در رفتن از مجازات

غرب در ماه دسامبر درآمدهای نفتی روسیه را هدف گرفت و بزرگ‌ترین بسته تحریمی انرژی را که تابه‌حال علیه یک کشور اعمال شده است معرفی کرد. اروپا که یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت دریایی روسیه بود واردات آن را ممنوع کرد. هم‌چنین شرکت‌های بزرگ کشتیرانی، بانک‌ها و بیمه‌گران را از تسهیل فروش نفت خام روسیه به دیگر خریداران منع کرد مگر اینکه نفت زیر سقف قیمت 60 دلار در هر بشکه عرضه شود. این سقف قیمتی را غرب تعیین کرده بود. با گذشت دو ماه اکثر مردم فکر می‌کنند که اعمال سقف یک موفقیت بزرگ به‌شمار می‌رود. دور دوم تحریم‌های اروپا علیه گازوئیل و دیگر محصولات پالایشگاهی روسیه از 5 فوریه به اجرا گذاشته شد. اما متاسفانه گزارش‌ها نشان می‌دهند این طرح کارایی زیادی ندارد. سیاست اعمال سقف و ممنوعیت مصوب ماه دسامبر نتوانست فروش نفت خام روسیه را مهار کند. پس از یک وقفه که در آن بنگاه‌های اروپایی تلاش کردند خود را با سقف قیمتی جدید تطبیق دهند حمل دریایی از سر گرفته شد اما این‌بار مسیر اروپا نبود بلکه به سمت چین و هند به راه افتاد. صادرات نفت خام روسیه به‌طور میانگین به 7 /3 میلیون بشکه در روز در 29 ژانویه رسید. این سطح بالاترین رقم از ماه ژوئن و بالاتر از میزان آن در همین زمان در سال 2021 است. شاید طرفداران سقف قیمتی بگویند همین دلیلی برای موفقیت طرح قلمداد می‌شود. به هر حال هدف آن بود که جریان نفت روسیه همچنان تداوم داشته باشد تا ثبات بازار جهانی حفظ شود اما قیمت آن محدود شود به گونه‌ای که سود حاصل برای ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه تحت کنترل باشد. به استدلال آنها، سقف قیمتی به خریداران قدرت چانه‌زنی می‌دهد. همچنین وقتی مسیرهای صادراتی طولانی‌تر شوند هزینه حمل افزایش می‌یابد و روسیه باید ضرر مشتریان را جبران کند. یکی از شواهد دیگر کارایی سقف قیمتی، شکاف قیمتی گزارش‌شده بین نفت برنت و نفت خام اورال روسیه است. این شکاف اندکی پس از تهاجم به اوکراین پدیدار شد و پس از اعمال تحریم‌ها اندکی بیشتر شد و به 32 دلار در هر بشکه رسید. بنابراین، هم‌اکنون نفت روسیه با تخفیف 38درصدی مبادله می‌شود. جنت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا و طراح سقف قیمتی در 10 ژانویه اعلام کرد که طرح در حال پیشرفت است و به اهدافش نزدیک می‌شود. اما مشکل آنجاست که آژانس‌های گزارش‌دهنده قیمت‌ها نتوانسته‌اند روش‌هایشان را با جهانی تطبیق دهند که در آن نفت روسیه دیگر از طریق کانال‌های قابل مشاهده به فروش نمی‌رسد. پالایشگاه‌ها و مبادله‌گران اروپایی نفت از قدیم داده‌هایشان را با بنگاه‌های ردگیری قیمت‌ها به اشتراک می‌گذاشتند. اما هندی‌ها از این کار امتناع می‌کردند. آژانس‌ها برای برآورد هزینه‌های حمل بین بنادر غربی روسیه و پایانه‌های نفتی اروپا از شاخص‌هایی استفاده می‌کنند که برای عموم در دسترس هستند. اما نرخ حمل قیمت از روسیه به آسیا فقط در محافل خصوصی تعیین می‌شود. در نتیجه تخفیفی که مقامات غربی برای نفت روسیه تخمین می‌زنند صحیح نیست و اغلب درباره آن مبالغه می‌شود. داده‌های گمرکی هند و چین نشان می‌دهد که زمستان امسال آنها پول بیشتری از آنچه تصور می‌شد برای نفت اورال پرداخت کرده‌اند. دلیل دیگر دشواری ارزیابی قیمت واقعی آن است که همه علاقه‌مندند وانمود کنند قیمت‌ها پایین هستند. بنگاه‌های نفتی روسیه دوست دارند صورتحساب مالیاتی خود را پایین آورند و پالایشگاه‌های هند مایل‌اند عرضه‌کنندگان دیگر را تحت فشار قرار دهند. نکته تکان‌دهنده دیگر میزان زیاد عدم وابستگی روسیه به زیرساختارهای حمل دریایی و تامین مالی غرب است که دامنه تحریم‌ها را کوچک‌تر می‌کند. 

طبق گزارش اکونومیست، تجارت سایه که از سیستمی موازی بهره می‌برد در حال توسعه و گسترش است. تا قبل از ماه دسامبر، بنگاه‌های حمل دریایی و تامین مالی اروپایی بیش از نیمی از نفت خام غرب روسیه را مدیریت می‌کردند. این سهم اکنون به 36 درصد کاهش یافته است. آیا بسته جدید تحریم‌ها علیه نفت پالایش‌شده می‌تواند اثربخشی بیشتری داشته باشد؟ در نگاه اول چنین به نظر می‌رسد که این تحریم‌ها می‌توانند صادرات گازوئیل و دیگر محصولات روسیه را در کوتاه‌مدت مهار کنند. اروپا از 5 فوریه به بعد دیگر این محصولات را نمی‌خرد و استفاده از بنگاه‌های حمل دریایی و بیمه‌اش را به انطباق با سقف قیمتی مشروط کرده است. روسیه نمی‌تواند به آسانی خریدارانی را برای جبران خسارات ناشی از کاهش تقاضای اروپا بیابد. چین و هند هر دو پالایشگاه‌های خودشان را دارند. یافتن جایگزین برای تانکرهای نفت پالایش‌شده اروپایی نیز دشوار است. بنابراین بخشی از محصولات پالایشگاهی روسیه که یک‌سوم از درآمدهای صادراتی نفت کشور را تامین می‌کنند به فروش نمی‌رسند و در نتیجه قیمت‌های جهانی آن بالاتر می‌رود. اما با گذشت زمان این اثرات کمرنگ خواهند شد. احتمالاً روسیه ظرفیت صادرات نفت خام خود را افزایش می‌دهد و تجارت سایه را تقویت می‌کند. اروپا مجبور می‌شود برای تامین گازوئیل به هند و روسیه روی آورد. اما این محصولات از نفت خام روسیه ساخته می‌شوند. هرچه نفت روسیه بیشتر از کنترل غرب خارج شود تحریم‌ها علیه آن کم‌اثرتر خواهد شد. درسی که غرب از این ماجرا می‌گیرد آن است که تحریم‌ها نمی‌توانند جایگزینی برای ارسال پول و تسلیحات بیشتر به اوکراین باشند. تحریم نفت روسیه عامل پیروزی اوکراین در جنگ نخواهد بود.