره افزایش اعتماد سیاسی با لوکاشنکو گفت‌وگو کرد، در حالی که او متحد پوتین و چهره‌ای منفور در حلقه‌های اتحادیه اروپاست.  واضح است که اجلاس چین-اروپا به اندازه دیدار ماه گذشته آقای شی و رئیس‌جمهور جو بایدن در کالیفرنیا ضروری و پراهمیت نبود. دولت چین کانال‌های ارتباطی با آمریکا را از ماه‌ها قبل قطع کرده بود اما گفت‌وگوهای چین و اتحادیه اروپا و گروه‌های کاری آنها هیچ‌گاه متوقف نشد. با وجود این تماس‌های اخیر در سطوح بالا بین چین و اتحادیه اروپا را می‌توان «گفت‌وگو درباره همه چیز، بدون نتایج قطعی» توصیف کرد.

فقدان پویایی را نباید به معنای آرامش وضعیت دانست. چشم‌انداز رویارویی بزرگ تجاری از همین الان آشکار است. تنش‌های امروز همانند گذشته به این دلیل شدت گرفته‌اند که برنامه‌ریزان دولت چین و مقامات محلی آن یارانه‌های بیش از حدی را به یک بخش آینده‌دار اختصاص داده‌اند. اقدام چین در تاسیس بنگاه‌ها و کارخانه‌ها با تعدادی بیش از حد نیاز بازار در طی سال‌ها باعث شد اتحادیه اروپا بارها چشم‌انداز صنعتی خود را از نو شکل دهد. در گذشته این تهدید فقط کالاهای تجاری اساسی از قبیل فولاد را دربر می‌گرفت اما به تازگی چین در بخش‌های پیشرفته‌ای مانند توربین‌های بادی و انرژی خورشیدی به برتری دست یافته است. بخش‌هایی که شرکت‌های اروپایی سردمدار آنها بودند. خودروسازی حوزه‌ای دیگر از این دست است. این حوزه قلب و ذهن عموم مردم را تسخیر کرده است. چین تمرکز خود را بر خودروهای برقی مجهز به باتری معطوف کرده است و حتی پس از چندین ادغام بیش از صد بنگاه به تولید چنین خودروهایی مشغول هستند. چند نمونه از این برندها کلاس جهانی دارند و قیمت آنها از رقبای غربی پایین‌تر است. بنگاه‌های چین برتری خود را به لطف ترکیبی از یارانه‌ها و انتقال اجباری فناوری‌های خارجی و همچنین سخت‌کوشی و آینده‌نگری به دست آورده‌اند و موفق شدند با یک جهش از بنگاه‌های تنبل خارجی جلو بزنند. تولید آنها از سطح تقاضای بازارهای داخلی بسیار فراتر می‌رود.

برخی دولت‌های اروپایی آماده‌اند به حمایت‌گرایی روی آورند. کمیسیون اروپا در ماه اکتبر تحقیقاتی را در مورد خودروهای برقی چینی آغاز کرد تا ببیند آیا سازندگان آنها یارانه‌ای را دریافت می‌کنند که ناقض قوانین تجارت بین‌المللی باشد و به بنگاه‌های اتحادیه اروپا آسیب برساند؟ آن بررسی به اعمال تعرفه‌های تنبیهی انجامید که چین را عصبانی کرد. خودروسازان آلمانی که با وجود کاهش سودهایشان هنوز فعالیت زیادی در چین دارند، نگران اقدامات تلافی‌جویانه هستند. خانم فون درلاین در یک سخنرانی خطاب به سیاستمداران آلمانی با عتاب گفت که اروپا با یک رقابت ناپایدار روبه‌رو است. او بیان داشت،‌‌ «آشکار است که ظرفیت بیش از اندازه‌ای در چین وجود دارد و این ظرفیت صادر خواهد شد، به‌ویژه اگر این ظرفیت بالا با یارانه‌های مستقیم و غیرمستقیم هدایت شود. با کاهش سرعت رشد اقتصاد چین و عدم افزایش تقاضای داخلی، این شرایط بدتر هم خواهد شد». اندیشکده صندوق مارشال آلمان به همراه وزارت خارجه سوئد در اوایل دسامبر مقامات و صاحب‌نظران بخش خصوصی آمریکا، چین و اتحادیه اروپا را در سنگاپور گرد هم آوردند. یکی از موضوعات مورد بحث آنان ظرفیت بیش از حد تولید در چین و امکان اختلال آن در تلاش‌های اروپا برای خطرزدایی از روابط با چین بود. وقتی به چشم‌انداز اتحادیه اروپا می‌نگریم بهتر است اهداف آن را اضلاع یک مثلث بدانیم. یکی از این اضلاع اراده اروپا برای دستیابی به فناوری‌های سبز کربن پایین است- تمایل به قطع وابستگی به محصولات و نهاده‌های چینی ضلع دیگر را تشکیل می‌دهد و ضلع سوم هم هدف حفظ مشاغل صنعتی است. در حال حاضر، اروپا نمی‌تواند هر سه ضلع مثلث را کنار هم نگه دارد. اتحادیه اروپا می‌تواند به هدف اول اولویت دهد و با واردات خودروهای برقی چینی و دیگر فناوری‌های پاک بر محیط زیست تمرکز کند. اما با این کار از نگرانی‌های مربوط به از دست رفتن مشاغل و کسب‌وکارها غافل می‌ماند. مقامات اروپایی از این می‌ترسند که میلیون‌ها خودرو یارانه‌ای چین هر سال در بازارهایشان انباشته شوند، به‌ویژه اگر تعرفه‌ها و دیگر مقررات آمریکایی راه ورود باتری‌های چینی به بازارهایش را سد کنند. مسدودسازی راه خودروهای برقی چینی به اروپا با هدف حفظ مشاغل و کسب‌وکارها هم مشکل دیگری را پدید می‌آورد: اروپا از اهداف سبز خود عقب می‌ماند. علاوه بر این، چنین حمایت‌گرایی‌هایی به مصرف‌کنندگان خودرو آسیب می‌زند. چالش بزرگ‌تر به ضلع دوم مثلث مربوط می‌شود. چین مصمم است که اتحادیه اروپا را به زنجیره‌های عرضه‌اش وابسته نگه دارد. آقای شی در سال 2020 این وابستگی را یک وزنه متقابل قدرتمند برای کنترل خارجیان خواند. از آن زمان به بعد چین برای صادرات مواد حساس -از جمله یک نوع گرافیت که برای تولید باتری‌های پیشرفته لازم است- محدودیت‌هایی گذاشت. اتحادیه اروپا می‌تواند برای کاهش وابستگی به فناوری‌های چینی و تداوم فعالیت کارخانه‌هایش در داخل تلاش کند. اما همین کارخانه‌ها نمی‌توانند بدون مواد خام چینی، خودروهای برقی یا باتری را در مقیاس وسیع تولید کنند و اروپا وادار می‌شود از انقلاب سبز دست بکشد یا آن را به تاخیر بیندازد. بنابراین اروپا مجبور می‌شود در سال‌های آینده بین سیاره زمین، استقلال از چین و محافظت از صنایع داخلی دست به انتخاب بزند. همزمان، چین به سرمایه‌گذاری در صنایع تولیدی ادامه می‌دهد. به نظر می‌رسد که مقامات چینی اعتقاد دارند که قدرت بازاری و کنترل فناوری‌های پاک از طریق آنها اروپا را به عقب‌نشینی وادار می‌کند. آنها امیدوارند دولت‌های کلیدی اتحادیه از کمیسیون خانم فون درلاین حمایت نکنند. شاید حق با آنها باشد. در غیر این صورت احتمال بروز جنگ تجاری وجود دارد.