زورآزمایی ترامپ با اتحادیه اروپا

نشست مقامات ارشد ایران با سه کشور بزرگ اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) و همچنین روسیه و چین در خصوص برجام نشان داد که جدال میان اروپا و ایالات‌متحده وارد فاز جدیدی خواهد شد که شاید بزرگ‌ترین برنده آن ایران باشد. با توجه به این اتفاقات که در حاشیه نشست اخیر سازمان ملل افتاد، به نظر نمی‌رسد تاریخ در هزاره جدید تاکنون شاهد چنین رویارویی‌ای‌ از سوی قدرت‌های بزرگ دنیا بوده باشد.

چندی پیش، فدریکا موگرینی، مسوول امور خارجی اتحادیه اروپا، که در کنار محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران ایستاده بود اعلام کرد، طرحی را نگاشته است که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا را تضعیف کرده و توافق هسته‌ای 2015 را حفظ خواهد کرد. این طرح شامل «وسیله ویژه»ای است که برای دور زدن تحریم‌های مالی طراحی شده است. در یک بیانیه مشترک بی‌سابقه، آلمان، فرانسه، بریتانیا، روسیه و چین همگی اظهار داشتند که از این طرح حمایت می‌کنند. روز بعد، ترامپ با همان دهن‌کجی‌های معروف خودش اطلاع داد که ایالات‌متحده چیزی فراتر از کشتن توافق هسته‌ای وحشتناک با ایران را در دستور کار خود قرار داده است. او همچنین تحریم‌های یک‌جانبه جدیدی را اعمال کرده که به نظر می‌رسد به منظور ضربه سنگین به نظام جمهوری اسلامی طراحی شده است. رئیس‌جمهور آمریکا در سخنرانی سالانه خود در مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد ما از همه کشورهای دنیا می‌خواهیم جمهوری اسلامی را منزوی کرده و از کمک مالی به این کشور خودداری کنند. اما به نظر نمی‌رسد ترامپ از کشورهای دنیا درخواست کرده باشد، بلکه در واقع سخنان ترامپ همچون دستوری به جهان برای انزوای اقتصاد ایران بوده است. سیاست ترامپ دربرگیرنده خفقانی مجازی است که در واقع قطع شریان اصلی حیات مالی ایران یعنی فروش نفت را نشانه گرفته است. در نشست سازمان ملل، حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران که پس از ترامپ به سخنرانی پرداخت، واشنگتن را به تروریسم اقتصادی متهم و اعلام کرد حتی با وجود پیشنهاد رئیس‌جمهور آمریکا برای مذاکره دوجانبه با تهران این کشور به دنبال براندازی کشورهای مختلف است.

جهان در حال حاضر با صحنه‌آرایی بی‌سابقه‌ای مواجه شده است. ایالات‌متحده در خصوص مساله ایران در حال حاضر تقریباً همه جهان را روبه‌روی خود می‌بیند که در راس آنها متحد سابق خود یعنی اروپا قرار دارد. با وجود تلاش‌های موگرینی و قدرت‌های اروپایی به منظور حفظ قدرت ایران برای فروش نفت، بسیاری از تحلیلگران نسبت به این موضوع که توافق هسته‌ای مورد تایید سازمان ملل پیش از پایان سال بتواند در برابر کله‌شقی آمریکا جان سالم به‌در ببرد بسیار تردید دارند.

پرسشی که مطرح است این است که آیا عزم اروپا در ماه‌های آینده راسخ‌تر خواهد شد یا خیر؟ این در حالی است که به نظر می‌رسد ترامپ آماده است تا به عنوان دور بعدی تحریم‌ها در اوایل ماه نوامبر به کشورهای دنیا این اولتیماتوم را بدهد که «یا با ما باشید یا علیه ما».

بسیاری از کسب‌وکارهای اروپایی نظیر، دویچه تلکام، ایرباس، غول انرژی فرانسه (توتال)، خودروسازانی چون پژو و رنو و شرکت‌های زیمنس و دایملر آلمان تاکنون عملیات خود را در ایران متوقف کرده‌اند. از سوی دیگر شرکت دانمارکی مولر-مرسک یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌هایی است که قصد دارد حمل‌ونقل نفت ایران را متوقف کند. تحریم‌های آمریکا تهدیدی برای هر کسب‌وکاری خواهد بود که معامله نفتی با ایران را تسهیل کند. برای اغلب کسب‌وکارهای بین‌المللی، دور ماندن از بازارهای آمریکا بسیار سخت‌تر خواهد بود و از آنجا که سیستم مالی جهانی در سلطه آمریکا قرار دارد، این مجازات همانند حکم اعدام خواهد بود. با این حال برای دولت‌ها و شرکت‌های اروپایی، این عاملی است که به نظر می‌رسد بر به‌کار گرفتن «قانون مسدودسازی» از سوی اتحادیه اروپا که از شرکت‌ها در برابر تحریم‌های آمریکا دفاع می‌کند، چربش خواهد داشت.

با بازگشت تحریم‌های ثانویه، همه کسب‌وکارهای جهان باید بین تجارت با ایران یا تعامل با ایالات متحده یکی را انتخاب کنند. در واقع برای بسیاری از آنها تقریباً انتخابی وجود ندارد. در واقع توافق هسته‌ای به محض خروج آمریکا از آن مرده است. اتحادیه اروپا اگر فکر می‌کند می‌تواند آن را نجات دهد در واقع در توهم است.

با وجود این، دولت‌های اروپایی به دنبال حفظ توافق، چهار ماه پس از خروج آمریکا از آن هستند. آنها قصد دارند از دو راه به حمایت از برجام بپردازند، نخست از طریق سیستم بانکداری بین‌المللی سوئیفت (که ایران از زمان به امضا رسیدن پیمان هسته‌ای در سال 2015، بخشی از آن بوده است) و دوم با پیشنهاد یک وسیله ویژه جدید که نوعی سیستم مبادله‌ای کالا به کالا خواهد بود. تحت این سیستم جدید، نفت ایران بدون جابه‌جایی پولی با کالاهای اروپایی معاوضه خواهد شد.

سوئیفت که مخفف جامعه ارتباطات مالی بین‌بانکی جهانی است، بیش از 11 هزار موسسه مالی را در سراسر دنیا به هم متصل می‌سازد، این سیستم همچنین می‌تواند راه‌هایی را برای جابه‌جایی پول فرامرزی پیدا کند. اما این سیستم که در بلژیک مستقر است در گذشته تحت فشار شدید آمریکا قرار گرفت تا به عنوان بخشی از تحریم‌های دولت اوباما در سال 2012، ایران را از این سیستم مالی خارج کند. از دست دادن دسترسی به سوئیفت بار دیگر می‌تواند توانایی ایران برای مبادلات تجاری را به شدت تضعیف کند. با این حال مشخص نیست با توجه به حمایت همه‌جانبه اتحادیه اروپا، فشارهای مالی تا چه حد بر اقتصاد ایران تاثیرگذار خواهد بود.

با این حال مبادله کالا به کالایی که در این سیستم جدید مدنظر است می‌تواند توانایی ایران برای فروش نفت را تقویت کند. البته دولت ترامپ به منظور متوقف کردن این سیستم تحریم‌های موثری را بر اتحادیه اروپا در نظر گرفته است. برخی معتقدند این سلاح ویژه اروپا در واقع تنها نیمی از لیوان را نشان می‌دهد، اینکه برای مثال آیا شرکتی مثل زیمنس خواهد توانست به سادگی کالایی را در ازای نفت به ایران بفرستد یا خیر، پرسشی است که در نیمه دیگر لیوان وجود دارد.

با این حال، مقامات ارشد دولت ترامپ اروپایی‌ها را به دلیل این طرح به شدت به باد انتقاد گرفته‌اند به طوری که مایک پمپئو وزیر خارجه این کشور اعلام کرده وسیله ویژه پیشنهادی اروپا تنها به کمک ایران برای ناآرامی در منطقه خواهد آمد.

در حال حاضر، به نظر می‌رسد ایران به آرامشی موقتی در خصوص توافق هسته‌ای دست یافته است. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد ماندن در برجام در حال حاضر تنها راه ایران برای تصاحب مزایای اقتصادی‌ است که قرار بود این توافق هسته‌ای در کنار لغو تحریم‌ها به ایران بدهد. با این حال به نظر می‌رسد هرگونه صحبت برای توافق جدید با شرایط فعلی اصلاً به نفع ایران نخواهد بود.

 چین، ترکیه و برخی کشورهای دیگر همچنان به خرید نفت از ایران و مقابله با آمریکا ادامه می‌دهند و این موضوع باعث شده تا به نظر برسد فشارهای آمریکا نمی‌تواند تاثیر شدیدی بر بزرگ‌ترین صنعت ایران بگذارد. با این حال از زمان شدت گرفتن تهدیدهای آمریکا و از ترس اقدامات تلافی‌جویانه از سوی ایالات‌متحده، کشورهای زیادی در حال کاهش مبادلات تجاری خود با ایران هستند، در این میان می‌توان به هند اشاره کرد که به نظر می‌رسد به دنبال به صفر رساندن خرید نفت خود از ایران است. با وجود این، بقای توافق هسته‌ای بدون شک به نتیجه جدال میان آمریکا و اتحادیه اروپا بستگی دارد و هر چه اختلافات میان این دو قدرت جهانی بیشتر شود ایران می‌تواند با نزدیک شدن بیشتر به اتحادیه اروپا روابط خود را تقویت کرده به فکر منزوی کردن آمریکا باشد.

در مورد اینکه در جدال میان ترامپ و ایران چه کسی برنده می‌شود شاید هنوز نمی‌توان به طور کامل اظهارنظر کرد. اما با توجه به اینکه در داخل ایران جو خوبی در حمایت از برجام حتی بدون حضور آمریکا وجود ندارد، شاید بتوان گفت ایران برای حفظ برجام و استفاده از ثمرات آن با چالش‌های بسیار زیادی مواجه خواهد بود.

منبع: foreign policy